شایع‌ترین علت مراجعه کودکان به بیمارستان‌ها بیماری‌های تنفسی در کودکان است، آنچه باید در این میان مورد توجه قرار گیرد این است که کودکان بالغین کوچک نیستند و نمی‌توان همچون افراد بزرگسال با آن‌ها برخورد کرد؛ بچه‌ها به دلیل شرایط سنی و جسمی بیشتر مستعد بیماری‌های تنفسی هستند. کودکان به دلیل اینکه بیشتر با عوامل محیطی در ارتباط هستند زودتر دچار بیماری‌های تنفسی می‌شوند و البته این بیماری در آن‌ها سخت‌تر تحمل می‌شود. همچنین تشخیص بیماری‌های دستگاه تنفسی بر اساس علائم و نشانه‌های آن است. هدف درمان نیز از بین بردن چنین علائمی است. اما رعایت بهداشت در پیشگیری و انتقال بیماری از جمله مهم‌ترین راه برای جلوگیری از این گونه عفونت‌هاست. ضمن آنکه واکسیناسیون نیز عامل موثری دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد. عفونت دستگاه تنفسی فوقانی (URTI) بیماری ناشی از عفونت حاد است که دستگاه تنفسی فوقانی شامل گوش، بینی، سینوس‌ها، لوزه‌ها، حلق یا حنجره را درگیر می‌کند. بیشتر عفونت‌ها نیز توسط ویروس‌ها ایجاد می‌شوند. البته در مواردی هم علت آن‌ها می‌تواند باکتریایی باشد.
به همین بهانه سراغ دکتر «بهزاد پورحسین»، ویروس‌شناسی پزشکی و پژوهشگر مرکز تحقیقات علوم دارویی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی رفتیم و درباره راه‌های پیشگیری، تشخیص و درمان عفونت‌های تنفسی ویروسی کودکان از او پرسیدیم که در ادامه می‌خوانید.
آلوده شدن دستگاه تنفسی توسط ویروس‌ها
دکتر بهزاد پورحسین درباره بیماری‌های تنفسی می‌گوید: بسیاری از ویروس‌ها قادرند دستگاه تنفسی را آلوده کنند. در کودکان، رینوویروس‌ها، ویروس‌های آنفلوآنزا (در طول اپیدمی‌های سالانه زمستان)، ویروس‌های پاراآنفلوآنزا، ویروس سنسیشیال تنفسی (RSV)، انتروویروس‌ها، کروناویروس‌ها و سویه‌های خاصی از آدنوویروس از علل اصلی عفونت‌های تنفسی ویروسی هستند.
راه‌های انتقال عفونت‌های ویروسی
به گفته این ویروس‌شناس، در بیشتر مواقع، عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی زمانی گسترش می‌یابند که دست‌های کودکان با ترشحات بینی فرد مبتلا تماس پیدا کند. این ترشحات حاوی تعداد زیادی ویروس هستند. در موارد کمتر، عفونت زمانی گسترش پیدا می‌کند که کودکان هوای حاوی قطرات سرفه یا عطسه فرد آلوده یا بیمار را تنفس کنند.
امکان انتقال این ویروس هنگامی که تعداد زیادی از کودکان در یک مکان تجمع داشته باشند، مانند مراکز نگهداری از کودکان (مهد کودک یا کودکستان) و مدارس بیشتر می‌شود. برخلاف تصور عموم، عوامل دیگری مانند سرما، خیسی یا خستگی باعث سرماخوردگی یا افزایش حساسیت کودکان به عفونت نمی‌شود؛ هرچند عوامل محیطی اشاره شده می‌توانند به طور غیرمستقیم مانند کاهش قدرت سیستم ایمنی، زمینه را برای بروز این بیماری‌ها فراهم کنند.
علائم عفونت‌های تنفسی ویروسی در کودکان
دکتر پورحسین درباره علائم عفونت‌های تنفسی ویروسی می‌گوید: هنگامی که ویروس‌ها به سلول‌های دستگاه تنفسی حمله می‌کنند باعث التهاب و تولید مخاط می‌شوند. این وضعیت منجر به گرفتگی و آبریزش بینی، خارش گلو و سرفه می‌شود که ممکن است تا ۱۴ روز به طول بینجامد. البته گاهی اوقات سرفه کودک تا هفته‌ها پس از رفع عفونت دستگاه تنفسی فوقانی هم ادامه پیدا می‌کند. تب بالای ۳۸ درجه و بالاتر تا حدود ۴۰ درجه سانتیگراد نیز در کودکان مبتلا به آنفلوآنزا شایع است.
وی می‌افزاید: نشانه‌های معمول در این بیماران، کاهش اشتها، بی‌حالی، سردرد و بدن درد به ویژه در آنفلوآنزاست. البته نوزادان و کودکان خردسال هم که قادر به بیان مشکلات و نشانه‌های بیماری نیستند با بدخلقی، بی‌قراری، بی‌حالی و گریه ناراحتی خود را نشان می‌دهند.
