هم‌میهن نوشت: وزیر نفت اخیراً خبر داده تولید فرآورده‌های نفتی از متانول در دستور کار قرار گیرد. تلاش‌ها در این زمینه در قالب پروژه‌های تحقیقاتی در پژوهشگاه نفت و سایر زیرمجموعه‌های وزارت نفت و همچنین زیرمجموعه‌های وزارت دفاع در جریان است، اما هنوز ثمره آن برای برنامه‌ریزی به سازمان برنامه و بودجه راه نیافته است.
به همین دلیل نیز یک مقام مسئول از کنار گذاشتن استفاده از متانول به‌عنوان سوخت در برنامه هفتم خبر می‌دهد.
استفاده از متانول و اتانول به‌عنوان مواد افزودنی در بنزین در جهت افزایش کارایی سوخت و کاهش آلودگی زیست‌محیطی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. این دو ترکیب با نام‌های «الکتانول» و «متانول» به‌ترتیب به بنزین افزوده می‌شوند. اتانول به علت آنکه امکان تولید چندانی در کشور به علت محدودیت‌های منابع آبی برای تولید محصولات الکل‌زا ندارد، چندان جدی مطرح نمی‌شود، اما متانول به‌عنوان یک رقیب جدید پا به میدان گذاشته است. متانول می‌تواند به‌عنوان یک ماده افزودنی به بنزین اضافه شود تا عدد اکتان بنزین را افزایش دهد. عدد اکتان نشان‌دهنده سازگاری سوخت با موتور‌های داخلی است و افزایش آن می‌تواند عملکرد موتور را بهبود بخشد. در کنار آن، استفاده از متانول در بنزین می‌تواند به کاهش انتشار آلاینده‌ها مانند اکسید نیتروژن و هیدروکربن‌های فراری کمک کند. این امر می‌تواند به بهبود کیفیت هوا و کاهش آلودگی زیست‌محیطی منجر شود، اما همه‌چیز اینقدر خوب نیست و اشکالاتی هم برای آن وجود دارد و احتمال خوردگی در موتور خودروها را افزایش می‌دهد. به همین دلیل استفاده از متانول در بنزین نیازمند تغییرات در فرآیند تولید و توزیع سوخت است و همچنین نیاز به مواد افزودنی دیگر برای جلوگیری از مشکلات مرتبط با استفاده از این الکتانول‌ها دارد.
استفاده از متانول و اتانول به‌عنوان مواد افزودنی در بنزین در سطح جهانی مورد مطالعه و آزمایش قرار گرفته است. این تجربیات در اندازه‌ها و مقادیر مختلف در کشور‌ها و مناطق گوناگون صورت گرفته و تأثیرات متفاوتی داشته است. در زیر به برخی از تجربیات کاربرد متانول و اتانول در بنزین در جهان اشاره می‌شود: استفاده از اتانول در بنزین در ایالات‌متحده: در ایالات متحده، استفاده از اتانول به‌عنوان مواد افزودنی در بنزین شایع است. اتانول مخلوط با بنزین تا حدود ۱۰ درصدبه نام "E۱۰" (که در آن "E" به معنی اتانول است) در این کشور استفاده می‌شود. این کاربرد به‌منظور کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای و تضمین تأمین منابع انرژی تجدیدپذیر صورت می‌گیرد. استفاده از متانول در بنزین در برزیل: برزیل یکی از کشور‌های پیشرو در استفاده از متانول به‌عنوان مواد افزودنی در بنزین است. این کشور از متانول تولیدشده از گیاهان استفاده می‌کند. متانول به‌عنوان بخشی از بنزین با نام «متانول میکس» یا «فلکس فوئل» (که حاوی حدود ۵/۲۷ درصد متانول است) مورد استفاده قرار می‌گیرد. کشور‌های دیگر: استفاده از متانول و اتانول در بنزین در کشور‌های دیگر نیز شایع است. به‌عنوان مثال، چین، کانادا، استرالیا