برای هیچیک از بیماران اهمیتی ندارد، ساختمان چندساله است، با اینکه یک آتشسوزی معمولی میتواند همانجا جانشان را بگیرد یا فرسودگی بنا، سقف را بر سرشان خراب کند: «چه اهمیتی دارد بیمارستان فرسوده باشد یا نباشد؟ فرسودهتر از ما نیست که پول در جیبمان نیست و برای یک ویزیت پزشک متخصص چند هفته معطل نوبت و پذیرشیم.»
به گزارش هم میهن، در هیاهو و شلوغی خیابان امامخمینی، کنار سنگفرشهای خیابان سیتیر تنها ساختمان بلندمرتبهای که خودنمایی میکند، بیمارستان سیناست که نمای ظاهریاش چیزی از قدمت ۱۵۶ سالهاش نشان نمیدهد. بیمارستانی که دهه هاست بهعنوان یکی از مراکز معتبر علمی، به تربیت پزشکان و جراحان معروف وطنی معروف شده؛ جراحانی که برخی از آنها همین حالا هم در کلینیکهای مرکز حضور دارند و امید بیمارانیاند که از همان ابتدای صبح صندلیهای آهنی را پر کردهاند تا درمان ارزانتری بگیرند.
در کلینیک ورودی بیمارستان پنجرههای کوچک و بسته، فضای غمانگیزی رقم زده، پنکه قدیمی بالای داروخانه هم که دیگر رنگی از سفیدی به رخ ندارد. یکنفر در بخش پذیرش با صدای بلند التماس میکند که نوبتی از متخصص ارتوپدی برایش گرفته شود: «از ۸ صبح در راه هستم، اتوبان کرج بسته بود و دیر رسیدم.» صدای اپراتور از پشت شیشههای تیره فقط همین یک جمله است: «فردا ساعت ۸ بیا، الان نوبتدهی نداریم!»
حیاط بزرگی میان کلینیکها و بیمارستان اصلی است. نمای بیرون ساختمانهای بیمارستان را لکهگیریهای بدسلیقه پر کرده و دیوارهایشان هم از شُرشُر باران و نم در امان نمانده است. ورودیها آنقدر کوچک و شلوغند که اگر حادثه رخ دهد، خروج از بیمارستان به این راحتیها میسر نخواهد بود. ترافیک حولوحوش بیمارستان هم آنقدر زیاد است که رسیدن نیروهای امدادی را با مشکل مواجه کند.
با همه این شرایط، اما بیمارستان «سینا» همچنان فعال است و روزانه صدها بیمار را پذیرش میکند. این همه بیمار با مشکلات متعدد را کجا میتوان انتقال داد؟ شاید خیلیها معتقدند که این بیمارستان باید به یکی از مراکز تاریخی پایتخت بدل شود، اما چندیپیش حسین قناعتی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره تداوم فعالیت این مراکز درمانی به ایسکانیوز گفته بود: «امکانات دولت محدود است و تحریمها مزید بر علت شده، برای بهروزرسانی بیمارستانهای دانشگاه تهران حداقل سه تا چهار هزار میلیارد بودجه نیاز داریم. البته بهتدریج درحال ایمنسازی هستیم، اما درباره بیمارستانهایی که اخطار گرفتهاند، چارهای جز استفاده نداریم. نمیتوانیم سرویسدهی را تعطیل کنیم، با قیمتهایی که در بخش خصوصی وجود دارد، تنها امید مردم به بیمارستانهای دولتی است.» قناعتی پیشازاین هم اعلام کرده بود که تعداد بیمارستانها و مراکز درمانی پایتخت که اخطار آتشنشانی دارند آنقدر زیاد است که اگر همه آنها تعطیل شوند، درمان در تهران مختل خواهد شد.
