شیفتگی کمال غفاریان به فضا از زمانی شروع شد که فرود آپولو ۱۱ را بر روی ماه در تلویزیون سیاه و سفید همسایهشان در زادگاهش ایران تماشا میکرد. پس از آنکه در ۱۸ سالگی برای ادامه تحصیل به ایالات متحده آمده در شرکت لاکهید مارتین شروع به کار کرد. در این شرکت او کارهای قراردادی برای ناسا انجام میداد. در سال ۱۹۹۴ غفاریان شرکت فضایی خودش «استیگنر غفاریان تکنولوژیز» را پایهگذاری کرد. این شرکت که در سال ۲۰۱۸ توسط شرکت کیبیآر خریداری شد، تبدیل به دومین پیمانکار بزرگ خدمات مهندسی ناسا شد و سالانه بیش از نیم میلیارد دلار درآمد داشت. امروز غفاریان و تیمش همچنان در صنعت فضایی فعال هستند.
به گزارش هم میهن، شرکت اکسیوم اسپیس غفاریان که در سال ۲۰۱۶ بنیانگذاری شد، با مشارکت اسپیسایکس و ناسا ماموریتهایی را به ایستگاه فضایی بینالمللی برای آژانسهای فضایی و شرکتها انجام میدهد. اکسیوم اسپیس در حال حاضر در حال ساخت ایستگاه اکسیوم است که جانشینی است برای ایستگاه بینالمللی فضایی و شرکت غفاریان بهعنوان مالک و اپراتور آینده آن عمل خواهد کرد. تصور کنید اولین ایستگاه فضایی خصوصی در تاریخ اکتشافات فضایی بشر را این کارآفرین ایرانی-آمریکایی خواهد ساخت. اولین خدمه فضانورد خصوصی اکسیوم اسپیس برای بازدید از ایستگاه بینالمللی فضایی در ۸ آوریل ۲۰۲۲ برای یک ماموریت ۱۷ روزه رهسپار فضا شدند و دومین ماموریت در اواخر بهار ۲۰۲۳ انجام شد. علاوه بر این برنامهریزی شده که اولین ماژول ایستگاه اکسیوم در اواخر سال ۲۰۲۵ راهاندازی و به ایستگاه فضایی بینالمللی متصل شود. غفاریان بر این باور است که تلاشهای مختلف او در شرکتهایش مکمل یکدیگرند و بخشهای فضا و انرژی را متحول خواهند کرد. علاوه بر اکسیوم اسپیس، شرکتهای دیگر غفاریان عبارتند از اینچیوتیو مشین، بنیانگذاریشده در سال ۲۰۱۳، پیشرو در ارائه فناوریهای علمی به برنامه «خدمات تجاری باربری به ماه یا CLPS» ناسا؛ شرکت ایکس انرژی، بنیانگذاریشده در سال ۲۰۰۹، که در حال توسعه راهحلهایی مبتنی بر انرژی هستهای برای استفاده از انرژی زمینی و پیشرانه فضایی است؛ و شرکت آیبیایکس IBX، که یک شرکت نوآوری و سرمایهگذاری است. اخیراً تصویر این میلیاردر ایرانی روی جلد مجله فوربز هم نشسته است. فوربز مینویسد، کام (کمال) غفاریان فرد مشهوری نیست، اما برخلاف ایلان ماسک و جف بزوس که در ابتدا در حوزههای دیگری ثروتمند شدند و بعد به حوزه فضایی پا گذاشتند، غفاریان از همان ابتدا با هدف قرار دادن فضا ثروتمند شد. برنامه بلندمدت او چیست؟ راهاندازی اولین ایستگاه فضایی خصوصی که تا سال ۲۰۳۱ افتتاح میشود.
