فرارو- خبر کوتاه بود و شوکه کنند: "یوگنی پریگوژین" رهبر گروه نظامی واگنر که چند ماه قبل اقدام به انجام کودتای ناکام علیه دولت روسیه کرده بود، به همراه 9 تن دیگر در جریان سقوط جت شخصی اش در نزدیکی مسکو پایتخت روسیه، کشته شد. گفته شده که "دیمیتری اوتکین" دست راستِ پریگوژین نیز همراه وی بوده است.
به گزارش فرارو؛ در ابتدا اینطور گفته شد که پدافند هوایی روسیه هواپیمای پریگوژین را هدف قرار داده اما اندکی بعد برخی منابع اعلان کردند که یک بمب در هواپیمای پریگوژین جاساز شده بوده و علت اصلی انهدام جت شخصی وی بوده است. با این همه، همانطور که پیشتر نیز گفته شد، کشته شدن پریگوژین یک شوک بزرگ را در روسیه ایجاد کرد. در این راستا، توجه به 5 نکته در مورد ماجرای کشته شدن یوگنی پریگوژین لازم به نظر می‌رسد.
شاید اصلی ترین تئوری که در مورد مرگ پریگوژین مطرح می شود این است که او قربانی انتقام گیریِ شخص ولادیمیر پوتین شده است. بدون تردید پوتین وی را که اقدام به کودتایی خطرناک در خاک روسیه کرده بود، نمی‌بخشید و دیر یا زود حادثه ای مرگبار انتظار پریگوژین را می کشید. سال ها حضور پوتین در صحنه قدرت سیاسی روسیه نشان داده که او به شدت در مورد خیانتِ نزدیکانش به خود حساس است.
مساله ای که البته موجب شده تا افرادی نظیر فرمانده سابق نیروی هوایی روسیه یعنی ژنرال "سرگی سوروویکین" نیز به ظن همکاری با پریگوژین بازداشت و از سِمت های خود در سلسله مراتب قدرت نظامی روسیه خلع شود. از این منظر، پریگوژین در نهایت با انتقام جویی پوتین و کرملین رو به رو شد.
همان آتشی که خودش شعله های آن را برافروخت و کشته شدنش را به امری قطعی تبدیل کرد که دیر یا زود به وقوع می پیوست(با توجه به سابقه افرادی که در بحبوحه جنگ اوکراین در مقابل پوتین ایستادند و حذف شدند).
هنوز زمان زیادی از کشته شدن یوگنی پریگوژین و برخی متحدان نزدیک وی که آن ها هم در هواپیمای شخصی‌اش حضور داشته اند نمی گذرد. از این رو، جزئیات چندانی در این رابطه به بیرون درز نکرده است. با این حال، در همین زمان کوتاه نیز برخی به طرح این گمانه زنی می پردازند که هیچ بعید نیست پریگوژین هدفِ نوعی کودتای داخلی از سوی فرماندهان شورای نظامی واگنر قرار گرفته باشد. کودتایی که البته می تواند در هماهنگی و همکاری با نهادهای اطلاعاتی و امنیتی روسیه هم باشد.
در واقع، اینکه در تحلیل خود از ترور پریگوژین صرفا بخواهیم دولت روسیه را مد نظر قرار دهیم هم چندان واقع‌بینانه نیست و امکان دارد ما را از توجه به ابعاد پنهان ماجرا دور کند. فراموش نکنیم که هیچ بعید نیست افرادی در داخل گروه نظامی واگنر، چه بر اساس انگیزه های شخصی و یا حتی میهن پرستیِ روسی، با دولت روسیه در ترور پریگوژین همکاری کرده باشند. مساله ای که البته به نظر می رسد روشن شدنِ ابعاد مختلف آن به این زودی ها میسر نباشد.
پس از انشار خبر مرگ پریگوژین بر اثر سقوط هواپیمایش، برخی به طرح این مساله پرداختند که این موضوع به هیچ عنوان عجیب نبوده است زیرا اساسا پریگوژین همان زمانی کشته شد که علیه پوتین دست به کودتا زد.
