اعتماد نوشت: چالش‌های دندان‌های پوسیده یکی از مسائل بشر امروز است و در ایران هم این درد همچنان درمان نشده است و در برخی شاخص‌ها، شرایط کلی کشور از میانگین دنیا کمی بدتر است؛ «میلیون‌ها دندان پوسیده در دهان ایران» عبارتی است که در سال‌های گذشته بار‌ها از زبان کارشناسان و مسوولان مختلف با اعدادی متفاوتی تکرار شده و کار تاجایی که پیش رفته که حتی یکی از وزرای پیشین بهداشت کشور در نشستی خبری گفته بود که همین الان ۸ دندان پوسیده در دهان خود دارد.
چندماه پیش هم رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اعلام کرد که «هر ایرانی حداقل ۶ دندان پوسیده دارد و افراد ۳۰ تا ۴۰ ساله که در اوج سن فعالیت اجتماعی هستند، ۱۲ تا ۱۳ دندانِ ازدست‌رفته دارند. در گروه سنی بالای ۶۵ سال نیز بیش از ۵۵ درصد افراد اصلا دندان ندارند.» همین اظهارنظر‌ها و اعداد متفاوت و مهم‌تر از آن درد شدیدی که به جان انسان‌ها می‌افتد و آثار بعضا ماندگار این درد، کار را به جایی کشانده که حالا مساله سلامت دهان و دندان به یکی از چالش‌های حوزه سلامت کشور و شبه‌بحران اجتماعی تبدیل شود
در تازه‌ترین بررسی، اما مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به بررسی «خدمات بهداشتی و درمانی دهان و دندان در ایران؛ چالش‌ها و راهکارها» پرداخته که نکات تازه‌ای دارد و آماری قابل‌اعتنا از شرایط سلامت دهان کودکان ایران و همچنین سرانه دندانپزشکان کشور می‌دهد و براساس این داده‌ها در پایان راهکار‌هایی را ارایه می‌دهد که در ادامه به بخش‌های مهم این گزارش پرداخته می‌شود.
براساس بررسی‌های گزارش تازه مرکز پژوهش‌های مجلس، چالش‌های ارتقای سلامت دهان و دندان در سه بعُد بهداشت و پیشگیری، درمان و آموزش دسته‌بندی شده است. ازجمله چالش‌های حوزه بهداشت و پیشگیری می‌توان به دانش ناکافی مراقبان سلامت و مادران باردار درخصوص سلامت دهان و دندان، اجتناب از ارایه خدمات دندانپزشکی توسط برخی از دندانپزشکان شاغل در مراکز بهداشتی به مادران باردار به‌دلیل عدم وجود راهنمای ارایه خدمات، نداشتن بیمه مسوولیت و ترس از شکایات احتمالی و ناکافی بودن منابع انسانی مربوط به حوزه بهداشت و پیشگیری در مدارس اشاره کرد.
یک مساله اساسی دیگر که هم در این گزارش و هم در بسیاری دیگر از پژوهش‌های مرتبط با سلامت دهان و دندان به آن پرداخته شده موضوع تعداد و شیوه توزیع دندانپزشکان در ایران است که خلاصه پژوهش‌ها می‌گوید این تعداد از سرانه استاندارد تعریف‌شده در دنیا پایین‌تر است و از طرفی همین تعداد پایین، توزیع مناسبی هم ندارد.
این گزارش هم به همین موضوع اشاره می‌کند و در بخشی از آن آمده است که «توزیع نامناسب دندانپزشکان در استان‌های کشور و همچنین عدم پوشش کافی هزینه‌های مربوطه توسط بیمه از جمله چالش‌های مهم حوزه درمان است. عدم وجود تعداد کافی هیات علمی و فقدان برنامه اثربخش برای نگهداشت ایشان و همچنین برنامه آموزشی درمان‌محور، ازجمله چالش‌هایی است که درخصوص حوزه آموزش دندانپزشکی اعلام می‌شود.»