اینچیوتیو مشین فرودگرهای ماه را میسازد و یکی از آنها را قرار است در صورت مساعد بودن شرایط جوی، در ماه ژانویه به قطب جنوب ماه بفرستند. این تنها یکی از چندین پرتابی است که هدفش این است که مسیر ماه را برای ماموریتهای تجاری هموار کند. کوانتوم اسپیس در حال ایجاد یک «شاهراه» فضایی است که به فضاپیماها کمک میکند تا سوختگیری کنند و در منطقه بین زمین و ماه سفر کنند. پس از بازگشت به کره زمین خودمان، ایکسانرژی در حال ساخت راکتورهای هستهای کوچک، پیشرفته و ضدذوب است که میتوانند انرژی همه چیز را از یک پایگاه نظامی دورافتاده گرفته تا کارخانه مواد شیمیایی داو در ۴۷۰۰ هکتار در ساحل خلیج تگزاس تامین کنند. بهنوعی همه اینها دیوانهبازی است. اما مگر تمام آنچه که بشر روزگاری تنها میتوانست در فیلمهای علمی-تخیلی به تصویر بکشد، یکییکی واقعیت نیافته است؟ غفاریان میگوید، همه کسبوکارها یک هدف مشترک دارند: «ما باید بهگونهای چندسیارهای شویم و بتوانیم به سیارههای دیگر سفر کنیم. اما تا آن زمان، ما فقط یک خانه داریم، درست است؟» او میگوید: «اگر بهطور خلاصه بگویم منظورم این است که ما باید از خانه فعلیمان مراقبت کنیم و همزمان خانه جدیدی هم پیدا کنیم.» صنعت فضایی تحت تسلط غولهای بزرگی است که پول خود را صرف ساخت راکتها، مریخنوردها و ماهوارههای دور مدارهای زمین و سیارات دیگر کردهاند. اما برخلاف ایلان ماسک، جف بزوس و ریچارد برانسون، غفاریان ۶۵ ساله نمونهای است نادر از فردی که عمدتاً به دلیل فعالیتهای فضاییاش میلیاردر شده است، نه فردی که پس از به دست آوردن ثروت خود وارد این حوزه شد. کلید موفقیت او چیست؟ فوربز از زبان غفاریان مینویسد: «بستر رشد، بستر رشد، بستر رشد». اما براساس آمار بنیاد فضایی، در تجارتی ۵۴۶ میلیارد دلاری که هنوز هم دولت ایالات متحده آن را هدایت میکند، در واقع این «قراردادها، قراردادها، قراردادها» هستند که میتوانند کلید موفقیت کسی باشند. جی کلی سیل، مدیرعامل ایکسانرژی و معاون سابق وزیر انرژی ایالات متحده، میگوید: «هیچکس بهتر از کام غفاریان نمیتوانست برنده کسب دلارهای دولت ایالات متحده بر مبنای رقابتی باشد». البته عمو سام تنها بازیگری نیست که دلارهایش روانه شرکتهای غفاریان میشود. غفاریان در حال حاضر فهرست بلندبالایی از مشتریان تجاری خود دارد: سیستم بهداشتی Cedars-Sinai فعال در حوزه تحقیقات سلولهای بنیادی در ریزگرانش (microgravity)، شرکت جیاچ مام، تولیدکننده شامپاین که بهدنبال طراحی شامپاینی برای استفاده در فضاست و شرکت ژاپنی میتسویی که با اکسیوم اسپیس در پروژههایی مشارکت دارد؛ و بعد نوبت میرسد به دولتهای خارجی مانند کانادا و عربستان سعودی، به علاوه افرادی هم هستند که برای رسیدن به فضا و رفتن به سفرهای فضایی هزینه پرداخت میکنند: این شرکت قبلاً در آوریل ۲۰۲۲ و ماه مه گذشته دو ماموریت موفق و کاملاً خصوصی را برای ایستگاه فضایی بینالمللی و با مشارکت اسپیسایکسِ ماسک انجام داده است. در اولی سه فضانورد تجاری را برده و در دومی میزبان دو فضانورد سعودی بود. از ماه اوت این شرکت مدعی بوده که بیش از ۲/۲ میلیارد دلار قرارداد با مشتریان خود به امضا رسانده است. اکسیوم اسپیس در ماه اوت ۳۵۰ میلیون دلار دیگر از شرکت الجزیره کاپیتال عربستان سعودی و شرکت داروسازی بوریونگ کرهجنوبی به دست آورد. شرکت سرمایهگذاری آرک اینوست ارزش اکسیوم اسپیس را ۱/۲ میلیارد دلار برآورد کرده است. همزمان اینچیوتیو مشین یک سرمایهگذاری خصوصی ۲۰ میلیون دلاری داشت و پس از اولین حضور دشوار خود بهعنوان یک شرکت سهامی عام، منابع مالی خود را تقویت کرد. ایکس انرژی هم که شرکت داو و شرکت سهامی خاص آرس منیجمنت را جزو سرمایهگذاران خود میداند، در ماه سپتامبر تقریباً ۱/۱ میلیارد دلار ارزش داشت. جدیدترین و کوچکترین بخش از ثروت غفاریان، کوانتوم اسپیس است که در ماه دسامبر ۱۵ میلیون دلار سرمایه کسب کرد. در مجموع، فوربز ثروت غفاریان را ۲/۲ میلیارد دلار تخمین میزند که بیشتر به لطف سهام او در استارتاپهای فضایی و هستهایاش است.
