مشاهدات طیف‌‌‌های مختلف شهروندان از کارشناسان و ناظران تا ساکنان پایتخت و نیز آمار رسمی از سامانه موسوم به «۱۳۷پلاس» که اطلاعات نارضایتی شهروندان را مبتنی بر تماس‌‌‌های آنها پایش و منتشر می‌‌‌کند، حکایت از آن دارد که تهران نسبت به دو سال قبل شلختهتر شده است. کیفیت محیط شهری در تهران کاهش پیدا کرده و با یک سطح قابل قبول مبتنی بر معیارهای حداقلی نگهداشت فاصله زیادی دارد. برخی از این گلایه‌‌‌مندی‌‌‌ها که توسط شهروندان به شورای شهر تهران نیز منعکس شده، به شکل تذکر به شهرداری در پارلمان شهری تهران نیز مطرح شده است. مصداق بدیهی‌‌‌ترین رخداد جاری در شهر که همه شهروندان آن را ماموریت شهرداری میدانند، نظافت و آراستگی چهره شهر است اما با توجه به ضعف در حوزه اجرایی این ماموریت، در عمل نابسامانی در صورت ظاهری شهر مشهودتر از هر زمان دیگری است. بر اساس آمار اردیبهشت ۱۴۰۲ از درخواست‌‌‌های نظافت شهر که در سامانه «۱۳۷پلاس» ثبت شده است، حجم تماس‌‌‌های مربوط به این درخواست نسبت به ماه مشابه سال قبل ۶۰ درصد افزایش یافته است.
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، چهره شهر در نظر شهروندان بسامان نیست. تهران در حوزه نگهداشت در دوره‌‌‌های مختلف بالا و پایین‌‌‌هایی داشته است اما از نگاه شهروندان تیزبینی که تحولات شهر را با دقتی فراتر از روزمرگی شهروندی دنبال میکنند، اکنون یکی از ضعیف‌‌‌ترین دوره‌‌‌های شهر در حوزه نگهداشت را سپری می‌‌‌کنیم. فهرست مطولی از مصادیق این آشفتگی در شهر وجود دارد که طیف‌‌‌های مختلف شهروندان هر روز با تمام یا برخی از آنها مواجه می‌‌‌شوند. از خرابی روشنایی معابر و خاموشی آنها گرفته تا مشکلات روکش آسفالت معابر که برخی از آنها هفته‌‌‌ها و ماه‌‌‌ها در یک نقطه باقی می‌‌‌ماند و این اواخر هم خرابی تجهیزاتی مثل پله برقی در سطح شهر و همین‌‌‌طور در شبکه مترو که حادثه‌‌‌ساز نیز شده است.ضعف در جمع‌‌‌آوری زباله‌‌‌ها در برخی محله‌‌‌های شهر و مساله عدم شست‌‌‌وشوی به موقع مخازن بدبو به خصوص در فصل گرم سال، خرابی وسایل بازی در پارک‌‌‌ها، ضعف در شست‌‌‌وشوی دورهای جداول و معابر با خودروهای مکانیزه، نابسامانی ظاهری تابلوهای شهری و ترافیکی (تا حدی که بعضا حتی رنگ استفاده شده برای اعمال تغییرات در برخی تابلوهای شهری در زمان تغییر، با رنگ قبلی زمینه آن منطبق نیست) و همین‌‌‌طور تعلیق فعالیت و تعطیلی برخی امکانات داخل پارک بزرگ و فرامنطقه‌‌‌ای مثل رستوران‌‌‌ها و ... که به متروک شدن و فرسودگی این ابنیه انجامیده است، عناوین تنها بخشی از نابسامانی‌‌‌هایی است که در محیط شهری مشهود است.
این روزها خانه‌‌‌های شهروندان تهرانی با سرعت بیشتری نسبت به گذشته در حال اتصال به شبکه یکپارچه فاضلاب شهری است اما ترمیم آسفالت در نقاط حفاری شده مقابل ساختمان‌‌‌های شهر در برخی محله‌‌‌ها با کیفیتی پایین انجام میشود. شاید حدود یک دهه از زمانی که برای ترمیم و لکه‌‌‌گیری آسفالت در تهران یک دستورالعمل فنی و کارشناسی تنظیم شد می‌‌‌گذرد. در دورهای شهروندان شاهد برش‌‌‌های منظم و هندسی آسفالت در نقاط نیازمند لکه‌‌‌گیری بودند و آسفالت‌‌‌ریزی فله‌‌‌ای بدون این برش‌‌‌های به اصطلاح پنیری‌شکل توسط همه پیمانکاران ممنوع اعلام شده بود. با اجرای سراسری این دستورالعمل کیفیت روکش آسفالت معابر در تهران به شکل محسوسی بهبود پیدا کرده بود اما این روزها دقت در ترمیم حفاری‌‌‌ها به حداقل رسیده و خبری از پایبندی به دستورالعمل آزموده شده سال‌‌‌های گذشته نیست.