این طیف به طور خاص به این مساله اشاره می کنند که عجیب بود فردی نظیر پریگوژین که با سازوکارهای حکمرانی و معادلات سیاسی و امنیتی در روسیه آشنا بوده، این تحلیل را نداشته که اقدام وی در انجام کودتا علیه پوتین، تنها دو گزینه برای وی باقی می گذارد: یا قدرت‌گیری او در روسیه و مرگ پوتین، و یا مرگ خودِ او و تقویت قدرت پوتین. از این منظر، زمانی که پریگوژین فرمان توقف پیشروی نیروهای وابسته به خود در خاک روسیه را صادر کرد، حکم قتل خود را نیز صادر کرد.
بدون تردید پوتین و کرملین به هیچ عنوان با پریگوژین به عنوان فردی که توانسته قدرت گیری قابل توجه سیاسی و نظامی را کسب کند، کنار نمی آمدند و خیلی زود نقشه حذف وی در راهروهای قدرت نهادهای اطلاعاتی و امنیتی روسیه کشیده می شد. در این چهارچوب می توان گفت که پریگوژین عملا سرِ خود را در جریان یک قمار خطرناک به باد داده است.
یکی از نکاتی که پس از ساقط شدن هواپیمای پریگوژین و مرگ وی از سوی بسیاری از ناظران و تحلیلگرانِ به ویژه غربی مطرح شده این نکته بوده است که طبقه حاکم در روسیه با این اقدام خود، نه تنها به طیف های قدرتمند سیاسی و نظامی روسیه پیام های خاصی را مخابره کردند، بلکه عملا سعی داشتند تا به هرگونه روندهای مرتبط با ایجاد ناامنی در روسیه در روزها و ماه های آتی نیز این پیام را برسانند که کرملین و شخص پوتین در برخورد با جریان های مخالف، هیچ تردیدی را به خود راه نمی دهند و با قدرتِ تمام وارد میدان می شوند.
کشته شدن شمار قابل توجهی از الیگارشهای روسی که مخالفِ جنگ اوکراین بوده اند(در ماه های اخیر)، خود گواهی روشنی بر این مساله بوده که دولت روسیه و هسته های سختِ قدرت در آن، بعضا در ارسال پیام های واضح و صریح به مخالفان خود نیز هیچ رودربایستی را ندارند. این مساله تا بدانجا پیش رفته که پس از کشته‌شدن مشکوک چند الیگارش شناخته شده روسی نظیر سلطان صنعت تولید سوسیس و کالباس این کشور در هندوستان، نشریه آتلانتیک درتیتری کنایه دار می نویسد: "آقای الیگارش، لطفا اندکی از پنجره فاصله بگیر!"
کنایه ای که در واقع اشاره به کشته شدن سریالی الیگارش های روسی در نتیجه سقوط از پنجره اقامتگاه هایشان در کشورهای مختلف جهان داشت.
در نهایت باید گفت که مرگ یوگنی پریگوژین به شیوه ای که تا حد زیادی شبیه به ترورهای هدفمند است، حامل پیام های جدی در مورد بسته شدن بیشترِ فضای سیاسی روسیه نیز است. معادله ای که به طور خاص پس از آغاز جنگ اوکراین به نحوی جدی روسیه را درگیری خود کرده و شاهد تشدید تسلط طیف حامی پوتین بر ابعاد مختلف جریان حکمرانی در روسیه بوده ایم.
از این منظر، بسیاری بر این باورند که از این به بعد باید شاهد توتالیتر شدنِ بیش از پیش روسیه و سازوکارهای حکمرانی در این کشور باشیم. نوعی حکمرانی که در قالب آن وحشتی ضمنی به طیف ها و گروه های مختلف و به ویژه منتقدان دولت کنونی روسیه منتقل و ابراز می شود و هدفِ اصلی آن نیز تامین منافع طیفی محدود در قدرت است.
سجاد زند
