روزنامه خراسان از رسانه‌های نزدیک به قالیباف درباره برکناری سردار سعید محمد و عملکرد او در مناطق آزاد نوشت: عملکرد مناطق آزاد همواره محل بحث بوده است، گزارش جدید مرکز پژوهش‌ها آمار‌های ناامید کننده‌ای دراین باره دارد، انتقال سکان هدایت مناطق آزاد به وزارت اقتصاد و شرایط جدید، مسیر را تغییر می‌دهد؟
چرا مناطق آزاد در ایران موفق نیستند و آیا با تحولات جدید از جمله منفک شدن مجموعه دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد تجاری - صنعتی از مجموعه نهاد ریاست جمهوری و انتقال آن به وزارت امور اقتصادی و دارایی و همچنین رفتن سعید محمد که از مدافعان جدی کارآمدی بالفعل مناطق آزاد بود، این روند تغییر می‌کند؟
«آمار ۲ برابری واردات به جای صادرات در مناطق آزاد»، «سهم ناچیز مناطق آزاد از کل صادرات غیر نفتی»، «اشتغال زایی اندک مناطق آزاد در کشور» و... این‌ها تیتر‌های مهمی است که می‌توان برای گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس درباره تجربه ۲۹ ساله ایجاد منطقه آزاد یا منطقه ویژه اقتصادی در نظر گرفت.
هرچند که گزارش مرکز پژوهش‌ها درباره ناکامی مناطق آزاد عوامل اصلی این شکست را نشان می‌دهد، اما طی سال‌های گذشته تغییرات دایم سیستم مدیریتی و قوانین مرتبط با مناطق آزاد، تداوم بلاتکلیفی در اجرای برخی قوانین و معافیت‌های اقتصادی یا ایجاد شرایطی سخت برای سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد، باعث دلسردی سرمایه‌گذاران داخلی و فرار سرمایه از این نواحی شد.
نکته مهم‌تر این که در طول سال‌های گذشته مدیریت این مناطق تا حدی به محلی برای به کارگیری چهره‌های سیاسی تبدیل شده بود و سال‌ها بین وزارت اقتصاد و مناطق آزاد بر سر برخی مسائل اختلافاتی وجود داشت. اگر چه سعید محمد در طول مدت فعالیت اش در این سمت، به شدت از عملکرد مناطق آزاد دفاع می‌کرد.
سعیدمحمد اوایل پاییز ۱۴۰۰ از دستیابی به تراز تجاری مثبت در مناطق آزاد برای اولین بار بعد از ۳۰ سال فعالیت این مناطق خبر داد و دو ماه پیش هم گفت که تراز تجاری این مناطق ۳۵ میلیون دلار مثبت شده است. ادعایی که البته همان زمان روزنامه جام جم آن را بازی آماری دانست و نوشت: «حال این ســوال مطرح می‌شود کــه آیا مثبت شــدن تراز تجاری مناطــق آزاد در پی افزایش صادرات بوده است؟ با توجه به آمارها، مثبت یا متعادل شدن تراز تجاری مناطق آزاد در کشور، نتیجه کاهش واردات به مناطق آزاد بود نه افزایش و رشد تولیدات صادرات محور. به عبارت دیگر طی سال‌های گذشته در عملکرد صادراتی مناطق آزاد ایران اتفاق جــدی رخ نداد بلکه میــزان واردات به مناطق کاهش پیدا کرد.»
سعید محمد که علاوه بر دفاع از سود آوری این مناطق، با سیاست‌های مالیاتی وزارت اقتصاد برای این مناطق نیز به شدت مخالف بود، پنج روز پیش و با موافقت رئیس جمهور با درخواست وزیر اقتصاد از شورای عالی مناطق آزاد برکنار شد و نصرا... ابراهیمی به سمت سرپرست دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد تجاری- صنعتی و ویژه اقتصادی منصوب شد.
ماجرای اختلاف بر سر مناطق آزاد داستان طول و درازی دارد تا این که مهر سال ۹۵ مرکز پژوهش‌ها گزارشی را منتشر کرد و در آن پیشنهاد داد که وظایف و اختیارات دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد به وزارت امور اقتصادی و دارایی منتقل شود و وزیر مسئول اجرا باشد. کمتر از سه ماه بعد هم این پیشنهاد به مرحله اجرا رسید و نمایندگان مجلس در بررسی لایحه برنامه ششم توسعه، تفکیک دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد از ریاست جمهوری و واگذاری آن به وزارت اقتصاد را تصویب کردند.
با این حال در دولت دوازدهم و ابتدای دولت سیزدهم، مناطق آزاد زیرنظر ریاست جمهوری عمل می‌کرد و دبیر آن منصوب شخص رئیس جمهور بود. اکنون با حکم خاندوزی علاوه بر تغییر دبیر شورای عالی مناطق آزاد، وظایف این نهاد زیرنظر وزارت اقتصاد قرار گرفت تا درباره دغدغه‌هایی نظیر فرار مالیاتی و سیاست‌های تجاری مبتنی بر واردات از طریق مناطق آزاد، تجدیدنظر شود.
هرچند این اقدام مخالفان جدی هم دارد و دلخوش، عضو کمیسیون حقوقی مجلس با بیان این که واگذاری دبیرخانه مناطق آزاد به وزارت اقتصاد، سیستم مناطق آزاد را به هم می‌ریزد و نقش مناطق آزاد در اقتصاد را کم رنگ خواهد کرد، معتقد است: این وضعیت فعلی، مناطق آزاد را به کما و حالت اغما برده است. طبیعتا این شرایط مانع از تاثیرگذاری مناطق آزاد در رشد اقتصادی می‌شود. حالا باید منتظر ماند و دید که آیا شورای عالی مناطق آزاد با سرپرست جدید خود می‌تواند به اهداف اصلی خود برسد؟