سیمای بیمارستان، رنگ کهنگی گرفته. درهای آهنی رنگ و رورفته، تختهایی که فرسوده شده و دیوارهایی که پر شده از کاغذهای توصیه و توجه! فضای عجیبی در بیمارستان حاکم کرده است. بیشترین بیمارانش را هم در صبح یکشنبه ۲۹ بهمنماه، مهاجران افغان تشکیل دادهاند. یکی از بیماران میگوید که اینجا همیشه وضع همین است: «بیشتر، مهاجران برای درمان مراجعه میکنند.» بیمارستان شهدای هفتمتیر، چندان شلوغ نیست، اما نارضایتی از چهرههای خودشان یا همراهشان مشهود است. برخی از نبود پزشک گلایه دارند و برخی دیگر از پاسخگو نبودن کادر درمان. یکی از آنها مرد جوانی است که از وضعیت آمبولانسی که پدرش را به بیمارستان منتقل کرده، گلایه دارد: «پدرم بیهوش شد و با اورژانس تماس گرفتیم. از آنها خواهش کردم که ما را به بیمارستان امام خمینی ببرند، اما گفتند تنها مرکز درمانیای که تایید پذیرش داده، شهدای هفتم تیر در شهرری است.
حالا گرفتار شدیم و یک پزشک هم بالای سر پدرم نیامده است. اگر شرایط بیمارمان مناسب بود، قطعاً خودم او را جای دیگری میبردم.» صحبتهایش تمام میشود، در آیسییو را میزند، کسی که در را باز میکند و یک جمله میگوید و میرود: «باید صبر کنید.»
قرار شده یک بیمارستان ۳۲۰ تختخوابی جایگزین بیمارستان فعلی شود که سازههای نیمهساخته آن در نزدیکی بنای اصلی بیمارستان بهچشم میخورد؛ سازههایی که گویی به خواب زمستانه رفتهاند و تابستان امسال آنقدر ماجرایشان پیچیده شد که درنهایت منجر به اخراج مدیر بیمارستان شد. مردادماه امسال بهرام عیناللهی، وزیر بهداشت، در بازدید از طرح توسعه بیمارستان شهدای هفتمتیر، حکم اخراج ریاست این بیمارستان را صادر کرد. عیناللهی دراینباره اعلام کرد: «این پروژه بعد از گذشت ۶ ماه از بازدید و دستور رئیسجمهوری مبنی بر تکمیل سریعتر آن، پیشرفت فیزیکی نداشت و بههمیندلیل مدیر این بیمارستان برکنار شد.» البته یکماه بعد سیدعلی یزدیخواه، عضو مجمع نمایندگان استان تهران در بازدید از این پروژه اعلام کرد: «مبلغ ۲۰ میلیارد تومان بهصورت علیالحساب برای فعالسازی پروژه و شروع بهکار آن تأمین اعتبار شده است.»، اما وضعیت دو سازه نیمهتمام در ضلع غربی بیمارستان نشان میدهد که اجرای پروژه همچنان به کندی پیش میرود و حداقل در روزهای اخیر فعال نبوده است.
این مرکز درمانی در زیرمجموعه علوم پزشکی ایران قرار دارد و جزو بیمارستانهای بحرانی نیست، چون دو بیمارستان دیگر در زیرمجموعه این دانشگاه شرایط بحرانیتری دارند و بهدلیل فرسودگی، حکم تخلیه گرفتهاند؛ لولاگر و شهدای یافتآباد.
شهریورماه امسال عبدالرضا پازوکی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران در نشست خبری گفته بود: «تقریباً تمام ساختمانهای درمانی علوم پزشکی ایران، قدیمی و با درجههای مختلفی، دچار مشکلات در بنا هستند. دو بیمارستان هم اخطار تخلیه دارند که البته برای یکی از این بیمارستانها ساخت پروژه جایگزین کلید خورده است. اما باتوجه به شرایط و خدمترسانی ناچاریم فعالیت را ادامه دهیم، این درحالیاست که کادر خدمت هم در معرض خطر هستند.»
سال ۹۹ کلینیک سینااطهر که سوخت، ۱۹ نفر جان خود را از دست دادند. آنزمان هیاهوی ناایمنی مراکز درمانی و بیمارستانی، غوغا کرد. نهادهای مختلف از نبود ایمنی در برخی مراکز درمانی پایتخت گلایه کردند، اما طولی نکشید که اخطارها و خطونشانهای ایمنسازی خاموش و بعد فراموش شد.