همچنان که پیش‌تر و در چندین بررسی اعلام شد که پوسیدگی دندانی درمان‌نشده در دندان‌های دایمی، شایع‌ترین بیماری در تمام جوامع بشری است و این گزارش هم به آن می‌پردازد. اما براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، درمان‌های دندانپزشکی همیشه گران‌ترین درمان‌ها در میان تمام بیماری‌های مزمن بوده است و بار اقتصادی زیادی هم بر افراد و هم بر سیستم‌های مراقبت بهداشتی تحمیل می‌کند.
براساس نتایج آخرین پیمایش هزینه درآمد خانوار در سال ۱۴۰۰ در ایران، سهم خدمات دندانپزشکی از کل پرداخت از جیب هزینه‌های سلامت در سطح کل جمعیت، ۲۱.۱۴ درصد است. بدین‌ترتیب، پس از دارو که ۳۱.۸۴ درصد است، خدمات دندانپزشکی در رتبه دوم سهم پرداخت از جیب قرار دارد. علاوه بر این، در سطح کل جمعیت و خانوار‌های شهری، خدمات دندانپزشکی سبب بیشترین مواجهه با هزینه‌های کمرشکن سلامت، شاخص هزینه‌های کمرشکن براساس روش سازمان بهداشت جهانی، به صورت بالاتر رفتن پرداخت‌های مستقیم از جیب از ۲۵ درصد از کل هزینه‌های مصرفی و ۴۰ درصد از ظرفیت پرداخت خانوار تعریف می‌شود.
پایتخت ایران در بسیاری از جهات شرایط مساعدتری نسبت به دیگر نقاط کشور دارد و در موضوع دندانپزشکی و سلامت دهان و دندان کودکان هم این قاعده تااندازه‌ای پابرجاست؛ در استان‌های محروم به لحاظ اقتصادی و اجتماعی، همچنان که قابل پیش‌بینی است شرایط سلامت دهان و دندان کودکان چندان مساعد نیست. نتایج این پژوهش و بررسی تازه می‌گوید که در بین ۳۱ استان کشور، استان کردستان در هر دو رده سنی کودکان ۶ و ۱۲ سال دارای بیشترین تعداد در شاخص میانگین دندان‌های پوسیده، از دست رفته و پر شده است.
استان تهران در رده سنی کودکان ۶ سال و هرمزگان در رده سنی کودکان ۱۲ سال، دارای کمترین تعداد در شاخص مذکور هستند. درباره تعداد و سرانه دندانپزشکان هم تااندازه‌ای وضعیت همین است؛ استان تهران با سرانه ۱ کل ۱۱۶ دندانپزشک عمومی و متخصص به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت، در رتبه نخست از نظر توزیع دندانپزشک در کشور قرار دارد. پس از آن، استان‌های یزد، اصفهان و فارس به ترتیب در رتبه‌های دوم تا چهارم قرار دارند. میانگین سرانه کل کشور نیز، ۴۴ دندانپزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است.
نکته مهم درباره این آمار، اما به این صورت است که از بین ۳۱ استان کشور، ۱۱ استان سرانه‌ای بالاتر از میانگین سرانه دندانپزشک در کشور دارند، اما باز هم استان‌های محروم پایین‌تر از سرانه استاندارد قرار می‌گیرند. به عنوان مثال استان سیستان و بلوچستان با سرانه ۱۸ دندانپزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت، محروم‌ترین استان از نظر تعداد دندانپزشک است که اختلاف سرانه دندانپزشک در آن با برخوردارترین استان ایران یعنی تهران زیاد است؛ این عدد در استان تهران ۹۸ دندانپزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است.
پیش از این گزارش هم چندین مقاله و پژوهش دانشگاهی به بررسی تعداد و شرایط توزیع دندانپزشکان در کشور پرداخته بودند که یک مطالعه در این باره که مربوط به سال ۹۸ است می‌گوید که در ایران ۳۰۸۱۱ دندانپزشک عمومی و ۴۵۹۳ دندانپزشک متخصص وجود دارد. این تعداد نشان‌دهنده حضور ۴۳ دندانپزشک در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر است، اما نکته مهم مقایسه این شاخص با دیگر نقاط دنیا است.