صرف‌‌‌نظر کردن از یک دستورالعمل ساده در تراش و روکش آسفالت به تنزل محسوس کیفیت روکش معابر و نشست فوری نقاط ترمیم‌شده منجر شده و در این بین چندان تفاوتی بین معابر اصلی و بزرگراه با کوچه‌‌‌های فرعی نیست.
اما صرف‌‌‌نظر از مشاهدات بصری که گواه اثبات این مدعاست، آمار رسمی نیز شلختهتر شدن تهران را تایید می‌‌‌کند. بر اساس گزارش اردیبهشت‌‌‌ماه سامانه «137پلاس» که پل ارتباطی بین شهروندان و شهرداری تهران محسوب میشود، حجم کل تماسها با این سامانه نسبت به اردیبهشت پارسال 14 درصد افزایش یافته است. همچنین در میان این تماسها موارد مربوط به نظافت شهر با افزایش 60 درصدی نسبت به اردیبهشت پارسال روبه‌رو بوده است. تماس‌‌‌های مربوط به جمع‌‌‌آوری زباله‌‌‌ها و روکش آسفالت معابر نیز به ترتیب با 35 و 38 درصد افزایش نسبت به ماه مشابه پارسال همراه بوده است. نکته تلخ دیگری که اثبات می‌‌‌کند تهران شلختهتر از سال 1401 شده این است که تعداد پیام‌‌‌های «137پلاس» در حالی امسال هم افزایش پیدا کرده که پارسال میزان پیام‌‌‌های گلایه‌‌‌مندی شهروندان نسبت به سال 1400 حدود 70 درصد افزایش یافته بود و در سال 1400 نیز میزان افزایش نسبت به سال 99 معادل 77 درصد بود؛ موضوعی که نشان می‌‌‌دهد آژیر آنتروپی (بی‌‌‌نظمی) در تهران به صدا درآمده است، چراکه طی سه سال پیاپی، روند رو به رشد درخواست شهروندان در حوزه نگهداشت شهر به نوعی منعکس‌‌‌کننده ضعف بیش از پیش در این حوزه است.
موضع‌‌‌گیری شهرداری درباره ضعف نگهداشت
عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران در نشست خبری دیروز خود در پاسخ به «دنیای‌اقتصاد» درباره ریشه ضعف در حوزه نگهداشت شهر که در تذکرهای اعضای شورای شهر نیز طی ماه‌‌‌های اخیر بارها مورد اشاره قرار گرفته است، اظهار کرد: نگهداشت شهر یک موضوع جدی و اولویت‌‌‌دار برای مدیران شهری است چرا که به طور مستقیم با رضایتمندی مردم ارتباط دارد. وی با بیان اینکه در مقایسه با سال گذشته و سال قبل از آن در مسیر رشد و پیشرفت قرار گرفته‌‌‌ایم و گزارش‌‌‌های مردمی و آمارهای 137 نیز این وضعیت را نشان می‌‌‌دهد، در عین حال به این واقعیت اذعان کرد که همچنان با وضعیت ایده‌‌‌آل یک فاصله جدی داریم. محمدخانی خاطرنشان کرد: در سامانه 137 که از طریق «تهران من» نیز در دسترس است، مبتنی بر پیام‌‌‌های مردمی تصویر قبل و بعد پیمانکار در هر مورد برای شهروندی که آن را گزارش کرده است، قابل ارزیابی است. در واقع از طریق این سامانه هم شهروندان می‌‌‌توانند به صورت تصویری مشکلات نگهداشت شهر را گزارش کنند و هم اینکه تصویر بعد از اقدام پیمانکار برای آنها ارسال میشود تا صحت اقدام انجام شده را تایید کنند. وی درباره مشکلات آسفالت تهران نیز با تایید نارضایتی‌‌‌هایی که در این بخش وجود دارد، گفت: در سه ماه ابتدایی امسال بیش از ۴۰۰ هزار تن آسفالت‌‌‌ریزی داشتیم که این عدد برابر با متوسط هر سال دوره پنجم است. برای اینکه وضعیت آسفالت را بهینه کنیم هر سال باید ۱۰ درصد اجرای آسفالت در شبکه معابر انجام شود و در دوره گذشته این اتفاق نیفتاده و ما یک کمبود در این زمینه داریم. در شبانه‌روز حدود ۴۵ گروه تراش و روکش آسفالت در تهران با اولویت بزرگراه‌‌‌ها و معابر اصلی فعالیت میکنند. امیدواریم تا پایان تابستان معابر بزرگراهی ما وضعیت قابل دفاعی داشته باشد. در مجموع مردم یک تغییر را در حوزه بهبود روکش آسفالت معابر احساس کرده‌‌‌اند اما هنوز به نقطه ایده‌‌‌آل نرسیده‌‌‌ایم و در تلاش هستیم. وی ابراز امیدواری کرد تا پایان امسال 5/ 1 میلیون تن آسفالت‌‌‌ریزی در تهران برای بهبود کیفیت معابر صورت گیرد.