عوارض عفونت‌های ویروسی مجاری تنفسی
این پژوهشگر در پاسخ به این سوال که عوارض عفونت‌های ویروسی تنفسی چگونه خود را در نوزادان و خردسالان نشان می‌دهد، توضیح می‌دهد: با توجه به اینکه نوزادان و کودکان ترجیح می‌دهند از طریق بینی نفس بکشند، حتی گرفتگی متوسط بینی هم می‌تواند باعث ایجاد مشکل در تنفس آن‌ها شود. احتقان بینی منجر به مشکلات تغذیه نیز می‌شود، چون نوزاد نمی‌تواند هنگام مکیدن از سینه مادر یا شیشه شیر به خوبی نفس بکشد. از آنجا که کودکان به سرعت نفس می‌کشند، ممکن است صدای بلندی که هنگام بازدم شنیده می‌شود (خس خس سینه) یا صدای مشابهی که هنگام تنفس شنیده می‌شود ایجاد کنند.
به گفته این ویروس‌شناس، گاهی نیز تنگی شدید راه هوایی باعث می‌شود کودکان نفس‌نفس بزنند و سیانوز شوند؛ یعنی تیرگی در رنگ پوست صورت آن‌ها ایجاد شود. کودکانی که نفس‌نفس می‌زنند یا سیانوز دارند باید فوراً توسط پزشک معاینه شوند. بعضی کودکان مبتلا به عفونت ویروسی دستگاه تنفسی نیز دچار عفونت گوش میانی (اوتیت میانی) یا بافت ریه (پنومونی) می‌شوند.
تشخیص عفونت‌های تنفسی ویروسی
این ویروس‌شناس درباره نحوه تشخیص این عفونت‌ها می‌گوید: پزشک و والدین، عفونت‌های دستگاه تنفسی را با علائم معمول تشخیص می‌دهند. به طور کلی کودکان سالم با علائم خفیف دستگاه تنفسی فوقانی نیازی به مراجعه به پزشک ندارند؛ مگر اینکه مشکل تنفسی داشته باشند، شیر نخورند یا تب آن‌ها بیش از یکی دو روز طول بکشد.
درمان عفونت‌های تنفسی ویروسی
دکتر پورحسین درباره روش درمان عفونت‌های تنفسی در کودکان نیز این توضیح را می‌دهد: عفونت‌های تنفسی ویروسی معمولاً با استراحت، نوشیدن زیاد مایعات و دارو‌های تب‌بر و تسکین‌دهنده درد درمان می‌شود. در این گونه عفونت‌ها معمولا آنتی بیوتیک تجویز نمی‌شود، چون نمی‌تواند عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی را درمان کند. در نوزادان و خردسالان، احتقان و گرفتگی تا حدودی با استفاده از بخور سرد برای مرطوب کردن هوا برطرف می‌شود. البته داروی ضد ویروسی ویژه‌ای برای آنفلوآنزا وجود دارد که می‌تواند برای کودکان استفاده شود.
پیشگیری از عفونت‌های تنفسی ویروسی
به گفته این ویروس‌شناس، رعایت بهداشت بهترین اقدام پیشگیرانه‌ای است که با واکسیناسیون برای آنفلوآنزا تکمیل می‌شود. همچنین کودک بیمار و افراد خانواده باید مرتب دست‌های خود را بشویند. به طور کلی، هرچه تماس فیزیکی با یک کودک بیمار صمیمانه‌تر (مانند در آغوش گرفتن یا اشتراک در رختخواب) باشد، خطر سرایت عفونت به دیگر اعضای خانواده بیشتر می‌شود؛ بنابراین والدین باید این خطر را با نیاز به آرامش کودک بیمار متعادل کنند. کودکان باید از حضور در مدرسه یا مراکز مراقبت از کودک خودداری کنند و در خانه بمانند تا زمانی که تب کودک قطع شود و مشکلی برای حضور در مراکز عمومی نداشته باشند.
دکتر پورحسین در پاسخ به این سوال که چه واکسنی را می‌توان برای پیشگیری از ابتلا به این عفونت‌ها تزریق کرد، بیان می‌کند: همه افراد (۶ ماه به بالا) می‌توانند سالانه واکسن آنفلوآنزا و کووید دریافت کنند. واکسیناسیون به‌ویژه برای کودکان و بزرگسالانی که اختلالات خاصی مانند بیماری قلبی یا ریوی (از جمله فیبروز کیستیک و آسم)، دیابت، نارسایی کلیه و بیماری سلول داسی شکل دارند بسیار مهم است. علاوه بر این، کودکانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، از جمله کودکان مبتلا به عفونت (ویروس نقص ایمنی انسانی HIV) و کسانی که تحت شیمی درمانی هستند نیز باید این واکسن‌ها را دریافت کنند.