برای یک مهاجر ایرانی که در سال ۱۹۷۶ با وام ۲۰۰۰ دلاری از عمویش برای تحصیل در کالجی در واشنگتن دیسی به آمریکا رفت، این سابقه چندان هم بد نیست. کریس استات، بنیانگذار و مدیرعامل شرکت لانستر دیتا هلدینگ که با اینچیوتیو مشین برای ذخیره دادهها در کره ماه همکاری میکند، توضیح میدهد: «مردم درباره بزوس، ماسک، برانسون فکر میکنند و باید غفاریان را هم به فهرست خودشان اضافه کنند، زیرا او همین کارهایی را انجام میدهد که بزوس و ماسک و برانسون انجام میدهند و کاملاً هم آدم باهوشی بوده است، زیرا از تمام کارهایی که جف و ایلان انجام میدهند استفاده میکند.» غفاریان شاید سیارکی در کهکشانی بزرگ باشد در مقایسه با امثال ماسک و بزوس که میلیاردها دلار در حوزههای کاری خود سرمایهگذاری کردهاند. اما کمال غفاریان آنها را نه بهعنوان یک رقیب که بهعنوان شریک میبیند و میگوید: «من برای ایلان و رئیس اسپیسایکس، گوین شاتول احترام زیادی قائل هستم؛ آنها دوستان فوقالعادهای هستند. جف بزوس هم همینطور.»
غفاریان نیز مانند دیگر کارآفرینان در عرصه فضایی شناخته شده برنامههای بسیار جسورانهتری دارد. هدف اولیه او از ساخت اولین ایستگاه فضایی تجاری و فرودگرهای ماه، کاهش هزینههای ورود به فضا است، یعنی دقیقاً همان کاری که موشکهای قابل استفاده مجدد اسپیسایکس پرتابها را در ماموریتهای فضایی ارزانتر، آسانتر و سریعتر کردهاند. فوربز مینویسد، به فیلم تامکروز در ایستگاه فضایی واقعی یا توسعه دارو در گرانش صفر فکر کنید که شرکتهای غفاریان کمک میکنند این دو پروژه به واقعیت تبدیل شوند.
