عمان؛ پل خاورمیانه در حال فرو ریختن است

جورجیو کافیرو در مطلبی برای مرکز استیمسون نوشت: عمان به عنوان پل ارتباطی بین ایران و کشور‌های عربی و غربی و همچنین تسهیل‌کننده مذاکرات بین جنبش حوثی یمن و مخالفان آن عمل کرده است. در خلال انشقاق ۲۰۲۱-۲۰۱۷شورای همکاری خلیج فارس (GCC)، مسقط به عربستان سعودی و امارات متحده عربی کمک کرد تا اختلافات خود با قطر را حل کنند. در حالی که قطر و مصر میانجی گفتگو‌های کلیدی بین اسرائیل و حماس بوده اند، عمان نیز به دنبال سوق دادن اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها به سمت صلح است.

به گزارش دنیای اقتصاد، با این حال، تلاش‌های مسقط برای تبدیل شدن به یک بازیگر دیپلماتیک مؤثر در خاورمیانه به دلیل جنگ نزدیک به ۱۱ ماهه اسرائیل در غزه، که منجر به افزایش سطح ضد‌آمریکایی گرایی در جامعه عمان شده، چالش برانگیزتر شده است. عمان به سایر کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس برای آتش‌بس دائمی در غزه پیوست. مسقط همچنین بر اهمیت خویشتن‌داری برای جلوگیری از جنگ همه‌جانبه در خاورمیانه تاکید کرده است. عمانی‌ها پویایی درگیری‌های منطقه‌ای را تهدیدی برای امنیت سلطنت خود و چشم انداز توسعه اقتصادی و تنوع بخشی می‌دانند. عمان به ویژه نگران ناامنی در خلیج‌فارس، خلیج عمان، دریای عرب و اقیانوس هند است.

در سفر اخیرم به این کشور، عمانی‌ها به طور جهانی اسرائیل را به عنوان یک دولت متجاوز محکوم کردند و معتقدند تنها ایالات متحده اهرم کافی برای مهار آن دارد. اینکه دولت جو بایدن این کار را نکرده است، باعث خشم و ناامیدی در عمان شده است. در آغاز سال ۲۰۲۴، مرکز عربی برای تحقیقات و مطالعات سیاسی دریافت که ۶۹ درصد عمانی‌ها نظرات منفی فزاینده‌ای نسبت به سیاست ایالات متحده دارند و ۹۴ درصد آن‌ها واکنش ایالات متحده به جنگ غزه را «بد» یا «بسیار بد» می‌خوانند. جنگ و تحکیم قدرت از سوی راست افراطی در اسرائیل، عمان را بر آن داشته است که در این مرحله تصمیمی برای بهبود روابط با اسرائیل بگیرد. سلطان قابوس فقید، میزبان سه نخست وزیر اسرائیل بود، اما سلطان هیثم بن طارق که در سال ۲۰۲۰ جانشین قابوس شد، از آن پیروی نکرده است. دکتر عبدالله بابود، محقق عمانی و استاد مدعو در دانشگاه واسدا توکیو گفت: «به‌رغم همه تلاش‌ها [برای گنجاندن]اسرائیل و [ادغام]آن در منطقه، اسرائیل و به ویژه کابینه نخست وزیر نتانیاهو تمام تلاش‌های صلح را نادیده گرفتند و از مشارکت در روند راه حل دو‌دولتی خودداری کردند.» عمان معتقد بود که اسرائیل با کابینه راست افراطی خود در مورد مذاکرات صلح جدی نیست و جنگ و نسل‌کشی اسرائیل علیه غزه این باور را تقویت کرد.

مسقط از راه حل دو‌دولتی حمایت می‌کند و آتش‌بس را تنها راهی برای توقف موقت درگیری می‌داند. در این مرحله، با توجه به مباحثی که این نویسنده در مسقط داشت، عمان هیچ سودی در تعامل با کابینه اسرائیل نمی‌بیند، مگر اینکه بخواهد با حسن نیت به راه حلی عادلانه و واقع‌بینانه برای مساله فلسطین دست یابد. اگرچه عمان از نظر جغرافیایی دور از اسرائیل و فلسطین است، اما عمانی‌ها بیم دارند که ادامه جنگ غزه، به ویژه اگر تنش‌ها بین ایالات متحده و ایران ادامه یابد، چیز‌های زیادی را برای آن‌ها از میان ببرد. عمانی‌ها معتقدند اسرائیل به طور هدفمند فرصت‌های آمریکا و ایران برای ادامه تعامل از طریق عمان را خراب می‌کند. معتقدم که اگر ائتلاف افراطی نتانیاهو به حکومت خود ادامه دهد، اسرائیل نسبت به هر گونه گفت‌وگوی تسهیل شده توسط عمان در آینده بسیار حساس خواهد بود.

پس از آغاز ریاست جمهوری جو بایدن در ژانویه ۲۰۲۱، مسقط نقش پل ارتباطی بین ایران و ایالات متحده را که در زمان روسای جمهور قبلی دموکرات ایفا کرده بود، از سر گرفت. عمان به مذاکره در مورد مبادله زندانیان در سپتامبر ۲۰۲۳ کمک کرد که پنج آمریکایی را در ازای دسترسی ایران به ۶ میلیون دلار پول مسدود شده در کره جنوبی آزاد کرد. در ژانویه ۲۰۲۴، برت مک گرک، فرستاده آمریکا در خاورمیانه، مذاکراتی غیرمستقیم با ایران در عمان داشت تا از ایران بخواهد که یمنی‌ها را تحت فشار قرار دهد تا حمله به کشتی‌ها در دریای سرخ را متوقف کنند.

