در چند روز آینده فضای سیاسی ایران، حساس‌ترین و مهم‌ترین روزها را پشت‌سر خواهد گذاشت. برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری تقریبا یک سالی جلو افتاده و حالا همه چیز برای برگزاری انتخابات زودهنگام روی دور تند قرار گرفته است. در یک فاصله دوماهه بعد از انتخابات مجلس و برگزاری دور دوم انتخابات در اردیبهشت‌ماه حالا قرار است سرنوشت رئیس‌جمهور نهم کشور در تیرماه مشخص شود. اصلاح‌طلبان که پیش از این در انتخابات مجلس حضور بی‌رمقی داشتند و در پیام نهایی جبهه اصلاحات اعلام کردند که حضور فعالی در انتخابات نخواهند داشت و رئیس دولت اصلاحات نیز حتی در فرآیند رأی‌گیری مشارکت نکرد.
به گزارش فرهیختگان، حالا به‌نظر می‌رسد جبهه اصلاحاتی‌ها برای مشارکت در انتخابات ریاست‌جمهوری چندان بی‌میل نیستند و به‌دنبال معرفی یا حمایت از کاندیدایی هستند. درصورت ایجاد فضای باز سیاسی از سوی نهادهای ناظر در انتخابات، انتخابات چهاردهم ریاست‌جمهوری فضای رقابتی‌تری به نسبت دیگر انتخابات چند دوره اخیر تجربه خواهد کرد. با این حال به‌نظر می‌رسد اصلاح‌طلبان هنوز به جمع‌بندی نهایی نرسیده‌اند که از نامزد اصلاح‌طلب حمایت کنند یا بار دیگر حمایت از نامزدهای نیابتی را برای پیروزی بر رقیب ترجیح می‌دهند.
در فاصله سه هفته‌ای از برگزاری انتخابات مجلس تا برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری که به‌خاطر اتفاق تلخی که برای رئیس‌جمهور رخ داد، فضای سیاسی کشور را دچار تحول کرد، اصلاح‌طلبان در نظرشان برای مشارکت در انتخابات تجدیدنظر کردند. درحالیکه تا همین چند روز گذشته فایل صوتی از خاتمی در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شد که در آن تاکید کرده بود در انتخابات مجلس مشارکت نخواهد کرد و خطاب به طیفی از اصلاح‌طلبان که خواهان مشارکت در انتخابات مجلس بودند، گفته بود: «اگر شرکت کنید هم شما را راه نمی‌دهند.»
اما به‌نظر می‌رسد در مورد انتخابات ریاست‌جمهوری نظرات‌شان را تغییر دادند. خاتمی اخیرا در جمع اعضای شورای مرکزی حزب مردم‌سالاری از موضع پیشین خود تا حدی عقب نشسته و این بار گفت: «می‌توان حداقل‌هایی را مشخص کرد که شرکت در انتخابات را توجیه کند.» در سمت دیگر نیز جبهه اصلاحات جلساتی با موضوع تصمیم‌گیری در مورد نقش‌آفرینی در انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار کرد. جلساتی که البته از روز پنجشنبه شروع شده و در روز یکشنبه نیز جلسه جبهه اصلاحات با همین محورها برگزار شده است.
برمبنای کسب اطلاع خبرنگار ما درحال‌حاضر نیز در میان اصلاح‌طلبان دو نقطه نظر در مورد نقش‌آفرینی و حمایت از نامزدها وجود دارد، یک طیف از اصلاح‌طلبان معتقدند بهتر است جبهه همان ابتدا نامزد مورد حمایت خود را رسما اعلام کرده و تاکید کند آن فرد تنها نامزد مورد حمایت اصلاح‌طلبان است. در چنین شرایطی درحالیکه صلاحیت نامزد موردنظر، مورد تایید شورای نگهبان قرار نگیرد و از سمت شورای نگهبان رد شود، اصلاح‌طلبان عملا نامزدی در انتخابات ریاست‌جمهوری نخواهند داشت.