و برخی کشور‌های اروپایی نیز از این ترکیبات به‌عنوان مواد افزودنی در بنزین استفاده می‌کنند. تجربیات نشان داده‌اند که استفاده از اتانول و متانول در بنزین می‌تواند به کاهش انتشار آلاینده‌ها و انتشار گاز‌های گلخانه‌ای کمک کند. همچنین، این ترکیبات ممکن است به افزایش عدد اکتان بنزین و بهبود عملکرد موتور‌ها کمک کنند. با این حال، نیاز به توجه به مسائل مرتبط با تأمین و توزیع این مواد و همچنین مشکلات مرتبط با سواحل آب‌های زیرزمینی (در صورت نشت) وجود دارد
خیلی تمایلی به صحبت در این زمینه نداشت. پیش از او بخش انرژی سازمان برنامه و بودجه از جزئیات این طرح اظهار بی‌اطلاعی کرده بود و ما را به دفتر برنامه‌ریزی و بودجه سازمان، هدایت کرد. با این همه محمود بهمنی، مدیرکل برنامه‌ریزی و بودجه سازمان برنامه در نهایت می‌پذیرد که توضیحات مختصری در این رابطه ارائه دهد. بهمنی می‌گوید که این طرح هنوز بررسی کارشناسی دقیقی ندارد و به همین خاطر در برنامه هفتم توسعه نیز اشاره مستقیمی به او نداشتیم. او معتقد است که تا تعیین‌تکلیف علمی و نهایی این طرح، نباید مردم را درگیر آن کرد، زیرا تبعات جبران‌ناپذیری خواهد داشت.
از بعد برنامه‌ریزی اقتصادی این کار چقدر عملیاتی است و آیا سازوکاری برای آن در نظر گرفته شده است؟
این موضوع باید کارشناسی شود که آیا واقعا سوختی که به این روش تولید می‌شود با مشخصات خودرو‌های کشور همخوانی دارد یا نه. مطالعه شخصی من نشان می‌دهد که ترکیب متانول با بنزین منجر به خورندگی قطعات لاستیکی خودرو می‌شود؛ بنابراین انجام تحقیقات کامل در این زمینه بسیار حائز اهمیت است تا برای حل یک مشکل (کمبود بنزین یا گازوئیل) مردم را با چالش بزرگ‌تری روبه‌رو نکنیم. یادمان باشد که مخاطب اصلی این طرح اگر در صنعت خودرو به کار گرفته شود، مردم هستند و بر این اساس تصمیم بگیریم.
این صحبت شما یعنی هنوز تصمیمی در این زمینه اتخاذ نشده است؟
تا الان سازمان ملی استاندارد ترکیب متانول با بنزین یا گازوئیل را به‌عنوان سوخت استاندارد معرفی نکرده است؛ بنابراین ما در برنامه هفتم هم تأکیدی بر این نوع سوخت نداشتیم. تا جایی‌که وزارت نفت بر استفاده از این نوع سوخت تأکیدی ندارد، ما نیز این طرح را بررسی نمی‌کنیم؛ مگر اینکه مجوز‌های قانونی برای آن صادر شود یا یکی از مراکز رسمی کشور پیشنهاد استفاده از این سوخت را بدهد؛ بنابراین تا زمانی‌که به ما اعلام نشود، به این مسئله ورود نمی‌کنیم. البته بررسی‌هایی انجام می‌شود، اما هنوز خروجی‌اش مشخص نیست. هنوز یافته‌های علمی هم وجود ندارد و نمی‌توان کشور را درگیر این سوخت کنیم و بعداً تبعاتش متوجه مردم و نقص عملکرد خودرو‌های کشور شود.
پس با کمبود سوخت بنزین و گازوئیل در کشور به‌سبب مصرف بالا چه کنیم؟
برای تأمین سوخت، بنزین مرسوم یورو ۴ و ۵ ازسوی پالایشگاه‌ها تولید می‌شود و درست است که کمی ناترازی داریم، اما به میزان کافی سوخت توسط وزارت نفت در اختیار جایگاه‌های عرضه سوخت قرار می‌گیرد. شاید یک برنامه بلندمدت باشد که بعد از اینکه از عملکرد این سوخت مطمئن شدیم، استفاده از آن را در دستور کار قرار دهیم.
