چنانچه بیمه‌شده شمول قانون کار و تامین اجتماعی بدون میل و اراده خود بیکار شود درصورت معرفی توسط واحد‌های تعاون، کار و رفاه اجتماعی و احراز شرایط قانونی به نسبت سوابق پرداخت حق بیمه می‌تواند از حمایت بیمه بیکاری برخوردار شود.
بیکار، از نظر قانون بیمه بیکاری، بیمه‌شده‌ای است که بدون میل و اراده خود بیکار شده و آماده به کار باشد.
براین اساس چنانچه بیمه‌شده مشمول قانون کار و تامین اجتماعی بدون میل و اراده خود بیکار شود درصورت معرفی توسط واحد‌های تعاون، کار و رفاه اجتماعی و احراز شرایط قانونی به نسبت سوابق پرداخت حق بیمه می‌تواند از حمایت بیمه بیکاری برخوردار شود.
ضمنا براساس این قانون، چنانچه بیمه‌شده‌ای به علت تغییرات ساختار اقتصادی کارگاه مربوطه و به تشخیص وزارتخانه ذیربط و تائید شورای‌عالی کار، بیکار موقت شناخته شود و همچنین بیمه‌شدگانی که به علت حوادث غیرمترقبه مانند سیل، زلزله، جنگ و آتش‌سوزی بیکار شوند، می‌توانند از مقررات این قانون استفاده کنند.
تشخیص ارادی بودن یا غیر ارادی بودن بیکاری بیمه شده، برعهده کمیته‌ای متشکل از نمایندگان این سازمان و اداره کار و اموراجتماعی محل اشتغال بیمه شده است.
- کارگران فصلی در صورتی که صرفا در اثنای فصل کار اخراج شده و بیکاری آن‌ها بلا اراده تشخیص داده شود، مشمول دریافت مقرری بیمه بیکاری خواهند بود.
- بیکاران دارای قرارداد کار با مدت معین در صورتی که بر اساس رأی مراجع حل اختلاف در اثنای مدت قرارداد اخراج شده باشند مشمول استفاده از بیمه بیکاری خواهند بود.
- افراد شاغل در کار‌هایی که ماهیت آن جنبه دائمی دارد و براساس قرارداد کار در مدت معینی مشغول کار بوده‌اند، با تشخیص واحد‌های تعاون، کار و رفاه اجتماعی در صورتی که در پایان قرارداد بیکار شوند و در آخرین کارگاه حداقل یک سال سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشند، مورد حمایت قرارگرفته و مشمول دریافت مقرری بیمه بیکاری خواهند شد.
اقدامات لازم برای اعلام وضعیت بیکاری: بیمه شده بیکار، برای دریافت مقرری بیمه بیکاری، باید حداکثر ظرف مدت ۳۰ روز از تاریخ بیکاری موضوع را به واحد تعاون، کار و رفاه اجتماعی ذیربط اطلاع دهد و آمادگی خود را برای اشتغال به کار تخصصی خود یا کار مشابه آن اعلام کند.
بیمه‌شدگان بیکار، در صورت احراز شرایط زیر، استحقاق دریافت مقرری بیمه بیکاری را دارند:
- مشمول قانون کار و تأمین اجتماعی باشند.
- تبعه کشور‌های خارجی نباشند.
- مستمری بگیر بازنشسته و یا از کارافتاده کلی نباشند.
- دارای حداقل شش ماه سابقه پرداخت حق بیمه باشند.
- در زمره صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه‌شدگان اختیاری نباشد.
بیمه‌شدگانی که به علت بروز حوادث غیرمترقبه مانند سیل، جنگ، زلزله و آتش‌سوزی بیکار می‌شوند، برای دریافت مقرری بیمه بیکاری، نیاز به داشتن سابقه پرداخت حق بیمه برای مدت زمان خاص ندارند و حتی اگر در روز اول کار بر اثر این حوادث بیکار شوند، با رعایت سایر شرایط مقرر می‌توانند مقرری بیمه بیکاری دریافت کنند. بیمه شدگان باید در دوره‌های کارآموزی و سوادآموزی که از سوی ادارات کار و اموراجتماعی و نهضت سوادآموزی برگزار می‌شود، شرکت کنند و هر دو ماه یک بار، گواهی لازم در این زمینه را به شعب تأمین اجتماعی ارائه کنند.
مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری: مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری به بیمه‌شدگان واجد شرایط، به سابقه پرداخت حق بیمه از سوی آنان بستگی دارد و در هر حال مدت آن از ۳۶ ماه برای بیمه‌شدگان مجرد و ۵۰ ماه برای بیمه‌شدگان متأهل و متکفل بیشتر نیست.
- بیمه شده مجددا به کار اشتغال یابد.
- بیمه‌شده بیکار بدون عذر موجه از شرکت در دوره‌های کارآموزی یا سوادآموزی خودداری کند.
- بیمه‌شده بیکار از قبول شغل تخصصی خود یا شغل مشابه پیشنهادی خودداری کند.
- بیمه شده بیکار، مشمول استفاده از مستمری بازنشستگی یا از کارافتادگی کلی شود.
- بیمه شده با دریافت مزد ایام بلاتکلیفی به کار اولیه برگردد.
- مدت زمان استحقاقی بیمه‌شده برای دریافت مقرری بیکاری خاتمه یابد.
- بیمه‌شده فوت کند.
- بیکار شدگانی که وفق مقررات قانون کار و حسب آرای صادره از مراجع حل اختلاف مقرر در این قانون به دلیل قصور در انجام وظایف محوله و یا نقض آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه توسط کارفرما اخراج شده‌اند مستحق دریافت مقرری بیمه بیکاری نخواهند بود.
- در صورتی که پس از پرداخت مقرری بیمه بیکاری به بیمه‌شده‌ای، مشخص شود که بیکاری بیمه‌شده، ناشی از اراده شخص وی بوده است، بیمه‌شده باید وجوه دریافتی به عنوان مقرری بیمه بیکاری را به سازمان تأمین اجتماعی بازپرداخت کند. همچنین بیمه‌شدگانی که با دریافت مزد ایام بلاتکلیفی به کار قبلی خود باز می‌گردند نیز باید مبالغ دریافتی را به تأمین اجتماعی برگردانند.
- چنانچه بیمه‌شده بیکار، اشتغال مجدد خود را اعلام نکند و به‌رغم اشتغال همچنان به دریافت مقرری بیمه بیکاری ادامه دهد، باید مقرری دریافتی از زمان اشتغال را به تأمین اجتماعی برگرداند.
- مدت دریافت مقرری بیمه بیکاری جزو سوابق پرداخت حق بیمه بیمه‌شده محسوب می‌شود.
- مقرری بیمه بیکاری افراد واجد شرایط از روز اول بیکاری بیمه‌شده قابل پرداخت است.