در سمت دیگر اما طیف دیگر درون جبهه اصلاحات معتقدند بهتر است اصلاح‌طلبان تا بعد از اعلام نظر شورای نگهبان و مشخص شدن نظر شورا، از نامزدی حمایت نکنند. به‌نظر می‌رسد این طیف از اصلاح‌طلبان برای مشارکت در انتخابات ریاست‌جمهوری همانند انتخابات مجلس، جدی هستند و در این راستا ممکن است از نامزدهای نیابتی نیز حمایت کنند. اما اینکه چه کسانی حاضر به مشارکت در انتخابات شوند نیز می‌تواند در تعیین زمین بازی اصلاح‌طلبان تعیین‌کننده باشد.
در میان گزینه‌هایی که از میان طیف اصلاح‌طلبی اعلام حضور کردند، نام افرادی مثل مسعود پزشکیان، عبدالناصر همتی، جواد ظریف و محمدرضا عارف نیز به چشم می‌خورد و از میان طیف اعتدالی هم گمانه‌زنی‌هایی در مورد احتمال حضور جواد لاریجانی، سیدحسین قاضی‌زاده‌هاشمی مطرح شده است. درحال‌حاضر برخی از این افراد به‌صورت قطعی اعلام کردند قصد حضور و کاندیداتوری در انتخابات را دارند، برخی نیز ترجیح دادند در مقابل گمانه‌زنی‌ها و فضاسازی‌های رسانه‌ای سکوت کنند و احتمالا در دقیقه ۹۰ و ساعات پایانی روز ۱۴ خرداد از کاندیداتوری خود برای انتخابات ریاست‌جمهوری خبر دهند.
مسعود پزشکیان، منتخب مردم در مجلس دوازدهم از جمله افرادی است که برمبنای اخبار برای کاندیداتوری در انتخابات ریاست‌جمهوری اعلام حضور کرده است. پزشکیان در گفت‌وگو با فارس اعلام کرد: «قصدم از شرکت در انتخابات، افزایش مشارکت مردمی پای صندوق‌های رأی است.» علاوه‌بر این رحمت‌الله بیگدلی نیز اعلام کرد حضور پزشکیان برای مشارکت در انتخابات ریاست‌جمهوری قطعی است. با این حال اما مسعود پزشکیان روز گذشته اعلام کرد کاندیداتوری‌اش برای انتخابات قطعی نیست و فعلا «در حال ارزیابی شرایط است.»
پزشکیان تاکید کرد: «تا آخر هفته تصمیم قطعی خود را اعلام می‌کند.» حضور مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری از دو جنبه حائز اهمیت است درحالیکه برخی گمانه‌زنی‌ها از احتمال معرفی و حمایت فراکسیون مستقلین مجلس از پزشکیان برای کاندیداتوری در ریاست مجلس صحبت می‌کردند، درصورت کاندیداتوری پزشکیان برای ریاست‌جمهوری، سرنوشت ریاست مجلس تا حدی به‌نظر و رأی اعضای فراکسیون مجلس گره می‌خورد و درصورت معرفی نشدن گزینه‌ای از سوی فراکسیون مستقلین از یکی از سه کاندیدای ریاست مجلس حمایت می‌کنند که می‌تواند آرای نمایندگان را بشکند.
از طرف دیگر درصورت حضور پزشکیان در انتخابات احتمالا او گزینه‌ای خواهد بود که اصلاح‌طلبان از وی حمایت خواهند کرد. پزشکیان تنها گزینه اصلاح‌طلبی خواهد بود که به‌نظر می‌رسد طیف تندروی اصلاح‌طلب که مایل به حمایت از نامزد نیابتی نیستند، روی آن اجماع نظر دارند.
محمدرضا عارف ازجمله کاندیداهای اصلاح‌طلب است که این روزها گمانه‌زنی‌هایی در مورد احتمال حضور او در انتخابات مطرح شده است. با این حال نظرات درون اصلاح‌طلبان در مورد حضور و نقش‌آفرینی عارف در انتخابات متفاوت است، برخی از اصلاح‌طلبان معتقدند درصورت حضور عارف در انتخابات او «شکست سنگینی» می‌خورد. به‌نظر می‌رسد در مورد نظر اصلاح‌طلبان روی محمدرضا عارف اجماع نظری در میان اصلاح‌طلبان وجود ندارد و نظرات منفی درون اصلاح‌طلبان وجود دارد.
