آشنایی با موشک‌های ضد رادار ایرانی!

جمهوری اسلامی ایران پس از تحریم‌ها و محدودیت‌های تسلیحاتی به سمت خودکفایی در ساخت سیستم‌های موشکی پیشرفته حرکت کرده و سال‌های اخیر تلاش کرده قابلیت‌های‎ موشک‌های ضد رادار خود را توسعه دهد. 

به گزارش تابناک، ایران در زمینه توسعه موشک‌های ضد رادار به طور عمده به فناوری‌های بومی خود متکی است. این موشک‌ها از سیستم‌های هدایت پیشرفته برای شناسایی و هدف قرار دادن سیگنال‌های راداری استفاده می‌کنند. 

موشک‌های ضد رادار (Anti-Radiation Missiles یا ARM) نوعی موشک هستند که به طور خاص برای مقابله با سیستم‌های راداری دشمن طراحی شده‌اند. این موشک‌ها قادرند سیگنال‌های راداری که توسط سیستم‌های راداری دشمن منتشر می‌شوند را شناسایی کرده و به سمت آن‌ها هدایت شوند. هدف از این موشک‌ها، نابود کردن یا مختل کردن عملکرد رادارهای دشمن و ایجاد اختلال در سامانه‌های دفاع هوایی و راداری است. 

ویژگی‌های اصلی موشک‌های ضد رادار: 

۱. سیستم هدایت:

- موشک‌های ضد رادار معمولاً از سیستم‌های هدایت راداری فعال یا غیرفعال استفاده می‌کنند. در هدایت راداری فعال، موشک خودش سیگنال راداری ارسال کرده و سپس بازتاب آن را دریافت کرده و مسیر خود را تنظیم می‌کند. در هدایت غیرفعال، موشک به سیگنال‌های راداری موجود در محیط پاسخ می‌دهد و از آن‌ها برای هدایت استفاده می‌کند. 

۲. عملکرد ضد رادار:

- این موشک‌ها با شناسایی و رهگیری امواج راداری که از سیستم‌های راداری دشمن ارسال می‌شود، به سمت آن سیستم‌ها هدایت می‌شوند. به این ترتیب، زمانی که دشمن در حال ردیابی یا کنترل هوایی است، موشک ضد رادار با هدف قرار دادن رادارهای دشمن، قابلیت شلیک به اهداف را مختل می‌کند. 

۳. انواع هدف:

- اهداف اصلی این موشک‌ها شامل رادارهای جستجو و رهگیری، رادارهای کنترل آتش، و دیگر سیستم‌های راداری دفاعی یا رادارهای کنترل هوا فضا هستند. 

۴. دقت بالا:

- این موشک‌ها قادرند به دقت بالایی مسیر راداری مورد نظر را شناسایی کرده و به سمت آن حرکت کنند، زیرا هدف اصلی آن‌ها فقط سامانه‌های راداری است که در حال ارسال سیگنال هستند. 

۵. نحوه عملکرد:

- زمانی که موشک به محدوده رادار هدف نزدیک می‌شود، از سیستم‌های ضد چگالی (Jamming) یا اخلال استفاده می‌کند تا کارکرد سیستم راداری را مختل کرده و رادار را از شناسایی موقعیت خود ناتوان سازد. 

انواع موشک‌های ضد رادار: 

۱. موشک‌های ضد رادار هوا به سطح: این موشک‌ها از هواپیماها شلیک می‌شوند و عمدتاً برای هدف قرار دادن ایستگاه‌های راداری زمینی و سامانه‌های دفاعی هوایی طراحی شده‌اند.

- مثال: AGM-۸۸ HARM (High-Speed Anti-Radiation Missile) که توسط نیروی هوایی ایالات متحده و نیروی دریایی به کار گرفته می‌شود. 

۲. موشک‌های ضد رادار سطح به سطح: این موشک‌ها از سامانه‌های سطحی مانند کشتی‌ها یا سامانه‌های موشکی ساحلی شلیک می‌شوند. 
- مثال: Kh-۳۱P که یک موشک ضد رادار ساخت روسیه است. 

۳. موشک‌های ضد رادار زمین به هوا: این نوع موشک‌ها از زمین شلیک می‌شوند و معمولاً برای مقابله با رادارهای دشمن در ارتفاعات مختلف و جلوگیری از تهدیدات هوایی استفاده می‌شوند. 

۴. موشک‌های ضد رادار بالستیک: این نوع موشک‌ها برای نابود کردن رادارهای مستقر در سطح یا در ارتفاعات بسیار بالا طراحی شده‌اند. 