۳ سال بعد و در بهمنماه ۱۴۰۲، یک بیمارستان دیگر در تهران آتش گرفت؛ بیمارستان گاندی که بهدلیل رعایت نکردن مسائل ایمنی در نمای بیرونی، خاکستر زیر آتش بیمارستانهای ناایمن را روشن کرد، حادثه فوتی نداشت، اما جرقهای دیگر درباره بیمارستانهایی بود که با وجود ناایمنی همچنان فعالند و روزانه جان صدها بیمار را در معرض خطر قرار دادهاند، ازجمله بیمارستانهای رسولاکرم، امامخمینی، لولاگر، طرفه، سینا، بوعلی، فجر، شهدای یافتآباد، فیاضبخش و... که نه میشود تعطیلشان کرد و نه بودجهای برای بهروزرسانیشان داده میشود. برای نظام سلامت درگیر با هزاران مشکل، تامین بودجه ۲۰ هزار میلیارد تومانی برای ترمیم زخمهای ناایمن بیمارستانهایش، به این راحتی میسر نمیشود.
هفتسال پیش بود که دفتر گروه سلامت در حوادث و بلایای دانشگاه علوم پزشکی تهران اعلام کرد، مطالعاتی روی ایمنی بیمارستانها در سالهای ۹۲ و ۹۵ انجام شده که نتایج آن نشان از ایمنی پایین بیمارستانهای تحت مطالعه داشت، بهطوریکه در سال ۹۲ متوسط ایمنی بیمارستانها در کشور بعد از مطالعه روی ۲۲۴ بیمارستان ۳۴ درصد اعلام شد و در سال ۹۵ هم که این اندازهگیریها روی ۴۲۱ بیمارستان تکرار شد، ایمنی کلی بیمارستانهای در نظر گرفته شده در این مطالعه، به ۴۳ درصد رسید.
این درحالیاست که سال گذشته عباس استادتقیزاده، مدیرگروه سلامت در حوادث و بلایای دانشگاه علوم پزشکی تهران اعلام کرد: «بعد از سال ۹۵ هیچ مطالعه جامعی روی بحث ایمنی بیمارستانها انجام نشده و درحالحاضر نمیتوانیم بررسی کنیم آیا وضعیتمان از نظر ایمنی بیمارستانها در همان حد ۴۰ درصد است یا خیر.» غلامرضا معصومی، عضو بُرد سلامت در بلایای وزارت بهداشت، این موضوع را تایید کرده و به ایسنا گفته: «تا جایی که اطلاع دارم، هیچ بررسی جامع کارشناسی مهندسی و علمیای روی بحث سازهای بیمارستانهای کشور انجام نشده است. دلیل مهم آن هم این است که ۱۲ سال قبل برای ارزیابی، بازسازی و ایمنسازی سازهای بیمارستانها، برآوردی در وزارت بهداشت داشتیم که در آن زمان بودجه بیش از ۶ هزار میلیارد تومانی مطرح شد و بهدلیل نبود این بودجه، از همان زمان مسکوت ماند.» بهگفته این مسئول، در بحث ناایمنی بیمارستانها تنها بحث بیمارستانهای قدیمی مطرح نیست و حتی نبود ایمنی کافی درباره بیمارستانها تازهساز هم وجود دارد: «در زلزله ورزقان - بیمارستان هریس با عمر یکسال از بهرهبرداری، چنان آسیبی دید که مجبور شدیم حتی بیماران خود بیمارستان را هم تخلیه کنیم یا در زلزله کرمانشاه، بیمارستان تازهساخت امامخمینی دچار مشکل شد.»
علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، مهرماه امسال درباره آمار بیمارسانهای فرسوده در تهران گفته بود: «علاوه بر فرسودگی ۵۰ بیمارستان در پایتخت، ۳۲۰۰ هکتار از کالبد پایتخت فرسوده است که مراکز بهداشتی و درمانی در این محدوده قرار دارند. همچنین از مجموع ۱۵۵ هزار تخت بیمارستانی، ۸۵ درصد آنها مستهلک هستند.