موضوع کارآیی استفاده از سوخت ترکیبی با متانول روی بازار‌های صادراتی ایران نیز اثرگذار است. البته اگر استفاده از متانول در سوخت خودروها، نیروگاه‌ها و کشتی‌ها مورد تأیید وزارت نفت قرار گیرد. حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی در گفتگو با «هم‌میهن» از زاویه دیگری به موضوع می‌نگرد. حسینی امکان استفاده از متانول در سوخت خودروها، نیروگاه‌ها و کشتی‌ها را زیر سوال می‌برد و می‌گوید: «آنالیز فعلی که شرکت نفت مورد تاییدش است، اجازه استفاده از متانول را نمی‌دهد.» با این حال معتقد است که استفاده از این سوخت جدید در نیروگاه‌ها و کشتی‌ها می‌تواند به تولیدکنندگان متانول کمک کند تا از بازار انحصاری چین رها شوند.
با استفاده از متانول در ترکیب با بنزین به‌عنوان سوخت جدید موافقید؟
آنالیز فعلی که شرکت نفت مورد تاییدش است، اجازه استفاده از متانول را نمی‌دهد، ولی امکان مخلوط کردن متانول با بنزین وجود دارد، چون متانول اکتان را بالا می‌برد. ولی کارشناسان در این زمینه می‌گویند که متانول باعث خورندگی موتور خودرو می‌شود که باید برای آن فکری کرد. با این حال متانول ایران از لحاظ سولفور هم وضعیت خوبی دارد و باید بررسی کنند که متانول را تبدیل به الکل کرده و به بنزین اضافه کنند یا مستقیماً می‌خو‌اهند متانول را با بنزین یا گازوئیل مخلوط کنند.
تجربه موفقی در استفاده از این سوخت جدید وجود دارد؟
در شانگ‌های تاکسی‌ها متانول استفاده می‌کنند. کشتی‌ها هم امکان استفاده از متانول را دارند. حتی نیروگاه‌ها که اکنون گازوئیل یا مازوت استفاده می‌کنند، با تغییرات اندکی می‌توانند به جای بنزین، متانول دریافت کنند که به اندازه کافی در کشور داریم.
ما در حال حاضر صادرکننده متانول هستیم و در هر صورت درآمدزایی از این طریق وجود دارد. استفاده از این روش، به بازار‌های صادراتی ما آسیب نمی‌زند؟
اتفاقاً هرچند امکان صادرات متانول داریم، اما بازار صادراتی خوبی برای آن نداریم. در حال حاضر ۱۴ میلیون تن متانول تولید می‌کنیم که به‌زودی به ۲۲ میلیون تن خواهد رسید. ایده خوبی است که برای سوخت نیروگاه‌ها از آن استفاده کنیم، ولی کارشناسان باید مزایا و معایب را بررسی کنند که هم متانولی‌ها اینقدر زیر فشار بازار انحصاری چین نباشند و هم برای تامین سوخت کشور اقدام کنیم.
بحث ترکیب متانول با سوخت (بنزین، گازوئیل) اکنون به یکی از اخبار مهم در حوزه انرژی بدل شده است که وزیر نفت نیز اخیراً به‌صورت تلویحی به انجام تحقیقات در این زمینه اشاره کرده است. وزارت دفاع یکی از بخش‌هایی است که در زمینه مطالعات در این باره ورود کرده و معتقد است که تکمیل‌ترین گزارش در این زمینه را در اختیار دارد. علی شهرویی، رئیس کارگروه انرژی قرارگاه اقتصادی وزارت دفاع در گفتگو با «هم‌میهن» از انجام مطالعات و تهیه طرحی در این زمینه ازسوی این کارگروه اشاره کرده و می‌گوید، این اتفاق، احتمالا بهترین انتخاب ما در نیروگاه‌ها و سوخت کشتی‌ها باشد. هرچند برای گزینه بعدی، سوخت خودروها را نیز مطرح می‌کند. با این همه او معتقد است در این زمینه نیازمند هماهنگی وزارت نفت، سازمان برنامه و بودجه و تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان متانول و ترکیبات آن هستیم تا به سازوکار بهینه‌ای برای بهترین بهره‌برداری و جلوگیری از خوردگی ناشی از استفاده از متانول باشیم.