اما این تازه شروع ماجراست. غفاریان معتقد است در طولانیمدت «سرنوشت نهایی ما این است که نسل بشر، انسانی بینستارهای شود.» اولین قدم مدار پایین زمین یعنی همان ایستگاه فضایی است. بعد ماه با فرودگرها و یک پایگاه انسانی بر روی آن فتح میشود و بعد «فناوریهایی را باید در نظر گرفت که میتوانند فراتر از منظومه شمسی ما بروند.» رویاهای خارج از تصور دنیای غفاریان به دوران کودکی او در شهر اصفهان برمیگردد؛ در این شهر او دوست داشت به ستارهها خیره شود. در شب ۲۰ ژوئیه ۱۹۶۹، پسر ۱۱ ساله آن زمان مقابل تلویزیون سیاه و سفید خانه همسایهاش نشسته بود و نیل آرمسترانگ و باز آلدرین را تماشا میکرد؛ اولین انسانهایی که قدم روی کره ماه گذاشتند. او به یاد میآورد: «این واقعاً یک لحظه دگرگونکننده بود. من در آن لحظه به این نتیجه رسیدم که این همان کاری است که میخواستم انجام دهم.» آخرین ماموریت آمریکا به ماه در سال ۱۹۷۲ بود. چهار سال بعد، غفاریان با وام ۲۰۰۰ دلاری از عمویش به واشنگتن دیسی رفت تا در دانشگاه کاتولیک آمریکا تحصیل کند. او شبها به عنوان پارکبان خودروها در مرکز شهر واشنگتن دیسی کار میکرد تا این بدهی را بازپرداخت کند، همزمان توانست مدرک لیسانس خود را در رشته علوم و مهندسی کامپیوتر به دست آورد. غفاریان در سال ۱۹۸۰ فارغالتحصیل شد؛ یک سال پس از انقلاب ایران، و او هرگز به ایران بازنگشت. اولین شغل او بعد از کالج کار در شرکت آیتی کمپوکار مستقر در ویرجینیا بود. همزمان هم تحصیلات خود را با مدرک مهندسی الکترونیک و کارشناسی ارشد در مدیریت اطلاعات ادامه میداد. اولین تلاش غفاریان در صنعت فضایی در سال ۱۹۸۳ بود که وارد غول هوافضای لاکهید شد و بعداً به شرکت هوافضای فورد رفت و در آنجا به کار بر روی قراردادهای ناسا و دولت فدرال ادامه داد. سپس، در سال ۱۹۹۴، با هارولد استینگر، که در لاکهید ملاقات کرده بود، آشنا شد. این زوج با کمک یک برنامه فدرال شرکتی به نام استینگر غفاریان را تأسیس کردند که به کسبوکارهای متعلق به اقلیتها کمک میکند. اولین دفترشان در زیرزمین خانه غفاریان افتتاح شد.
او میگوید: «ما تصمیم گرفتیم که شرکت خود را با همین سازوکار راهاندازی کنیم، یعنی تجارت پیمانکاری دولتی. من خانهای را رهن کردم و ۲۵۰ هزار دلار جمع کردم و به این شکل کارمان را شروع کردیم.» تا سال ۲۰۰۶، شرکت استینگر غفاریان با ۱۰۰ میلیون دلار قرارداد برای ارائه خدمات مهندسی و پشتیبانی ماموریت، بیستمین پیمانکار بزرگ ناسا شد. سه سال بعد، او سهام استینگر را خرید. کریس کویلتی، مؤسس و مدیرعامل شرکت تحقیقات بازار فضایی کویلتی اسپیس، میگوید: «او مهارتهایی برای قراردادهای دولتی دارد و از آنجایی که این بازار ذاتاً یک بازار دولتی است، این مهارت بسیار مهمی است که باید داشته باشید». مهارت دیگر او چیست؟ فوربز مینویسد توانایی او در ترغیب کهنهسربازان ناسا برای پیوستن به او در بخش خصوصی مهارتی است که غفاریان بهخوبی از آن بهره میبرد.
شرکتهای غفاریان با حداقل ۱۸ متخصص با سابقه ناسا در حوزه راکتهای فضایی قرارداد بسته که تجربههای فراوانی از یک سازمان دولتی به یک شرکت خصوصی به ارمغان آوردهاند، اما او قدرت این را دارد که سرمایهگذاران را متقاعد کند که میتوانند در یک بازار شلوغ موفق شوند. در سال ۲۰۱۳، او همکاری خود با استفان آلتموس، معاون سابق مرکز فضایی جانسون ناسا در هیوستون، که فرود آپولو روی ماه را هدایت کرد، برای راهاندازی اینچیوتیو مشین آغاز کرد. سه سال بعد، او مایکل سافردینی را که به مدت یک دهه مدیریت برنامه ایستگاه فضایی بینالمللی ناسا را برعهده داشت متقاعد کرد که در تأسیس شرکت اکسیوم اسپیس به او بپیوندد. سافردینی درباره تماس تلفنی خود با غفاریان بلافاصله پس از خروج از ناسا میگوید: «با او تماس گرفتم و گفتم کام، تنها کاری که بلدم این است که یک ایستگاه فضایی بسازم و راهاندازی کنم. او گفت «باشه، بگذار در مورد آن فکر کنم.» روز بعد تماس گرفت و گفت: «بیا باهم یک ایستگاه فضایی بسازیم.»» کرت شرر، شریک مدیر شرکت سرمایهگذاری سیفایو کپیتال، مستقر در واشنگتن، که هم در اکسیوم اسپیس و هم در شرکت راکتور هستهای انرژی ایکس غفاریان سرمایهگذاری کرده، میگوید: «این مهمترین مؤلفه است و به وضوح یک مزیت رقابتی است.»