ازسویدیگر باتوجه به اینکه تهران روی ۵ گسل قرار گرفته و ۷۰ درصد بیمارستانهای پایتخت قدمت بالای ۴۰سال دارند، اقدامات نوسازی نیاز است.» به گفته زالی، باتوجه به اینکه کشور از نظر زلزلهخیزی جزو ۵ کشور دنیاست و بلایای طبیعی نیز میتوانند تهدیدی برای مراکز بهداشتی و درمانی باشند، ایمنیسازی بیمارستانی بحث فانتزی نیست و باید جدی و ضروری پیگیری شود. بهمنماه امسال هم امیر ساکی، مدیرکل منابع فیزیکی وزارت بهداشت اعلام کرد که بیش از ۹۰ درصد بیمارستانهای فرسوده، امکان مقاومسازی ندارند.
البته به گفته این مسئول، مشکل فرسودگی فقط به ساختمان بیمارستانها محدود نمیشود و بسیاری از تختهای بیمارستانی در سراسر کشور هم فرسودهاند؛ حدود ۵۰ هزار تخت بیمارستانی و منابع مالی هم جوابگوی نوسازی آنها نیست. بهگفته ساکی، برای جایگزینکردن ۵۰ هزار تخت فرسوده فعلی بیش از ۱۵۰ هزار میلیارد تومان بودجه نیاز است و باید سالانه ۳۰ هزار میلیارد تومان تامین شود تا در یک برنامه پنجساله بیمارستانها جایگزین شوند.
مردادماه سال ۹۹ و کمتر از یکماه بعد از آتشسوزی مرکز پزشکی «سینااطهر» در شمال تهران، یک بیمارستان هم در خیابان جلال آلاحمد دچار آتشسوزی شد؛ بیمارستان شریعتی که البته شدت حریق آن چندان بالا نبود و حادثهای هم رخ نداد. این بیمارستان با ۵۰ سال قدمت، ۶۲۰ تختخواب دارد و گفته میشود ضریب اشغال آن حدود ۹۰ درصد است. این بیمارستان تا چندوقت پیش در فهرست مراکز درمانی فرسوده و پرخطر قرار داشت، اما دیماه امسال، احمدرضا جمشیدی، رئیس بیمارستان شریعتی اعلام کرد: «این مرکز درمانی با اقدامات انجامشده و هزینهکرد ۱۸۰ میلیارد ریالی از فهرست ساختمانهای پرخطر خارج شده است.» هرچند بازسازی کامل این بیمارستان به بیش از ۸۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.
در میان ساختمانهای ناایمن شهر تهران نام بیمارستانهای لولاگر، امامخمینی، سینا، بوعلی، شهدای یافتآباد و طرفه بیشازهمه به چشم میخورد؛ بیمارستانهایی که روزانه صدها بیمار در آنها رفتوآمد دارند. البته نهتنها این بیمارستانها که تحت پوشش وزارت بهداشتاند، دچار مشکلاند، بلکه سایر بیمارستانهای شهر هم چنین وضعیتی دارند. شهریورماه امسال مهدی بابایی، رئیس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای شهر تهران، نام دو بیمارستان پرخطر دیگر را هم عنوان کرد: «بیمارستان فجر (ارتش) و بیمارستان بوعلی (دانشگاه آزاد) ازجمله ساختمانهای بحرانی منطقه ۱۳ هستند. قرار است بیمارستان فجر بهدلیل ناایمنی، بهزودی از حالت ناایمن خارج شود، اما برای بیمارستان بوعلی با وجود مکاتبات و اخطارها، اقدام خاصی انجام نشده است.»
او آن زمان تاکید کرده بود که در صورت نبود برنامهریزی مناسب برای ایمنسازی بیمارستانها، طی مکاتباتی خواستار ورود دادستان خواهند شد. علاوه بر فهرست اعلامشده معاون دادستانی کل کشور درباره بیمارستانهای ناایمن، نام بیمارستان فیاضبخش (تامین اجتماعی) هم دیده میشود؛ بیمارستانی که بهعنوان یکی از مراکز اصلی تروما در شهر تهران مطرح و در سال ۳۵ تاسیس شده است.
