بایدن امتیازهایی به ایران می‌دهد که به موقعیتِ او در آمریکا ضربه نزند

فرارو- روند مذاکرات وین پس از گذشت ماه ها بار دیگر به نقطه ای رسیده که بسیاری از ناظران و تحلیلگران، جریان‌های رسانه‌ای و البته شماری از مقام های سیاسی، از دسترس بودنِ یک توافق و شانس بالا جهت دستیابی به آن در شرایط کنونی سخن می گویند. در این راستا، به تازگی اتحادیه اروپا بسته پیشنهادی را به طرف ایرانی ارائه کرده که برخی کارشناسان محتوای آن را مثبت و رو به جلو ارزیابی کرده اند.

از سویی، بر اساس آنچه برخی منابع رسانه ای و دیپلماتیک می گویند، هم ایران و هم آمریکا تا حدی مواضع سختگیرانه خود را در قالب مذاکرات تلطیف کرده اند. در این چهارچوب اخیرا حتی گمانه زنی هایی نیز در مورد ماهیت توافق پیشنهاد شده به ایران نیز مطرح شده است. به عنوان مثال گفته شده که ایران بلافاصله پس از اجرای توافق احتمالی امکان دسترسی به 7 میلیارد لار از دارایی های خارجی خود که در بانک های کره ای مسدود شده اند را خواهد داشت و یا در 120 روز نخستِ توافق 50 میلیون بشکه نفت ایران راهی بازارهای جهانی می‌شود و یا 17 بانک این کشور شاهد رفع تحریم ها علیه خود خواهند بود.

البته که در این رابطه برخی گمانه زنی های دیگر نیز مطرح است. ایران دوشنبه شنبه گذشته پاسخ خود به پیشنهاد طرف اروپایی را به اتحادیه اروپا تسلیم کرده است. با این حال، هنوز طرف اروپایی و به ویژه آمریکا در مورد پاسخ ایران به جمع بندی نرسیده اند و واشینگتن در این رابطه موضع گیری خاصی نکرده و جواب رسمی را ارائه نکرده است.

در این فضا، برخی با اشاره به موضع گیری های برخی مقام های سیاسی ایرانی و غربی در چند روز اخیر مبنی بر اینکه دستیابی به یک توافق در دسترس‌تر از هر زمان دیگری است، به طور خاص به طرح این سوال می پردازند که آیا شرایطِ جاری در قالب معادله اتمی ایران حقیقتا تایید کننده یکچنین وضعیتی است؟

بایدن صرفا امتیازهایی به ایران می دهد که به موقعیتِ او در آمریکا ضربه نزد

فرارو در گفتگو با "رحمان قهرمانپور"، استاد علم سیاست و کارشناس حوزه سیاست خارجی، به بررسی این سوال و واکاوی برخی ابعاد مرتبط با رایزنی های سیاسی اخیر با محوریت پرونده اتمی ایران پرداخته است.

تا چه حد دستیابی به یک توافق با محوریت احیای برجام را در شرایط کنونی در دسترس می بینید؟

به نظر من در شرایط فعلی شبیه به وضعیتی که در اسفندماه سال 1399 شاهد بودیم، شانس توافق بسیار بیشتر از ماه های قبل شده و در این رابطه شاهدیم که برخی مقام ها در ایران، اروپا و آمریکا از در دسترس بودنِ بیش از پیشِ توافق سخن می گویند. از این رو واضح است که شانس توافق در وضعیت کنونی بیشتر از گذشته شده اما همانطور که تجربه اسفندماه سال 1399 نشان داد، در پیش بینی اینکه حتما توافقی صورت می گیرد، باید محتاط باشیم زیرا به هر حال هم ایران و هم آمریکا باید بتوانند از هرگونه توافق احتمالی در داخل کشورهایشان و در قالب رقابت های سیاسیِ داخلی دفاع کنند.

طرفِ ایرانی می کوشد امتیاز برجسته ای را به دست آورد و طرف آمریکایی تلاش می کند که امتیاز برجسته ای را ندهد. از این رو همچنان باید منتظر باشیم و ببینیم که آیا دو طرف به نقطه مطلوبی که امکان توافق را فراهم می کند می‌رسند یا خیر.

دیدگاه شما در مورد این گزاره که گفته شده ایران در ازای بدعهدی احتمالی دولت های آتی آمریکا در مورد برجام درخواست غرامت دارد چیست؟ آیا این ایده خاصیتِ عملیاتی هم دارد یا صرفا تبلیغاتی است؟

ایده گرفتن غرامت از دولت آمریکا، در ابتدایِ روی کار آمدن دولت بایدن و در هنگام سرکار بودنِ دولت حسن روحانی نیز مطرح بود. در آن زمان موضوع اصلی این بود که ایران باید بابت آن سه سالی که دولت آمریکا با مهندسیِ ترامپ از برجام خارج شد(2021-2018) و موجب وارد آمدن آسیب های گسترده اقتصادی به ایران شد، به این کشور غرامت بدهد.

