پریگوژین در برابر پوتین؛ طغیان علیه، ولی‌نعمت

احمد زیدآبادی در هم‌میهن نوشت: ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه گروه شبه‌نظامی واگنر به رهبری یوگنی پریگوژین را به خیانت علیه روسیه متهم کرده و وعدۀ قلع و قمع آن‌ها را داده است. پریگوژین نیز برای نخستین‌بار در برابر رهبر کرملین موضع گرفته و از قصد خود برای پایان دادن به فساد و ناکارآمدی در فدراسیون روسیه خبر داده است.

پریگوژین روز جمعه، پس از آنکه رئیس ستاد ارتش روسیه و وزیر دفاع این کشور را به شرکت در توطئۀ فرمانِ بمباران نیرو‌های تحت امر خود در جبهۀ اوکراین متهم کرد، سر به شورش برداشت و با عقب کشاندن نیرو‌های خود از خاک اوکراین به داخل روسیه، شهر روستوف در ۱۲۰۰ کیلومتری جنوب مسکو را به تصرف درآورد.

پریگوژین که گفته می‌شود ۲۵ هزار جنگجوی کارآزموده را تحت فرمان خود دارد، ظاهراً به قصد تصرف مسکو، نیرو‌های خود را از روستوف به سمت شمال به حرکت در آورده است. گروه شبه‌نظامی واگنر که حدود ۹ سال پیش توسط یکی از کهنه‌سربازان روسی جنگ چچن به‌صورت یک تشکیلات نظامی خصوصی تأسیس شده است، قلمرو فعالیت خود را در خارج از سرزمین‌های روسیه تعیین کرده و نقش مهمی در جنگ‌های سوریه، لیبی، سودان، آفریقای مرکزی، مالی و به‌خصوص اوکراین به عهده داشته است. با آنکه دولت روسیه مسئولیتی در برابر عملکرد گروه واگنر برای خود تعریف نکرده، اما ناظران سیاسی تردیدی ندارند که این گروه چیزی بیش از آلت دست رهبران کرملین در جنگ‌های نیابتی در خارج از کشور نبوده است.

از منظر نهاد‌های حقوق بشری، گروه واگنر کارنامۀ کاملاً سیاهی دارد و به نقض گستردۀ حقوق بشر و ارتکاب جنایت جنگی متهم است. بیشتر جنگجویان این گروه از میان کهنه‌سربازان و زندانیان بزهکار انتخاب شده‌اند و به همین دلیل نیز به قساوت و بی‌رحمی شهرت پیدا کرده‌اند.

اکنون این گروه پس از ماه‌ها جنگ نیابتی علیه اوکراین، ناگهان سلاح خود را به سمت روسیه نشانه رفته و با حرکت به‌سوی مسکو، تهدیدی برای رهبران کرملین رقم زده است که ولادیمیر پوتین از آن به‌عنوان «خنجر زدن از پشت به روسیه» و «تلاش برای آغاز جنگ داخلی» در آن کشور تعبیر می‌کند.

پریگوژین روابط شخصی نزدیکی با پوتین دارد و به دلیل تهیۀ غذا برای کارکنان کاخ کرملین توسط یکی از شرکت‌های تحت مدیریتش، به «آشپز پوتین» شهرت یافته است. او در واقع صاحب شرکت‌های فراوانی است و یکی از الیگارش‌های مهم روسی به حساب می‌آید و به همین علت نیز شرکت‌هایش مورد تحریم کشور‌های غربی قرار گرفته است.

با این سابقه، چرخش ناگهانی و غیرمنتظرۀ او از حضور پرسروصدا در جنگ اوکراین تا شورش مسلحانه علیه کرملین، ناظران را بهت‌زده و متحیر کرده و این پرسش را در برابر آنان قرار داده است که چرا پریگوژین ناگهان علیه «ولی نعمت» خود طغیان کرده و هدف نهایی‌اش از این طغیان چیست و نهایتاً چه سرنوشتی در انتظار اوست؟

واقعیت این است که از همان ابتدای جنگ اوکراین، پریگوژین از در اختلاف با فرماندهان ارتش روسیه درآمد و آنان را به ناکارآمدی و خیانت به نیرو‌های خود متهم کرد. او با تکرار اتهامات خود، ظاهراً از ولادیمیر پوتین انتظار حمایت از خود را داشت، اما رهبر کرملین در کنار فرماندهان نظامی خود ماند و به اتهام‌های پریگوژین علیه آن‌ها توجهی نکرد. این موضوع طبعاً می‌تواند انگیزه‌ای قوی برای رهبر گروه واگنر در شورش علیه دولت روسیه باشد.

در مورد هدف نهایی او از شورش، گمانه‌های متفاوتی قابل طرح است. اگر قصد او تصرف کاخ کرملین و سقوط دولت باشد، قاعدتاً با ۲۵ هزار جنگجو نمی‌توان به چنین هدفی دست یافت مگر آنکه افراد مؤثری در حلقۀ یاران پوتین و فرماندهان متنفذی در داخل ارتش روسیه، به صورتی پنهان با پریگوژین تبانی کرده باشند.

اگر این تبانی انجام گرفته باشد، پوتین و نیرو‌های وفادارش با وضعیتی شبه‌کودتایی و توطئه‌آمیز روبه‌رو می‌شوند و چه‌بسا در جنگ قدرتی که پیش می‌آید، بازندۀ این بازی پیچیده شوند.

در مقابل، اگر گروه واگنر بدون تبانی با برخی از چهره‌های کرملین و ارتش و فقط به اتکای قدرت خود، راه مسکو را در پیش گرفته باشد، به احتمال بیشتر، هدف آن وادار کردن پوتین به بازاندیشی در ترکیب فرماندهان ارتش و برگزیدن چهره‌های هم‌پیمان پریگوژین در رأس ارتش و وزارت دفاع است.

به نظر می‌رسد پوتین فقط در شرایطی با این درخواست موافقت کند که در سرکوب سریع شورشیان گروه واگنر درمانده شود و تداوم جنگ با آنان را مساوی باختی بزرگ در برابر اوکراین ارزیابی کند.

همدستی مخفیانۀ پریگوژین با برخی نهاد‌های اوکراینی و غربی نیز گمانه‌ای است که به‌خصوص به ذهن علاقه‌مندان به پوتین خطور می‌کند، گرچه این گمانه را نمی‌توان به‌طور مطلق انکار کرد، اما تکیه بر آن به شواهد و مدارک قابل اتکایی نیاز دارد که فعلاً هیچ رسانه‌ای ادعای در اختیار داشتن آن‌ها را ندارد.

در هر صورت، یک نکته مسجل است و آن اینکه شورش مسلحانۀ گروه واگنر، روسیه را در برابر اوکراین به شدت تضعیف می‌کند و چه‌بسا زمینۀ شکست در برابر آن را برای پوتین فراهم سازد.

شاید با همین چشم‌انداز، آمریکا و متحدان اروپایی آن، در صدد تشکیل کنفرانس صلحی با مشارکت کشور‌هایی مانند هند، برزیل، آفریقای جنوبی و حتی چین برآمده‌اند که قرار است به‌زودی در کپنهاگ یا پاریس برگزار شود. فرمول صلحی که در این کنفرانس جمع‌بندی خواهد شد، به نتیجۀ تحولات روز‌های آینده در جبهۀ جنگ روسیه و اوکراین در پرتو شورش مسلحانۀ گروه واگنر بستگی دارد.