جایگزین شدن بیمارستانهای جدید یا طرحهای توسعهای بیمارستانها با هدف کمکردن فعالیت در بخشهای فرسوده و قدیمی مراکز درمانی در حال انجام است. سال گذشته «مهدیکلینیک» را بهعنوان جایگزین بیمارستان امامخمینی افتتاح کردند، اما هنوز هیچ تغییری در فعالیت این بیمارستان ایجاد نشده است. بیمارستان غدیر هم تابستان امسال در مجتمع بیمارستانی شهدای تجریش افتتاح شد. اما پروژهها بهخوبی پیش نمیروند، یکی از آنها هم پروژه بیمارستان شهدای هفتمتیر تهران.
برخی بیمارستانهای تحت پوشش وزارت بهداشت تقریباً صدسالهاند و ۳۵۰ بیمارستان هم عمر بالای ۲۵ سال دارند؛ بههمیندلیل ایمنسازی این بیمارستانها بهراحتی میسر نیست. این نکتهای است که طی سالهای اخیر معاونتهای مختلف وزارت بهداشت به آن اشاره کردهاند. سعید کریمی، معاون درمان وزارت بهداشت هم همین نکته را تکرار میکند و اینکه همین حالا برای ایمنسازی بیمارستانها بودجه ۱۸ تا ۲۰ هزار میلیارد تومانی نیاز است.
او تابستان امسال گفته بود: «به سازمان برنامه و بودجه پیشنهاد دادیم این اعتبار را برای وزارت بهداشت تامین کند و حتی پیشنهاد شد اگر امکان تامین این اعتبار در یکسال وجود ندارد، در برنامه هفتم توسعه و در طول مدت ۵ سال؛ تامین اعتبار صورت بگیرد.» این درحالیاست که بیمارستانهای ناایمن با وجود دریافت اخطارهای متعدد و قرار گرفتن برخی از آنها در فهرست اماکن ناایمن، همچنان فعالیتشان ادامه دارد و بروز هر حادثهای در این مراکز، اولین تیر انتقادات را بهسمت وزارت بهداشت نشانه خواهد گرفت. حال این سوال مطرح است که چه اقداماتی از سوی وزارت بهداشت برای تسریع ایمنسازی این بیمارستانها در حال انجام است؟
سعید کریمی، معاون درمان وزارت بهداشت در پاسخ به این سوال میگوید: «بیمارستان اشرفی اصفهانی جزو بیمارستانهای ناایمن بود و تعطیل شد. برای بیمارستانهای طرفه، شهدای تجریش و رسولاکرم هم پروژههای جایگزین تعریف شده که در حال اجراست. ما نمیتوانیم تنها یک تصمیم برای تعطیلی این بیمارستانها بگیریم، چون بیماران زیادی از این مراکز خدمات دریافت میکنند و تعداد قابلتوجهی پرسنل در این مراکز کار میکنند. اقدام اصلی ما جایگزینکردن برخی از آنهاست.» معاون درمان وزارت بهداشت به امضای یک تفاهمنامه با سازمان آتشنشانی اشاره میکند و میگوید: «این تفاهمنامه سهمرحلهای است، بیمارستانها باید در این سهمرحله ایمنسازی انجام دهند. در بسیاری از بیمارستانها این فازبندیها اجرا و منجر به صدور مجوز شده، در برخی دیگر هم در حال اجراست، بهعنوان مثال در بیمارستان طرفه مراحل اول و دوم نهایی شده است. در بسیاری از بیمارستانهایی هم که در فهرست مراکز ناایمن قرار دارند، اقدامات ایمنیبخشی که فوریت دارد در حال انجام است، اما راهحل اساسی این است که بیمارستانی جدید جایگزین شود.»
این مسئول مطرحشدن بحث فرسودگی بیمارستانها را ناشی از آتشسوزی اخیر در بیمارستان گاندی میداند و میگوید: «درباره بیمارستانها و مراکز فرسوده همه نهادها وظیفه رفع خطر دارند، نه صرفاً اخطار خطر. اخطار بخشی از وظیفه ماست، اما وظیفه اصلی، چیز دیگری است.