سابقه غفاریان در برنده شدن قراردادهای ناسا به اکسیوم ایکس و اینچیوتیو مشین کمک کرد تا مناقصههای اصلی و بزرگ را از لباسهای فضایی گرفته تا برنامه تجاری کره ماه را صاحب شوند. به گفته غفاریان شرکت استینگر غفاریان بردی ۸۰ درصدی در این مناقصهها دارد، درحالیکه دیگر صنایع معمولاً شانسی زیر ۵۰ درصد داشتهاند. او میافزاید: «این توانایی برای پیشنهاد قراردادها و موفقیت، فوت کوزهگری ماست. حتی ایکس انرژی هم در حوزه فضا فعال است: سال گذشته، یک سرمایهگذاری مشترک ایکس انرژی با اینچیوتیو مشین قراردادی را به ارزش ۵ میلیون دلار از ناسا و وزارت انرژی برای طراحی یک راکتور هستهای قابل حمل برای سطح ماه برنده شد.
همه این پروژهها نیاز به سرمایهگذاری دارند. به همین دلیل است که غفاریان شرکت استینگر غفاریان تکنولوژی را در سال ۲۰۱۸ به قیمت ۳۵۵ میلیون دلار به کیبیآر سهامی عام فروخت و به این ترتیب پول مورد نیاز برای سرمایهگذاریهای خود را به دست آورد. غفاریان، اما حالا اکسیوم اسپیس، اینچیوتیو مشین و ایکس انرژی را دارد و میگوید: «زمانهایی هست که فکر میکنم شاید نباید میفروختم، زیرا استینگر غفاریان تکنولوژی یک تجارت جریان نقدی باورنکردنی بود. اما اینها شرکتهای فناوری هستند. باید پول زیادی به سمتشان سرازیر شود.» داکین اسلوس، مؤسس و سرمایهگذار شرکت جکسون مستقر در وایومینگ که هم در اکسیوم اسپیس و هم در کوانتوم اسپیس سرمایهگذاری کرده است، میگوید: «کام یکی از معدود افرادی است که توانایی دیدن آیندهای بزرگ، جسورانه و جاهطلبانه را دارد و میتواند افراد زیادی را به این چشمانداز امیدوار و باورمند کند». ابتدا برنامهریزی شده بود که غفاریان در ماه نوامبر ۲۰۲۳ تبدیل شود به فردی که برای اولین بار بعد از سال ۱۹۷۲ دوباره ایالات متحده را به ماه بازمیگرداند. اما به دلیل برخی نقصهای فنی این پرتاب به تعویق افتاد و البته در این میان غفاریان رقبایی هم دارد؛ از جمله شرکت آستروبوتیک، که قصد دارد زودتر از غفاریان به این افتخار دست یابد. رقابت در سراسر جهان به شدت ادامه دارد: در صنعت هستهای، TerraPower بیل گیتس، که در حال ساخت راکتور آزمایشی بزرگتر از راکتور ایکس انرژی است، همزمان با شرکت غفاریان در سال ۲۰۲۰ برنده قرارداد وزارت انرژی شد. در قلمرو ایستگاههای فضایی، اکسیوم اسپیس باید با بلواوریجین و سیررا اسپیس بزوس رقابت کند که توسط زوج میلیاردر ارن و فاتح اوزمن تاسیس شده است؛ بهعلاوه غولهای صنعت لاکهید مارتین و نورتراپ گوروما که با وویجر اسپیس مستقر در دنور همکاری میکنند هم هستند که رقبای سرسختی برای اکسیوم اسپیس به حساب میآیند.