کاربردهای استراتژیک: 

۱. تضعیف دفاع هوایی دشمن: با نابود کردن رادارهای دشمن، سیستم دفاع هوایی دشمن دچار اختلال می‌شود و امکان شلیک به اهداف هوایی کاهش می‌یابد. این امر به نیروهای هوایی امکان می‌دهد تا بدون مواجهه با تهدیدات شدید، به هدف خود نزدیک شوند. 

۲. حمایت از حملات هوایی: در زمان حملات هوایی به اهداف استراتژیک، موشک‌های ضد رادار برای از کار انداختن رادارهای پدافند هوایی دشمن به کار می‌روند تا حملات هوایی امکان‌پذیر شوند. 

۳. استفاده در عملیات‌های اختلال: در نبردهای الکترونیکی و جنگ‌های سایبری، این موشک‌ها می‌توانند به عنوان ابزاری برای تضعیف یا تخریب سیستم‌های راداری دشمن استفاده شوند. 

چالش‌ها و محدودیت‌ها: 

۱. آسیب‌پذیری به اخلال راداری: در صورتی که سیستم‌های اخلال راداری به درستی عمل کنند، ممکن است دقت موشک‌های ضد رادار کاهش یابد. 

۲. نیاز به شناسایی دقیق هدف: برای عملکرد صحیح موشک ضد رادار، نیاز است که هدف به طور دقیق شناسایی شود، چرا که اگر سیگنال راداری هدف مورد نظر تغییر کند، موشک ممکن است به خطا برود. 

۳. دفاع‌های پیشرفته: برخی از سیستم‌های راداری پیشرفته قادرند به سرعت به سیگنال‌های ضد رادار واکنش نشان دهند و حتی ممکن است اقدام به تغییر فرکانس یا تکنیک‌های جابجایی سیگنال‌ها برای جلوگیری از برخورد موشک‌ها با رادار خود کنند. 

موشک‌های ضد رادار معروف: 

۱. موشک AGM-۸۸ HARM (مخفف High-speed Anti-Radiation Missile) به عنوان یک موشک ضد رادار پیشرفته، اهمیت استراتژیک بالایی در نبردهای مدرن و عملیات‌های هوایی دارد. این موشک به طور خاص برای هدف قرار دادن و نابود کردن سیستم‌های راداری دشمن طراحی شده است و به همین دلیل نقش مهمی در تضعیف توان دفاعی دشمن و ایجاد برتری هوایی ایفا می‌کند. 

نقش AGM-۸۸ در تضعیف سیستم‌های دفاع هوایی دشمن: 

نابودی رادارهای پدافند هوایی: این موشک با هدف قرار دادن رادارهای سیستم‌های پدافند هوایی، توانایی شناسایی و رهگیری هواپیماهای خودی را از دشمن سلب می‌کند. از کار انداختن ایستگاه‌های کنترل آتش: با از کار انداختن این ایستگاه‌ها، هماهنگی و هدایت سیستم‌های پدافند هوایی مختل می‌شود و دقت و اثربخشی آن‌ها به شدت کاهش می‌یابد. 

مقابله با جنگ الکترونیک: طراحی پیشرفته AGM-۸۸ و قابلیت رهگیری خودکار سیگنال‌های راداری، این موشک را قادر می‌سازد تا در شرایط جنگ الکترونیک پیچیده و در برابر اخلال‌های راداری نیز به طور مؤثری عمل کند. 

نقش AGM-۸۸ در ایجاد برتری هوایی:

باز کردن مسیر برای حملات هوایی: با از کار انداختن سیستم‌های پدافند هوایی دشمن، AGM-۸۸ مسیر امنی را برای انجام حملات هوایی بعدی توسط جنگنده‌ها و بمب‌افکن‌ها فراهم می‌کند. 

کاهش خطر برای هواپیماهای خودی: با سرکوب پدافند هوایی دشمن، خطر هدف قرار گرفتن هواپیماهای خودی توسط موشک‌های زمین به هوا به شدت کاهش می‌یابد و امنیت عملیات‌های هوایی افزایش می‌یابد. 

افزایش آزادی عمل برای نیروهای هوایی: با تضعیف سیستم‌های دفاعی دشمن، نیروهای هوایی آزادی عمل بیشتری برای انجام عملیات‌های مختلف، از جمله حمایت هوایی نزدیک و بمباران اهداف استراتژیک، به دست می‌آورند. اهمیت موشک‌های ضد رادار از جمله AGM-۸۸ در جنگ خلیج فارس به وضوح ثابت شد. در این جنگ، پدافند هوایی عراق با استفاده گسترده از موشک‌های ضد رادار سرکوب شد و راه را برای تسلط هوایی ائتلاف هموار کرد. 