آژیر تشدید آنتروپی در تهران
یک مساله مهم این است که چرا چهره تهران آشفته‌‌‌تر و شلختهتر از قبل شده است؟ واقعیت این است که بخش قابل توجهی از بودجه‌‌‌های سالانه همواره به مساله نگهداشت اختصاص پیدا می‌‌‌کند اما با این حال روند رو به بهبودی در حوزه نگهداشت در این دوره مدیریت شهری شکل نگرفته است. حسین ایمانی‌‌‌جاجرمی، جامعه‌‌‌‌‌‌شناس و صاحب‌نظر شهری در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد»، درباره علت افزایش تماسها و پیگیری‌‌‌‌‌‌ها از سوی مردم از طریق سامانه نظارت همگانی «137پلاس» این طور نتیجه‌‌‌گیری کرده که افزایش تماسها و گزارش‌‌‌های اعلام اشکال بیشتر توسط شهروندان نشان‌‌‌دهنده تسری «آنتروپی شهری» در تهران است. وی توضیح داد: آنتروپی در شیمی توصیف‌‌‌‌‌‌کننده نوعی به‌‌‌هم‌‌‌ریختگی است و این اصطلاح وارد ادبیات شهری شده تا توصیف‌‌‌‌‌‌کننده اختلال و آشفتگی در اداره شهر باشد؛ وقتی یک سیستم سامان لازم را نداشته باشد و مسائل اصلی آن حل نشود، رفته‌‌‌رفته از حالت تعادل خارج میشود و به سمت آنتروپی حرکت می‌‌‌کند. وی با تاکید بر اینکه اداره شهر باید کاملا غیرسیاسی و مبتنی بر نگاه واقع‌‌‌‌‌‌گرا بر مبنای داده‌‌‌های کمی باشد، یادآور شد: مسائلی که به این ترتیب به عنوان صورت‌‌‌مساله تعریف میشود را میتوان مسائل واقعی شهر دانست. اما برخی مدیران شهری به جای تکیه بر این اطلاعات، مسائل دیگری را که در ذهن دارند یا بر اساس دیدگاه‌‌‌های فردی خود آنها را واجد اهمیت میدانند، به عنوان اولویت دنبال میکنند. به این ترتیب بعضا برخی مسائل که از نگاه شهروندان فاقد اولویت هستند، در اولویت تخصیص اعتبار و اجرا توسط بدنه مدیریت شهری قرار می‌‌‌گیرند.
جای مسائل اصلی و فرعی عوض شده است
فردین یزدانی، صاحب‌نظر ارشد اقتصاد شهری نیز با انتقاد از رهاشدگی شهر در حوزه نگهداشت، به وجه اقتصادی اهمیت نگهداشت شهر به عنوان ماموریت اصلی شهرداری و تبعات غفلت از این ماموریت در پایتخت پرداخت. یزدانی در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد»، با بیان اینکه در یک نگاه کلی شهرداری دو وظیفه اصلی و کلیدی دارد که باید به آنها بپردازد، گفت: وظیفه اولیه مدیریت شهری نگهداشت زیرساخت‌‌‌های شهری است که به نوعی دارایی‌‌‌های شهر و شهروندان به شمار می‌‌‌آید و وظیفه دوم نیز توسعه زیرساخت‌‌‌ها به تناسب نیازهای شهر و شهروندان. البته اقدامات توسعه‌‌‌ای مثل ساخت مترو، معبر و ... به تناسب وضعیت درآمد - هزینه شهرداری‌‌‌ها در دستور کار قرار می‌‌‌گیرد و حجم سرمایه‌‌‌گذاری در این بخش در دوره‌‌‌های مختلف بالا و پایین دارد. اما نگهداشت یک وظیفه جاری و همیشگی است که بدون وقفه در شهر باید انجام شود.