چهار ماه بعد، دیپلمات‌های عمانی دوباره بین هیات‌های آمریکایی و ایرانی به رهبری مک گرک و مذاکره کننده هسته‌ای ایران، علی باقری‌کنی به میانجیگری پرداختند. ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در آن مقطع گفت: ما از تلاش‌های مقامات عمانی استقبال می‌کنیم و از طریق عمان با طرف مقابل تبادل پیام کردیم. عمان سابقه همکاری با سایر کشور‌های عربی برای کاهش تنش‌ها در منطقه را دارد. در حالی که قطر نیز برای کاهش تنش بین ایران و غرب تلاش کرده است، مسقط این کار را تکمیل‌کننده کار خود می‌داند. به عنوان مثال، توافق سپتامبر ۲۰۲۳ با ایران به دلیل تلاش‌های عمان و قطر و سوئیس که نماینده منافع ایالات متحده در تهران است، به دست آمد. عمان همچنین با عراق برای دستیابی به توافق‌نامه ایران و عربستان که در سال ۲۰۲۳ در پکن امضا شد و با کویت برای کمک به احیای وحدت شورای همکاری خلیج فارس در سال ۲۰۲۱ همکاری کرد.

رابطه مسقط با حوثی‌ها تضمین کرده است که این جنبش عمان را هدف قرار ندهد. با این حال، فقدان صلح در آب‌های مجاور، چشم انداز رشد اقتصادی عمان را تهدید می‌کند. این امر به ویژه در مورد شهر بندری دقم در دریای عرب، که عمان در تلاش است تا پایتخت تجاری خود، «دروازه‌ای به جهان» و تاج طرح توسعه چشم‌انداز ۲۰۴۰ خود را بر اساس آن طراحی کند، اهمیت دارد. مقامات عمانی معتقدند که آتش‌بس غزه و دیپلماسی با حوثی‌ها (در مقابل مداخله نظامی خارجی) واقع‌بینانه‌ترین راه برای بازگرداندن امنیت دریایی است.

مقامات عمانی می‌گویند از زمانی که حوثی‌ها و سعودی‌ها در آوریل ۲۰۲۲ به توافق آتش‌بس دست یافتند، کل شورای همکاری خلیج فارس از صلح نسبی در مرز‌های یمن و عربستان سود برده است. ایدئولوژی ها، روایت‌ها و شعار‌های ضد آمریکایی که از ایران و لبنان سرچشمه می‌گیرند، در حال محبوبیت هستند و به نظر می‌رسد بخش‌های مهمی از جامعه عمان همبستگی فزاینده‌ای با تهران و «محور مقاومت» آن علیه اسرائیل دارند. برای مثال، در حالی که سیاست رسمی عمان حملات دریایی حوثی‌ها را تایید نمی‌کند، در میان برخی از عمانی‌ها از عملیات در خلیج عدن و دریای سرخ حمایت می‌شود. این تحلیلگر عمانی توضیح داد: قویا معتقدم که عمان به مقابله با هرگونه تهدید علیه امنیت دریایی در اطراف شبه‌جزیره عربستان ادامه خواهد داد، زیرا این امر بر منافع اقتصادی ما تأثیر می‌گذارد. با این حال، اکثریت قریب به اتفاق مردم [عمان]به حمایت از هر چیزی که معتقدند نسل کشی در غزه را متوقف می‌کند، ادامه خواهند داد.

گفته می‌شود، مفتی اعظم عمان، شیخ احمد بن حمد الخلیلی، به شدت از حماس و حوثی‌ها حمایت می‌کند و با بسیاری از جنبه‌های سیاست ایالات متحده در جهان اسلام مخالف است. در حالی که اظهارات صریح وی منعکس‌کننده مواضع رسمی نیست، اما مفتی اعظم در میان مردم عمان نفوذ دارد. نمی‌توان انکار کرد که دولت برای ابراز مخالفت با ایالات متحده و بریتانیا بر سر فلسطین، یمن و سایر موضوعات، فشار از پایین به بالا را احساس می‌کند، اگرچه همچنان گفتگو با هر بازیگری را که مایل به مشارکت با حسن نیت است، ترویج می‌کند. مقامات عمانی حملات حماس به اسرائیل را در اکتبر گذشته به عنوان «مقاومت در برابر اشغالگری» توصیف می‌کنند و با ایران در مورد لزوم بازدارندگی در برابر اسرائیل در قبال اقداماتی مانند ترور اخیر رهبر سیاسی حماس، اسماعیل هنیه، که ترس از وقوع یک جنگ گسترده‌تر را افزایش داده است، توافق کرده‌اند. رهبری عمان عمل‌گرا است و احتمالا از نظر امنیت غرب‌محور است. بعید است که چین، ایران یا روسیه جایگزین ایالات متحده یا بریتانیا به عنوان منابع اصلی تسلیحات و تضمین‌های امنیتی عمان شوند. اما هر چه جنگ غزه بیشتر ادامه یابد، مسقط ممکن است نقش سنتی خود در تسهیل گفتگو میان دشمنان را چالش‌برانگیز‌تر بیابد.