اکنون بحثی که در مورد غرامت مطرح شده در مورد رفتار گذشته آمریکا نیست بلکه معطوف به این است که اگر آمریکا یا هر کشور دیگری از برجام خارج شود، در آن صورت در آینده باید غرامت بدهد. در واقع من می خواهم بگویم که ماهیت این دو بحث از یکیدگر متفاوت است. در واقع چون گرفتن غرامت از آمریکا به دلیل خروجش از برجام ممکن نبود، به تدریج این ایده کنار گذاشته شد. حال باید دید که آیا آمریکایی ها ایده جدید را مبنی اینکه در صورت خروج احتمالیشان از هرگونه توافق جدید در قالب معادله برجام باید غرامت بدهند، می پذیرند یا خیر. در مورد گذشته که این ایده راه به جایی نبرده است.

پیش بینی شما از پاسخ و واکنش احتمالی طرف آمریکایی به پاسخ اخیر ایران به بسته پیشنهادی اروپا چیست؟

در مورد واکنش احتمالی آمریکا به بسته پیشنهادی که اخیرا به ایران ارائه شده و تهران نیز پاسخش را در مورد آن به تازگی به طرف اروپایی تسلیم کرده باید گفت که آمریکایی ها نیز همچون ایران بار دیگر مشکلات کوچکی را مطرح می کنند و دوباره توپ را در زمین ایران می اندازند تا تصمیم گیری برای آن ها راحت شود.

البته از آنجایی که هنوز به صورت دقیق و علنی و شفاف نمی دانیم که خواسته های ایران و ماهیت پاسخ کشورمان به طرف های غربی چیست، پیش بینی واکنش آمریکایی ها نیز دشوار است. آن چیزی که مقامات اروپایی و آمریکایی گفته اند این است که پیشنهادات ایران در حدی نیست که آمریکا نتواند این پیشنهادات را تامین کند. اگر این حرف صرفا تبلیغات رسانه ای نباشد نشان می دهد که در آمریکا میلِ به توافق بیشتر از گذشته شده است.

به نظر شما تا چه حد این گزاره که اکنون طرف های غربی بیش از ایران به توافق نیاز دارند و حاضرند بهای آن را نیز بپردازند به واقعیت نزدیک است؟

ببینید هم دولت ایران و هم دولت بایدن هر کدام بنا به دلایلی، به دستیابی به یک توافق با محوریت احیای برجام نیاز دارند با این حال به صورت طبیعی هر دو طرف جهت توجیهِ توافق در داخل کشورهایشان اعلام می کنند که طرف مقابل بیش از ما به توافق نیاز دارد. این ها عمدتا تبلیغات سیاسی است با این حال واقعیت میدانی این است که هم ایران و هم آمریکا همانطور که پیشتر نیز گفتم به توافق نیاز دارند و تعیین دقیق اینکه در شرایط فعلی نیازِ کدامیک به توافق بیشتر است، سخت است.

با این حال، نظریه های روابط بین الملل به ما می گویند که عموما نیازِ دولت های ضعیف تر به توافق بیشتر از دولت های قوی تر است و یا به عبارت ساده تر توان مقاومت دولت ها و قدرت های بزرگ در برابر افت و خیزهای سیاست بین المللی بیشتر از دولت های ضعیف تر و کوچکتر است.

آیا به طور خاص دولت بایدن با توجه به شرایط داخلیِ آمریکا حاضر است بهایی را برای حصول یک توافق با ایران بپردازد؟

اگر آن چیزی که ایران می خواهد باعث تضعیف موقعیت بایدن در برابر جمهوریخواهان در چهارچوب رقابت های انتخاباتی ماه نوامبر(با محوریت انتخابات کنگره آمریکا در نوامبر 2022) نشود و فراتر از آن، جز موارد حساس در قالب رقابت های سیاسی داخلی آمریکا نیز نباشد، به نظر من دولت بایدن حاضر به ارائه امتیازهای لازم به ایران جهت احیای برجام خواهد بود.

با این حال اگر خواسته هایی نظیر خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست گروه های تروریستی وزارت خارجه آمریکا مطرح شود، چون موضوعی است که در عرصه سیاست داخلی آمریکا به شدت محل اختلاف است، تمایل بایدن برای دادن امتیازات در زمینه های اینچنینی به مراتب کمتر است و اساسا بایدن و دموکرات ها حاضر به پرداخت بها در این زمینه و بسیج کردن سرمایه سیاسی خود در پسِ یک توافق احتمالی با تهران نخواهند بود.