AGM-۸۸ HARM با توانایی‌های پیشرفته در شناسایی و هدف قرار دادن رادارهای پدافند هوایی دشمن، سرعت و دقت بالا، قابلیت تطبیق با شرایط جنگ الکترونیک و نسخه‌های به‌روز شده با برد و دقت بیشتر، به یک عامل کلیدی در نبردهای مدرن و جنگ‌های هوایی تبدیل شده است. 

۲. موشک Kh-۳۱P (با نام ناتو AS-۱۷ Krypton) یک موشک ضد رادار پیشرفته ساخت روسیه است که برای نابود کردن سیستم‌های راداری دشمن طراحی شده است. این موشک از هدایت راداری غیرفعال بهره می‌برد، به این معنی که سیگنال‌های راداری دشمن را شناسایی کرده و به سمت آن‌ها هدایت می‌شود. سرعت بالای Kh-۳۱P که حدود ۳ ماخ (سه برابر سرعت صوت) است، آن را قادر می‌سازد تا به سرعت به هدف برسد و از حملات پدافند هوایی دشمن جلوگیری کند. 

این موشک دارای برد موثر ۷۰ تا ۱۲۰ کیلومتر است و از جنگنده‌های مختلف روسی مانند Su-۲۴، Su-۳۳ و MiG-۲۹ قابل شلیک است. کلاهک جنگی آن پس از اصابت به هدف، رادار و سیستم‌های الکترونیکی دشمن را نابود می‌کند. Kh-۳۱P به طور خاص برای از کار انداختن یا نابود کردن رادارهای پدافند هوایی و تسهیل حملات هوایی بعدی طراحی شده است. با قابلیت‌های خود در شناسایی و نابودی رادارها، این موشک در عملیات‌های نظامی مدرن نقش مهمی در ایجاد برتری هوایی و اختلال در دفاع هوایی دشمن ایفا می‌کند. سرعت و دقت بالای آن در شرایط جنگ الکترونیک پیچیده، آن را به یکی از ابزارهای مؤثر برای نیروهای هوایی تبدیل کرده است. 

۳. موشک ALARM 

Air-Launched Anti-Radiation Missile) ALARM) یک موشک ضد رادار ساخت بریتانیا است که به طور خاص برای نابود کردن سیستم‌های راداری دشمن طراحی شده است. این موشک از پلتفرم‌های هوا به سطح شلیک می‌شود و می‌تواند اهدافی همچون رادارهای کنترل آتش و پدافند هوایی را هدف قرار دهد. ALARM از سیستم هدایت راداری غیرفعال استفاده می‌کند که به آن اجازه می‌دهد تا سیگنال‌های راداری منتشر شده از سوی دشمن را شناسایی و به سمت آن‌ها هدایت شود. این ویژگی باعث می‌شود که موشک در برابر اختلال‌های الکترونیکی دشمن مقاومت کند و از دقت بالایی برخوردار باشد. 

این موشک دارای بردی حدود ۱۵۰ کیلومتر است و با سرعت بالای خود می‌تواند به سرعت به رادارهای دشمن برسد. ALARM به طور عمده برای اختلال در دفاع هوایی دشمن و از کار انداختن رادارهای پدافند هوایی استفاده می‌شود. از آنجایی که این موشک می‌تواند به طور خودکار هدف‌های راداری را شناسایی کند، می‌تواند در میدان‌های نبرد پیچیده که نیاز به نابودی سریع سیستم‌های راداری است، بسیار مؤثر باشد. 

این موشک در دهه ۱۹۸۰ توسط بریتانیا ساخته شد و به عنوان یکی از سلاح‌های مهم نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا در عملیات‌های ضد راداری به شمار می‌آید. ALARM به جنگنده‌هایی مانند Tornado GR۱ و Harrier GR۵ شلیک می‌شود و در کنار سایر سلاح‌های هوایی نقش حیاتی در نابودی سیستم‌های دفاع هوایی دشمن ایفا می‌کند. 

موشک‌های ضد رادار به عنوان یکی از ابزارهای مهم در جنگ‌های مدرن، به ویژه در عرصه هوایی و دریایی، شناخته می‌شوند. استفاده از این موشک‌ها به طور ویژه در اختلال در دفاع‌های هوایی دشمن و فراهم کردن شرایط برای سایر حملات هوایی و دریایی در عملیات‌های نظامی اهمیت دارد. 