ایده این طرح از کجا آمده است؟
این طرح در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی در کشور‌های مختلف دنیا مطرح شده است. در سال ۱۹۶۸ در آلمان و ۱۹۷۰ آمریکایی‌ها، آن را اجرایی کرده‌اند. افزودن اتانول و متانول به بنزین، یکی دو دهه در قاره آمریکا (شمالی و جنوبی) و اروپا و با تأخیر در چین، مورد آزمایش‌های مختلف قرار گرفته است. اختلاط‌های مختلفی از اتانول و متانول با بنزین یا استفاده به‌عنوان سوخت بنزین و گازوئیل بحث و بررسی فنی و عملیاتی شده است. مثلاً در اروپا حدود دو سه درصد متانول یا اتانول به بنزین اضافه می‌کنند، زیرا باتوجه به اینکه این ترکیبات حاوی اکسیژن است، بعضاً می‌توانند به بهسوزی بنزین هم کمک کنند.
در برزیل، آمریکا و چین مدل‌های مختلف بررسی شده، یعنی از پنج درصد متانول و اتانول تا ۸۵ درصد از آن به بنزین افزوده شده است. حتی موتور‌های ویژه متانول‌سوز هم در چین تولید شده‌اند، ولی تعداد آن، محدود و انگشت‌شمار بوده؛ بنابراین این طرح از زوایای مختلفی ازجمله تأثیر بر آلایندگی هوا، تأثیر بر موتور از منظر احتراق و خوردگی مواد به کار رفته در آن، تأثیر در سرعت و قدرت موتور و... مورد بررسی قرار گرفته است. به‌عنوان مثال اگر خودرو در دور موتور پایین حرکت کند، آلایندگی اتانول و متانول از بنزین یا گازوئیل پایین‌تر است، اما در سرعت‌های بالا ممکن است آلودگی بیشتر هم باشد. یا حتی معضل خورندگی مطرح شده است.
پس اینجا با دو چالش روبه‌رو هستیم؟ آلایندگی و خورندگی موتور؟
به هر حال این چالش‌ها وجود دارد و باید به دنبال راهکار بود. با بررسی چالش‌ها، یک مدل بهینه را برای ترکیب اتانول و متانول به بنزین پیدا کردند. وقتی متانول و اتانول به سوخت اضافه می‌کنید، عموماً تولید گاز‌های گلخانه‌ای را پایین می‌آورد، اما ممکن است میزان برخی آلاینده‌های دیگر را بیشتر کند. با بررسی جمیع موارد مدل بهینه‌ای که برای این موضوع است، ترکیب ۱۰ درصد متانول یا اتانول به سوخت است؛ در این صورت آلایندگی‌اش نسبت به بنزین و گازوئیل کمتر است.
البته معتقدم در نیروگاه‌های تولید برق که مازوت می‌سوزانیم، مصرف متانول بسیار گزینه بهتری است. در آن صورت آلایندگی کمتر است و هزینه اقتصادی جایگزینی نسبت به بنزین و گازوئیل هم بهتر است. برای کشور ما که تولید متانول دارد، مزیت متانول خوب است. جا‌هایی مثل برزیل تولید اتانول‌شان بالاست، زیرا مزارع بزرگی دارند و همین مسئله در تولید اتانول به کمک آن‌ها می‌آید. با جمیع جوانب افزودن تا ۱۰ درصد متانول به سوخت خودرو یا جایگزینی بیش از این در نیروگاه‌ها که مازوت می‌سوزانند، راهکار خوبی در این زمینه است.