وی با بیان اینکه با انجام آنالیز بودجه شهر میتوان رصد کرد که چقدر مساله نگهداشت در اولویت بوده است، در عین حال گفت: صرفا حجم تخصیص بودجه به این ماموریت نمی‌‌‌تواند گویای میزان موفقیت شهرداری در ایفای مسوولیت خود در حوزه نگهداشت باشد. یزدانی با تاکید بر اینکه به‌عنوان یک شهروند افت کیفیت فضاهای شهری در تهران نسبت به گذشته را ملموس می‌‌‌دانم، گفت: به پارک‌‌‌ها مثل گذشته رسیدگی نمی‌‌‌شود، در جمع‌‌‌آوری به موقع زباله‌‌‌ها ضعف وجود دارد و چاله‌‌‌ها دیگر نه فقط در کوچه و خیابان، بلکه حتی در بزرگراه‌‌‌ها به چشم می‌‌‌آیند و این طور به نظر می‌‌‌رسد که مدیریت شهری رسالت نگهداشت شهر را فراموش کرده یا مثل گذشته برای آن اولویت لازم را قائل نیست. وی افزود: شهرداری به جای رسیدگی به وضعیت تجهیزات ایستگاه‌‌‌های مترو که اخیرا چند بار حادثه‌‌‌ساز هم شده است، تمام هم و غم خود را روی قرارگاه مسکن گذاشته و البته خروجی کارنامه مسکن‌‌‌سازی به این ترتیب نیز مشخص نیست. اما آنچه آشکار است این است که سیاست‌‌‌های بخش مسکن در شهرداری تهران نقض غرض خواهد بود و به تامین مسکن ارزان برای طبقات درآمدی پایین نمی‌‌‌انجامد، بلکه به واسطه افزایش تراکم در املاک شهر، قیمت آنها افزایش پیدا خواهد کرد و در نهایت اثر افزایشی آن روی متوسط قیمت مسکن مشهود میشود.
از طرفی سیاست‌‌‌های منجر به افزایش تراکم در شهری مثل تهران قطعا روی کیفیت زندگی شهروندان اثر سوء خواهد گذاشت و پیامدهایی مثل افزایش ترافیک و کاهش کیفیت زندگی شهروندان را به دنبال دارد. این پژوهشگر ارشد اقتصاد شهری معتقد است شهرداری تهران در ماه‌‌‌های اخیر یکی از وظایف دوگانه اصلی خود یعنی نگهداشت را فراموش کرده و به وظیفه فرعی که در بخش مسکن برای خود تعریف کرده است، می‌‌‌پردازد. به همین نسبت مدیران میانی نیز به جای نظارت موثر و قوی بر عملکرد پیمانکاران، احتمالا باید به موضوعات دیگری که برای مدیران ارشد اولویت دارد، بپردازند. در نتیجه اصل کار شهرداری که ارتقای کیفیت محیط شهری است، روی زمین مانده است.
مجموع بررسی‌‌‌های صورت‌گرفته از دلایل ضعف شدید در نگهداشت تهران حکایت از آن دارد که علاوه بر جایگزین شدن مسوولیت‌‌‌های فرعی به جای ماموریت اصلی شهرداری، موضوعات دیگری هم می‌‌‌تواند در بروز این شرایط دخیل باشد. گروهی از کارشناسان اعتقاد دارند این وضعیت، پیامد حساسیت پایین یا حتی عدم حساسیت نسبت به نگهداشت در سطوح بالای مدیریتی است. همچنین مساله دیگر این است که ممکن است بودجه نگهداشت در جای خودش هزینه نشود. ساختار نظارت و کنترل عملکرد پیمانکاران نیز کارآیی لازم را ندارد، کمااینکه اگر یک مسوول آگاهانه یا ناآگاهانه از ریل مسوولیت‌‌‌های بدیهی خود رد شود، سامانه‌‌‌های نظارت و کنترل، هشدار لازم را نمی‌‌‌دهد. سهم به‌‌‌کارگیری افراد غیر‌متخصص و نیز پیمانکاران فاقد صلاحیت لازم در حوزه‌‌‌های ماموریتی مختلف نیز باید توسط مدیریت شهری ارزیابی شود.