جمهوری اسلامی ایران سال‌های اخیر تلاش کرده قابلیت‌های خود در زمینه موشک‌های ضد رادار را توسعه دهد. ایران به ویژه پس از تحریم‌ها و محدودیت‌های تسلیحاتی به سمت خودکفایی در ساخت سیستم‌های موشکی پیشرفته حرکت کرده و در این راستا برخی از موشک‌های ضد رادار را تولید کرده است. در اینجا به برخی از موشک‌های ضد راداری که ایران توسعه داده یا به آن‌ها دسترسی داشته اشاره می‌کنیم: 

۱. موشک ضد رادار مهماندار (Mihmandar) 

- ویژگی‌ها: 

- موشک ضد رادار «مهماندار» یکی از موشک‌های ضد رادار داخلی ایران است که در گزارش‌های رسانه‌ای ایرانی به عنوان یک موشک هوشمند ضد رادار معرفی شده است. - این موشک قادر است سیستم‌های راداری دشمن را شناسایی کرده و به سمت آن‌ها هدایت شود. مهماندار به نظر می‌رسد از فناوری مشابه موشک‌های ضد رادار غربی بهره‌برداری کرده باشد. 

- کاربرد: به طور خاص برای مقابله با سامانه‌های راداری و پدافند هوایی دشمن طراحی شده است. 

۲. موشک ضد رادار یا علی (Ya Ali) 
- ویژگی‌ها: 

- «یا علی» یکی دیگر از موشک‌های ضد رادار ایرانی است که گفته می‌شود از فناوری پیشرفته‌ای برای هدف قرار دادن رادارهای دشمن بهره می‌برد. 
- این موشک به طور خاص از سیستم‌های هدایت راداری غیرفعال استفاده می‌کند و می‌تواند به طور مؤثری رادارهای پدافند هوایی و کنترل آتش را از کار بیاندازد. 

۳. موشک خاتم (Khatam)

- ویژگی‌ها:

- این موشک به عنوان یک موشک ضد رادار دیگر توسط ایران معرفی شده است.

- طراحی «خاتم» به گونه‌ای است که می‌تواند از دستورات فرماندهی برای نابود کردن ایستگاه‌های راداری و سیستم‌های ضد موشکی استفاده کند.

- برخی منابع اعلام کرده‌اند که این موشک می‌تواند در شرایط جنگ الکترونیک پیچیده نیز عملکرد قابل قبولی داشته باشد. 

۴. موشک‌های ضد رادار نور (Noor) 

- اگرچه موشک نور بیشتر به عنوان یک موشک کروز ضد کشتی شناخته می‌شود، اما گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهند این موشک توانایی استفاده برای اهداف زمینی یا ضد راداری را نیز دارد.

- این موشک دارای قابلیت‌های ضد راداری برای هدف قرار دادن سیستم‌های راداری دشمن در زمان حملات به اهداف استراتژیک است. 

۵. موشک‌های ضد رادار Kh-۳۱ (نسخه ایرانی) 

- ایران نسخه‌ای از موشک ضد رادار روسی Kh-۳۱P را نیز در اختیار دارد. این موشک یکی از معروف‌ترین موشک‌های ضد رادار در جهان است که ایران به طور بومی یا به‌روز شده از آن بهره می‌برد. 
- Kh-۳۱P موشک سرعت بالایی دارد و برای نابود کردن رادارهای کنترل آتش و سامانه‌های پدافند هوایی طراحی شده است. 

۶. موشک‌های ضد رادار فاتح ۱۱۰ و ذوالفقار (در نسخه‌های بومی) 

- برخی از تحلیلگران و منابع نظامی اشاره کرده‌اند که ایران در حال آزمایش نسخه‌هایی از موشک‌های فاتح ۱۱۰ و ذوالفقار با قابلیت‌های ضد رادار است. اگرچه این موشک‌ها به طور اصلی برای حمله به اهداف زمینی طراحی شده‌اند، اما بر اساس گزارش‌ها، نسخه‌های بومی‌شده آن‌ها ممکن است قادر به هدف قرار دادن ایستگاه‌های راداری باشند. 

ویژگی‌ها و توانمندی‌های عمومی موشک‌های ضد رادار ایران:

- استفاده از فناوری بومی: ایران در زمینه توسعه موشک‌های ضد رادار به طور عمده به فناوری‌های بومی خود متکی است. این موشک‌ها از سیستم‌های هدایت پیشرفته برای شناسایی و هدف قرار دادن سیگنال‌های راداری استفاده می‌کنند. 

- تکامل سیستم‌های جنگ الکترونیک: 

در کنار موشک‌های ضد رادار، ایران به طور جدی به توسعه سیستم‌های جنگ الکترونیک (EW) پرداخته تا قابلیت‌های موشک‌های ضد رادار خود را تقویت کرده و کارایی بیشتری در شرایط جنگی و اختلال الکترونیکی داشته باشند. 

جمهوری اسلامی ایران در تلاش است تا توانایی‌های خود را در زمینه موشک‌های ضد رادار گسترش دهد. با توجه به تحریم‌ها و محدودیت‌های واردات تجهیزات نظامی، کشور در سال‌های اخیر تمرکز زیادی روی بومی‌سازی موشک‌ها و سیستم‌های ضد رادار خود داشته است.