با این اوصاف می‌توان گفت هدف اصلی استفاده در نیروگاه‌هاست تا مصرف سوخت بنزین؟
به نظرم نیروگاه‌ها می‌توانند گزینه بهتری باشند. در خودروها هم اگر تا ۱۰ درصد متانول که مزیت نسبی ما در کشور است به آن افزوده شود، هدف‌گذاری خوبی است. در کشتی‌ها هم یکی از سوخت‌های جایگزین که تا سال ۲۰۳۰ معرفی شده، متانول است. حالا اینکه متانول از چه مسیری به دست می‌آید؛ گاز، زغال‌سنگ یا مسیر سبز، توجیه می‌کند که کدام گزینه بهتر است. مثلا اگر متانول را از زغال‌سنگ به دست بیاورید و در خودرو مصرف کنید، عملا آلایندگی زغال‌سنگ و متانول بیشتر از اضافه کردن به بنزین است؛ بنابراین وقتی متانول از زغال‌سنگ به دست می‌آید، در دنیا گزینه بهینه‌ای از نظر محیط‌زیستی نیست. اما متانولی که از گاز به دست می‌آید، بهتر است و از آن بهتر، متانولی است که از محصول هیدرولیز آب و انرژی‌های تجدیدپذیر از جمله انرژی خورشیدی به دست بیاید که می‌تواند به‌عنوان گزینه زیست محیطی خوب در دنیا مورد استفاده قرار بگیرد.
اشاره کردید در نیروگاه‌ها متانول استفاده شود، خوب است.
منظورتان ترکیب است یا به‌صورت خالص؟
کاملاً قابل انجام است. از ترکیبش قابل انجام است تا اینکه خالص استفاده شود. منتها بحثی در مورد خورندگی مطرح است که با تغییرات آلیاژی در ساخت تجهیزات یا افزودن یکسری مواد افزودنی ضدخورندگی حل می‌شود.
اگر بخواهیم از متانول برای نیروگاه‌ها استفاده کنیم، گاز مزیت ایران است و زغال‌سنگ یا آب که برای تولید آن مدنظر نیست؟
منظور آب دریاست. یعنی شما کنار دریا با استفاده از انرژی خورشید، می‌توانید آب را هیدرولیز کرده و هیدروژن به دست بیاورید. از محل جمع‌آوری کربن‌های آلاینده صنایع هم کربن را تأمین کنید و متانول تولید کنید. البته این روش برای ما مقرون به صرفه اقتصادی نیست و کارخانه‌های موجود برای ما بهترین گزینه هستند.
چه منطقی وجود دارد که برای تولید متانول از گاز استفاده کنیم که با کمبود آن حتی برای نیروگاه‌ها مواجه‌ایم؟ در هر دو حالت گاز استفاده می‌شود...
وقتی به مصرف گاز نیروگاه‌ها و مصرف گاز کل پتروشیمی‌های کشور دقت کنید، مصرف پتروشیمی‌ها حدود یک‌سوم مصرف نیروگاه‌هاست. یعنی میزان مصرف گاز نیروگاه‌ها در کشور به شدت بالاست. از طرف دیگر می‌توانیم متانول را به‌جای سوخت مازوت در زمستان‌ها استفاده کنیم. به جای سوخت مازوت که آلایندگی شدید ایجاد می‌کند، متانول قطعاً گزینه بهتری است. گازوئیل هم سوخت گرانی است و هم آلایندگی بالایی دارد، مازوت آلایندگی بسیار زیادی دارد، بنابراین استفاده از متانول به‌عنوان سوخت در نیروگاه‌ها مطلوب و امکانپذیر است. مدل‌های آزمایش‌شده‌ای هم در این زمینه در دنیا وجود دارد.
اشاره کردید در آمریکا و اروپا و شرق آسیا از این ترکیب اتانول/متانول با بنزین استفاده می‌شود. نمونه‌ها به‌صورت مشخص در کدام کشور‌ها انجام می‌شود و چقدر موفق بوده‌اند؟
در برزیل در حجم قابل‌توجهی از این روش استفاده شده، چون اتانول زیادی دارد. در اروپا هم به‌صورت وسیع دو تا سه درصد ترکیب متانول در بنزین استفاده شده است، ولی باید دید آن‌ها به چه میزان و با چه قیمتی به این ترکیب دسترسی داشته‌اند. ما تولیدکننده متانول هستیم، ولی آیا در اروپا گازی برای تولید متانول با این حجم ظرفیت بوده؟ نبوده. گاهی دارایی شما الزاماتی را دیکته می‌کند. دارایی خوبی در تولید متانول داریم که می‌تواند به‌عنوان مسیر راهبردی مورد استفاده بهینه قرار بگیرد. در این‌صورت می‌توانیم متانول را به جای اینکه با قیمت نازل به شرق آسیا صادر کنیم، در سوخت کشتی‌ها و نیروگاه‌ها مورد استفاده قرار دهیم که از نظر زیست‌محیطی هم به صلاح است. درست است که وزارت نفت، سوخت را به نیروگاه‌ها به ثمن‌بخس می‌دهد، ولی برای وزارت نفت هم بهتر است به جای اینکه گازوئیل با قیمت بالا بدهد، متانول با ۲۶۰ دلار به نیروگاه‌ها بدهد که یک‌چندم قیمت گازوئیل باشد.