آمار بیمارستانهای بالای ۲۵ سال ما ۳۵۰ مرکز است، البته نه به این مفهوم که فرسوده شدهاند، بلکه نیاز به تعمیرات دارند. البته طی یکدهه گذشته اقدامات مقاومسازی درباره برخی بیمارستانها انجام شده و بیمارستانهای جدید هم ساخته شدهاند.» کریمی در پاسخ به این سوال که با وجود اخطارهای متعدد از سوی شهرداری، چرا وزارت بهداشت مجوز بیمارستانهای ناایمن را تمدید میکند؟ توضیح میدهد: «ما برای بیمارستانها دو مجوز درجه اعتباربخشی (درجه کیفی) و پروانه فعالیت صادر میکنیم. به حدود ۳۰۰ بیمارستان برای اینکه استانداردهای ایمنی آتشنشانی، بهداشتی و قرارداد بیمه نداشتند، پروانه ندادیم. به آنها یک مهلت ششماهه و بعد یکساله داده شد تا رفع خطر شوند. حدود ۲۰۰ بیمارستان این مشکلات را رفع کردند و مجوزشان صادر شد. ۱۰۰ بیمارستان هنوز پروانه ندارند و بیمارستان گاندی هم جزو همین بیمارستانها بود.
البته براساس قانون، این بیمارستانها باید پلمب میشدند که نشدنی است. چون تعطیلی همزمان ۱۰۰ بیمارستان آسیبهای زیادی بهدنبال دارد. تنها درباره همین بیمارستان گاندی باید بگویم که حدود ۷۰۰ پرسنل بیکار شدند، این عدد را ضرب در ۱۰۰ کنید، ببینید چه آمار قابلتوجهی میشود.»
او ادامه میدهد: «برخی بیمارستانها عمر بالای ۷۰ تا ۱۰۰ سال دارند و نمیتوان بهراحتی استانداردهای لازم برای آنها گرفت. هزینههای این استانداردسازی هم بسیار بالاست و به بودجهای نزدیک به ۲۰ هزار میلیارد تومان نیاز داریم. به احتمال زیاد سازمان برنامه و بودجه نتواند طی یکسال آن را تامین کند، اما میتوان در برنامه هفتم توسعه آن را محقق کرد.»
مدیران شهری هم از خطرات بیمارستانهای فرسوده باخبرند و دیماه امسال مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران دراینباره اعلام کرده بود: «به چند بیمارستان اخطار داده شده تا نسبت به ایمنسازی یا حتی تغییر ساختمان اقدام کنند.» همزمان علی صالحی، دادستان تهران، از تشکیل کمیته مشترک شناسایی و ارتقای ایمنی خبر داده و گفته بود: «قرار شده هر سه دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران و شهید بهشتی فهرست و مشخصات تمام ساختمانهای خود اعم از اداری، دانشگاهی، بیمارستانها و درمانگاهها را در ۴ سطح بحرانی، پرخطر، کمخطر و ایمن تهیه و به سازمانهای نظاممهندسی و آتشنشانی ارائه کنند. اگر امکان اصلاح وضعیت و ارتقای ایمنی ساختمانی وجود نداشته باشد؛ در صورت درخواست سازمان آتشنشانی و سازمان نظاممهندسی، دستور پلمب و تعطیلی ساختمان صادر خواهد شد.»
البته کارشناسان تاکید میکنند که با وجود اهمیت مباحث ایمنی در مراکز درمانی، قانون هنوز به سازمانهایی ازجمله آتشنشانی این حق را نداده تا اقدام به پلمب یک ساختمان ناایمن کند، بههمیندلیل با وجود اعلام بیمارستانهای ناایمن از هر نظر، همچنان فعالیت آنها ادامه دارد. این نکته را کامران عبدُلی، معاون سازمان آتشنشانی تهران هم تایید میکند و میگوید: «برای ایمنسازی بیمارستانها نمیتوانیم آنها را تعطیل کنیم. مردم به خدمات درمانی احتیاج دارند. ایمنسازی مراکز درمانی هم به زمان احتیاج دارد. مراکز درمانی باید به فعالیت خود ادامه دهند و همزمان به ایمنسازی بپردازند.»