دِهتَل هرمزگان یکی از مهم‌ترین محوطه‌های سنگ نگاره ای ایران و از قدیمی‌ترین سکونت‌گاه شناسایی شده بشری در سواحل و پس‌کرانه‌های شمال خلیج فارس است. این محوطه ماقبل تاریخ حدود ۲۵۰ هکتار است و نقوش این سنگ‌ها بیشتر انسانی، گیاهی، حیوانی و کشتی است.
نمی‌توان انکار کرد که این شمایل شباهتی نزدیک به «کیف‌های دستی زنانه» مدرن دارند. این اشیاء دسته‌ای گرد در بالا و بدنه‌ای تقریبا مستطیلی در پایین دارند و ممکن است درجات متفاوتی از جزئیات اضافه از جنس بافت یا نقوشی را نیز نشان دهند. گاهی این تصاویر به تنهایی دیده شده‌اند و گاهی نیز کسی دسته آنها را در دست گرفته است؛ این شخص احتمالا یک الهه یا موجودی اسطوره‌ای است که انگار سبدی را در دست گرفته است.
باستان‌شناسان سوئدی، بعد از کنار زدن لایه‌های خزه از روی یک تخته‌سنگ عظیم، نقوشی با قدمت حدودا ۲۷۰۰ سال را بر روی آن کشف کرده‌اند.
باستان‌شناسان پس از کشف یک نقش‌برجسته در رومن ویندولاندا، در جستجوی یافتن سرنخ‌هایی برای شناسایی نقش مرموز حکاکی‌شده روی این سنگ هستند.
مدیر پایگاه محور میراث ساسانی فارس گفت: بخش میانی این سنگ نگاره در زمان برش شکسته شده است. به نظر می‌رسد ابتدا این نقش را می‌خواستند از بالا جدا کنند، اما بعداً به طور کامل نقش را از سنگ برداشتند.
وزارت میراث فرهنگی اعلام کرد: پس از طی مراحل مورد نیاز، این سنگ‌نگاره در موزه ملی ایران به نمایش در می‌آید که زمان آن به اطلاع می‌رسد.
این سنگ‌نگاره‌ها شامل انواعی از تصاویر از کشتی گرفته تا انسان و شمایل‌های حیوانی از جمله موجوداتِ چهارپایی است که احتمالاً باید اسب باشند.
این سنگ‌نگاره، که قدمت آن نزدیک به دو هزار سال برآورد شده، چنان نادر است که نمی‌توان به راحتی روی آن قیمتی گذاشت.
«مجموعه سنگ‌نگاره‌ها و منظر فرهنگی تیمره» با قدمت دوران باستانی و اسلامی در سال ۱۳۸۹ به‌عنوان یک میراث فرهنگی مشترک میان دو استان اصفهان و مرکزی ثبت ملی شد. این میراث کهن، مستعد ثبت جهانی است، اما با این وجود از مراقبت و نظارت ویژه‌ای برخوردار نیست و ادارات منابع طبیعی و صنعت، معدن و تجارت گلپایگان و خمین در این سال‌ها، نسبت به صدور مجوزهای چرای دام و معدن اقدام کرده‌اند. به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی گلپایگان، در حال حاضر معادن یک تهدید و تخریب جدی برای این محدوده به حساب می‌آید. معدن‌داران برای دستیابی به منابع سیلیس(عنصر مورد نیاز برای تولید شیشه) بوم‌های سیاه رنگ حاوی نقش‌های باستانی را تخریب و به نخاله تبدیل می‌کنند. در حالی که ۱۹ مهرماه سال جاری، معادن از جانب دادستان گلپایگان دستور توقف گرفته‌اند، اما شنیده می‌شود که آنها همچنان به‌طور پنهانی به فعالیت خود ادامه می‌دهند.
سنگ نگاره های دره نگاران در شهرستان سراوان، بخش جالق، روستای ناهوک واقع شده و این اثر در تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۸۵۰۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. دره نگاران مجموعه‌ای کم نظیر از نقش و نگار کنده شده روی سینه سنگ‌ها و صخره‌ها است که نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. سنگ نگاره های موجود در این دره که در محدوده کوچکی از این دره به بیش از هزاران نقش به صورت تک نگاره و تابلوی پرنگاره می‌رسد، در نوع خود بی نظیر هستند و می‌توان از آن به عنوان بزرگترین مجموعه شناخته شده سنگ نگاره در ایران با قدمتی ۱۰ هزار ساله یاد کرد. نگارگران عصر شکار موضوعاتی که برای هنر خود انتخاب می‌کرده اند بیشتر عبارت بوده از حیواناتی مثل گاو وحشی، شتر دوکوهانه و بز کوهی با شاخ‌های بزرگ و کشیده که به سبک‌های گوناگون در غالب صحنه‌ها دیده می‌شود. نقوش شکارچیان و جدال انسان‌ها با یکدیگر و و تصاویر ماه و خورشید از دیگر موضوعات این سنگ نگاره ها هستند.
نامش را سنگ‌نگاره زن عیلامی و ندیمه گذاشته‌اند؛ نقشی باستانی از نخ‌ریسی، متعلق به دوره عیلام نو، در حدود ۲۸۰۰ سال پیش. لوح ریسنده عیلامی که حالا در موزه لوور پاریس قرار دارد، در زمان حفاری‌های دومورگان یافت شد؛ لوحی با نقش این زن و ندیمه‌اش که از زیباترین حجاری‌های انسان در دوره باستان است. اما این زن کیست؟ از نشستن‌اش بر تخت و ندیمه‌ای که او را باد می‌زند، مشخص است که از بانوان طبقات بالای جامعه بوده؛ احتمالا از زنان دربار. اما چرا باید نقش یک زن درباری بر سنگ حک شود؟
قدمت جدیدترین این سنگ‌نگاره‌ها که با خطوط اسلامی همراه است به سال ۷۱۳ هجری قمری باز می‌گردد و بنا به اظهارات باستان شناسان، این نقوش به نوعی هنر تفننی و سرگرم‌کننده برای چوپانان و شکارچیان به هنگام گذر یا اقامت فصلی در این منطقه مربوط می‌شود.
ویدیو | کنایه سنگین عادل فردوسیپور به جواد خیابانی 