استارتآپهای دیگری از جمله شرکت وَست، متعلق به جِد مککالب، میلیاردر کریپتو هم رقیبی بزرگ است. در کنار آستروبوتیک و بلواوریجین، استارتآپ ژاپنی آیاسپیس در حال برنامهریزی برای دومین ماموریت به ماه در سال ۲۰۲۴ است که اولین فرودگر آن در آوریل گذشته به دلیل نقص نرمافزاری به سطح ماه برخورد کرد. غفاریان میگوید، نگران نیست و آیندهای را متصور است که در آن کسبوکار کافی برای چندین رآکتور هستهای کوچک، ایستگاههای فضایی و شرکتهایی که محمولهها را به ماه میرسانند، وجود داشته باشد. او میگوید: «رقابت سالم است. شما را خلاقتر و نوآورتر میکند.» سرمایهگذاران او موافق هستند. کرت شرر از سیفایو کپیتال میگوید: «ما میخواهیم رقبا را تشویق کنیم، زیرا این، بازارِ رو به رشدی خواهد بود.» بلندپروازانهترین پروژه غفاریان مؤسسه لیمیتلس اسپیس است؛ یک مؤسسه غیرانتفاعی که به گفته او زمانی که در خانه بود و در حال مدیتیشن و تفکر در مورد کیهان، به فکر ایجادش افتاد. او میگوید: «آنچه مرا به حرکت درمیآورد، معنویت و اعتماد به خدا است». مؤسسهای مستقر در هیوستون که توسط کهنهسربازان ناسا رهبری میشود، با مدارس و دانشگاهها همکاری میکند و تحقیقات در مورد فناوریهایی را به سرانجام میرساند که روزی میتوانند سفرهای بینستارهای را امکانپذیر نمایند؛ آن هم با فضاپیماهایی با نیروی همجوشی (از نظر تئوری ممکن است، اما فعلاً به دور از واقعیت) که «به سمت کرمچالهها و ریسمانهای فضایی» پرتاب میشوند (ایدههایی که هنوز کاملاً مفهومی هستند).
تا این ایدهها جنبه واقعی به خود بگیرد احتمالاً دیگر غفاریان در قید حیات نخواهد بود، اما او آیندهای نزدیک را متصور است که در آن انسانها تماموقت در ایستگاه فضایی و ماه زندگی کنند. گام بعدی در این چشمانداز آمادگی برای فتح ماه توسط اینچیوتیو مشین است. ماموریت فضایی بعدی متعلق به اکسیوم اسپیس است که برای ماههای بعد برنامهریزی شده است. انتظار میرود اولین بخش از ایستگاه فضایی جدید در سال ۲۰۲۶ به ایستگاه فضایی بینالمللی متصل شود. اکسیوم اسپیس تنها شرکتی است که میتواند ماژولهای خود را به این ایستگاه متصل کند. تا سال ۲۰۳۱، که ایستگاه فضایی بینالمللی بازنشسته میشود، تمام ساختارهای ایستگاه غفاریان نیز آماده به کار خواهند بود. او میگوید: «وقتی در مورد ۱۰، ۱۵ و ۲۰ سال آینده صحبت میکنید، امید من این است که ما یک شهر فضایی داشته باشیم، مکانی که مردم واقعاً بتوانند به آنجا بروند و در آن زندگی کنند.» از نظر غفاریان، انگیزه ساخت ایستگاه فضایی و فرودگرهای قمری هرگز فقط ثروتمند شدن نبود، حتی اگر سرمایهگذاریهای او به ثروتمند شدنش کمک کرده است. او میگوید: «من نمیخواستم ثروتمندترین مرد گورستان باشم و نمیخواستم زندگیام فقط بهدنبال کسب درآمد بیشتر باشد. میخواستم زندگیام بیشتر به ایجاد تغییر کمک کند، تغییر جهان به سمت بهتر شدن.»