ازجمله دلایل‌عدم رغبت اصلاح‌طلبان به حمایت از عارف این است که اصلاح‌طلبان معتقدند عارف نمی‌تواند در انتخابات پیروز شود و شانس کمی برای پیروزی دارد و اهل سخنوری نیست. از طرفی دیگر هم تجربه لیست امید نیز در ایجاد این نظر منفی میان اصلاح‌طلبان موثر واقع شده است. با این حال به‌نظر می‌رسد عارف کاندیدایی نخواهد بود که اصلاح‌طلبان بخواهند با او حضور رقابتی در انتخابات داشته باشند.
ازجمله گزینه‌های جدی برای انتخابات ریاست‌جمهوری، علی لاریجانی است. اگرچه لاریجانی ازجمله افرادی است که در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ ردصلاحیت شد اما با توجه به صحبت‌های رهبری بعد از ماجرای ردصلاحیت وی، این احتمال مطرح است که ممکن است لاریجانی در این دوره انتخابات تایید شود.
البته درحالیکه گمانه‌زنی‌هایی مطرح شده، علی لاریجانی هنوز نظر قطعی در این رابطه اعلام نکرده و صفحات رسمی وی بدون تایید یا تکذیب اخبار حضور یاعدم حضور لاریجانی در انتخابات تنها به این امر اشاره کرده‌اند که اخبار رسمی در مورد لاریجانی در صفحات رسمی وی اعلام خواهد شد. به نظر می‌رسد لاریجانی هنوز تصمیم قطعی درمورد حضور یاعدم حضور خود در انتخابات نگرفته است اما در صورت حضور وی در انتخابات، حزب اعتدال و توسعه ازجمله گروه‌های سیاسی خواهند بود که از لاریجانی حمایت خواهند کرد.
برمبنای آخرین شنیده‌ها، اعضای حزب اعتدال و توسعه در جلسه‌ای با حضور لاریجانی از وی برای حضور و کاندیداتوری در انتخابات دعوت کردند اما لاریجانی در پاسخ اظهار داشته که شواهدی مبنی‌بر تغییر فضای سیاسی مشاهده نکرده است و اگر تغییری حاصل نشود، در انتخابات حاضر نخواهد شد. لاریجانی البته در این جلسه به این موضوع هم اشاره کرده که بهتر است حزب اعتدال به سراغ افرادی مثل جواد ظریف و قاضی‌زاده‌هاشمی برود. با این‌حال به نظر می‌رسد لاریجانی تمایل به حضور در انتخابات دارد اما هنوز تصمیم قطعی در این رابطه نگرفته است.
علاوه‌براین درحالیکه برمبنای گمانه‌زنی برخی از رسانه‌ها گفته می‌شد لاریجانی شرط و شروطی برای حضور در انتخابات گذاشته اما در جلسه اعتدال با لاریجانی شرط و شروطی از جانب لاریجانی مطرح نشده و او در حال حاضر در حال بررسی شرایط است. درحالیکه به نظر می‌رسد محمدجواد ظریف تمایلی برای حضور در انتخابات ندارد، لاریجانی تنها گزینه جدی‌ای خواهد بود که اعتدالی‌ها از وی حمایت خواهند کرد.
محمود واعظی، رئیس دفتر روحانی در دولت دوازدهم و عضو حزب اعتدال و توسعه در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره اینکه حزب اعتدال از چه گزینه‌ای حمایت خواهد کرد، گفت: «اولین جلسه دفتر سیاسی را صبح روز گذشته برگزار کردیم و در مورد شاخص‌ها و کلیات، صحبت کردیم اما هنوز به گزینه حمایتی برای حزب اعتدال نرسیده‌ایم.