اگر به کمبود بنزین نگاه کنیم، به نظرتان مقدور است در این زمینه هم از متانول استفاده شود؟
اختلاط متانول تا ۱۰ درصد با بنزین، معقول است و در مجموع آلایندگی زیست محیطی را پایین می‌آورد، اما به علت خورندگی در خودروها و جایگاه‌های سوخت، ممکن است افزودنی نیاز داشته باشد. با این حال اگر این ماده افزودنی در مخازن به این ترکیب اضافه شود، این مشکل را می‌تواند حل کند.
مسئولیت تولید برعهده چه نوع پالایشگاه‌هایی است؟
در حال حاضر پتروشیمی‌ها متانول تولید و صادر می‌کنند. می‌توانیم به جای اینکه متانول را به شرق آسیا برای مصارف دیگر صادر کنیم، مدل زیست‌محیطی و بهینه برای تولید متانول طراحی و استفاده کنیم.
قرار نیست این کار را به بخش خاصی بسپاریم؟
بحثی هست برای متولی برنامه‌ریزی، هماهنگی و توزیع که احتمالا شرکت پخش و پالایش کشور آن را برعهده بگیرد. در واقع وزارت نفت و شرکت پخش و پالایش متولی اصلی هستند، اما تولید عملا در اختیار صندوق بازنشستگی فرهنگیان، حوزه خلیج‌فارس، صندوق بازنشستگی نفت، صندوق بازنشستگی نیرو‌های مسلح و مجموعه‌های اقتصادی ذیل وزارت کار یعنی تاپیکو است. چون هلدینگ‌های ذیل این صندوق‌ها متولی تولید هستند، عملا دولت تولیدکننده نیست؛ بنابراین دولت می‌تواند از این مجموعه‌ها متانول را بخرد و در بخش سوخت هماهنگ یا هدایت کند یا می‌تواند به‌عنوان هماهنگ‌کننده بپذیرد که سوخت جایگزین شود و هماهنگی و تسویه مباحث مالی با دولت باشد، اما در بحث اجرا بخش خصوصی می‌تواند ورود کنند.
در صنعت برق، بخش خصوصی تولیدکننده و خریدار دولت است و همواره با معضل پرداخت هزینه به تولیدکنندگان بخش خصوصی ازسوی دولت مواجه‌ایم که روی سرمایه‌گذاری در این بخش نیز اثر نامطلوب گذاشته است. امکان دارد مثل صنعت برق دچار چالش شویم؟
وزارت نفت، سوخت را به نیروگاه‌ها به قیمت نازل می‌دهد؛ بنابراین امکان دارد اگر بخواهند با قیمت واقعی متانول را بخرند و با قیمت غیرواقعی سایر سوخت‌ها را بخرند، احتمالا ایرادی در انجام کار ایجاد شود. بالانس مالی در ظاهر ممکن است درست نباشد، اما در نهایت وزارت نفت که اکنون به‌عنوان واردکننده در شرایط پیک مصرف، بنزین و گازوئیل را وارد می‌کند و در این مسائل دچار چالش‌هایی است، می‌تواند راه‌حلی برای بالانس مسائل مالی پیدا کند که بتواند کار به نحو احسن پیش برود.
اکنون توافقی در این زمینه صورت گرفته است؟
هنوز نه، ولی وزارت نفت، سازمان برنامه و بودجه، تولیدکننده و مصرف‌کننده باید در جلسات هماهنگی راهکار مشترکی به دست بیاورند که عملیاتی شود.