به عنوان مثال این نسبت در ایالات متحده امریکا، انگلستان، استرالیا و اتحادیه اروپا به ترتیب ۴۸.۲، ۵۵، ۴۳.۸ و ۷۱ دندانپزشک به ازای هر ۱۰۰۰۰۰ نفر است. براساس این مطالعه، بررسی توزیع دندانپزشکان عمومی دارای پروانه پزشکی و شاغل در کشور حاکی از آن است که ۶۵ درصد آن‌ها در مرکز استان‌ها مشغول به کار هستند. در کنار این اعداد، پژوهش مرکز پژوهش‌های مجلس نکات دیگری هم دارد که در ادامه به برخی موارد آن پرداخته می‌شود. یکی از این نکات، میانگین ملی شاخص دندان‌های پوسیده، از دست رفته و پرُ شده یا همان عبارت dmft / DMFT است که در کودکان ۶ و ۱۲ ساله به ترتیب ۵.۸۴ و ۱.۸۴ است.
میانگین DMFT در ۱۲ استان بالاتر از میانگین کشوری است. علاوه براین پیمایش ملی انجام شده در کشور در حوزه شاخص دندان‌های پوسیده، از دست رفته و پرشده در دندان‌های اولیه و دایمی نشان داد مسواک زدن بیش از یک بار در روز و استفاده از مراقبت‌های پیشگیرانه با شاخص DMFT و dmft رابطه منفی و معناداری دارد؛ لذا اجرای سیاست‌های بهداشت عمومی برای کاهش نابرابری اجتماعی، می‌تواند یک عامل تاثیرگذار برای ارتقای سلامت دهان و دندان باشد
براساس آخرین آمار منتشرشده توسط سازمان نظام پزشکی ایران، سرانه دندانپزشکان عمومی و متخصص در ایران به ترتیب ۳۸ و ۶ دندانپزشک در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است. استان تهران و سیستان و بلوچستان به ترتیب با سرانه ۱۰۱ و ۱۵ دندانپزشک عمومی، ۱۶ و ۳ دندانپزشک متخصص به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت، برخوردارترین و محروم‌ترین استان از نظر سرانه دندانپزشکان عمومی و متخصص در کشور هستند.
این گزارش براساس مسائل و چالش‌های شناخته‌شده در پایان راهکار‌هایی هم ارایه می‌دهد که در ادامه تیتروار به برخی از آن‌ها پرداخته می‌شود؛ گزارش در این باره می‌گوید ایجاد سازوکار‌های انگیزشی مناسب برای تقویت ارایه خدمات پیشگیرانه در حوزه بهداشت دهان و دندان در مراکز بهداشتی، نوسازی و تقویت تجهیزات بهداشت دهان و دندان در مراکز بهداشتی کشور، اجرای برنامه افزایش و بهینه‌سازی اتاق‌های بهداشت مناسب برای مسواک زدن گروهی مجهز در سطح مدارس کشور، تقویت آموزش‌های مربوط به بهداشت دهان و دندان در سرفصل‌های آموزشی رشته‌های مامایی و بهداشت و آموزش مراقبین سلامت در مورد بهداشت دهان و دندان، تقویت آموزش‌های مربوط به بهداشت دهان و دندان به مادران و زنان باردار، تدوین و ابلاغ راهنمای ارایه خدمات در مراکز بهداشتی، ایجاد سازوکار اطمینان درخصوص پوشش بیمه مسوولیت حرفه‌ای دندانپزشکان، تقویت پوشش بیمه‌ای خدمات ضروری دندانپزشکی و پیش‌بینی سازوکار‌های انگیزشی با محوریت افزایش تمایل دندانپزشکان به ارایه خدمت در مناطق محروم و بازتوزیع دندانپزشک، از جمله کار‌هایی است که باید به آن‌ها پرداخته شود و بررسی آن‌ها می‌تواند در زمینه سلامت دهان و دندان کودکان مفید باشد.