اگر کاندیدایی که مورد تایید خودمان است یا کاندیدایی که بیرون از حزب است مورد تایید قرار بگیرد، حتما به صورت فعال در انتخابات مشارکت خواهیم کرد اما اگر کاندیدایی که مورد حمایت حزب باشد، در انتخابات نداشته باشیم، قطعا نمی‌توانیم خیلی فعال در انتخابات مشارکت کنیم.»
واعظی همچنین در مورد جلسه حزب اعتدال با لاریجانی گفت: «ارتباط ما با لاریجانی که جدید نیست. لاریجانی از دوستان چهل‌وچندساله من است. ارتباطات همیشه بوده است. چیزی که در مورد جلسه حزب اعتدال با ایشان شنیدم، گفته می‌شود، ایشان شروطی برای حضور در انتخابات گذاشتند.
نه از جانب ما و نه از جانب آقای لاریجانی مطرح نشده. دیدار خیلی دوستانه بوده. آقای لاریجانی در حال بررسی برای حضور در انتخابات است.» محمود واعظی درمورد حمایت از دیگر گزینه‌ها برای حضور در انتخابات نیز توضیح داد: «خود حزب دو نفر را مطرح کرده و هردو گفتند ما آمادگی مشارکت در انتخابات را نداریم. آقای ظریف هم بعید است که در انتخابات نام‌نویسی کنند.»
در نظر گرفتن قطعی شدن حضور این سه چهره در انتخابات، چند گزینه برای نقش‌آفرینی و رقابت اصلاح‌طلبان در انتخابات را مورد توجه قرار دارد. اگر پزشکیان از جانب شورای نگهبان مورد تایید قرار بگیرد احتمالا گزینه مورد حمایت جبهه اصلاحات خواهد بود. در سمت دیگر، لاریجانی گزینه قطعی مورد حمایت اعتدالی‌ها خواهد بود و طیفی از اصلاح‌طلبان معتدل نیز از لاریجانی حمایت خواهند کرد.
با توجه به اینکه پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ از جانب شورای نگهبان ردصلاحیت شد، این احتمال وجود دارد که عارف و لاریجانی تنها گزینه‌های اصلاح‌طلب در انتخابات تیر ماه باشند. اگر اصلاح‌طلبان بین این دوگزینه یعنی عارف و لاریجانی قرار بگیرند، احتمال اینکه شرایط انتخابات ۹۲ تکرار شود و اصلاح‌طلبان علی‌رغم اینکه ازعدم تمایل خود برای حمایت از نامزد نیابتی صحبت می‌کنند، ممکن است از وی حمایت کنند. در سمت دیگر اما ممکن است اصلاح‌طلبان همچنان روی حرف اصلی خود بمانند و از نامزد نیابتی حمایت نکنند.
عباس عبدی در همین زمینه به احتمال کم حضور اصلاح‌طلبان اشاره و تاکید کرد: «اصلاح‌طلبان رقیب خاصی از لحاظ کاندیدا و توان رقابت با رقیب ندارند.» عبدی به این موضوع نیز اشاره کرد که اگر لاریجانی در انتخابات حاضر و تایید شود هم زمینه حمایت موثری از بدنه اصلاح‌طلبان را نخواهد داشت. » براین اساس این تحلیل را نیز می‌توان مورد توجه قرار داد که حتی در صورت حضور لاریجانی او تنها از جانب حزب اعتدال و توسعه مورد حمایت قرار خواهد گرفت.
احتمال دیگر نیز این است که گزینه‌های نه‌چندان جدی اصلاح‌طلبان مشابه انتخابات ۱۴۰۰ مورد تایید قرار بگیرند و در صورت‌عدم حضور لاریجانی در انتخابات تیرماه نیز رقابت درون جبهه اصولگرایی صورت گیرد. به نظر می‌رسد علی‌رغم اعلام تمایل اصلاحات برای حضور در انتخابات اما بخش زیادی از پیش‌بینی‌ها بعد از اعلام نظر شورای نگهبان قطعیت پیدا خواهدکرد و می‌توان جدی‌تر درباره برنامه اصلاح‌طلبان، نقطه‌نظرات را مورد بررسی قرار داد.
