اعتماد نوشت: سال ۱۴۰۲ با ناامیدی از احیای برجام آغاز شده است. ناامیدی که بیش از همه چیز ریشه در تحولاتی دارد که از نیمه تابستان ۱۴۰۰ جرقه آن‌ها زده شد و تبعات آن همچنان احیای برجام را تحت‌الشعاع قرار داده است. از اتهام همکاری ایران با روسیه در جنگ اوکراین و تامین پهپاد‌های مورد نیاز مسکو در این جنگ تا آغاز ناآرامی‌ها در ایران که به وضع مجموعه‌ای از تحریم‌های حقوق بشری علیه تهران و شکرآب شدن رابطه ایران با غرب منتهی شده است. در چنین شرایطی امریکا می‌گوید که احیای برجام در اولویت کاخ سفید نیست و تهران می‌گوید آماده برداشتن گام نهایی برای اجرایی شدن دوباره توافق هسته‌ای و بازگشت همه اعضای اولیه به اجرای تعهدات‌شان است.
در بازه زمانی ۷ ماه گذشته هر چند مذاکرات علنی قابل توجهی میان ایران و ۱+۴ برگزار نشده، اما خبر‌های جسته و گریخته غیرعلنی حکایت از تبادل پیام میان ایران و امریکا با وساطت کشور‌های عضو برجام یا کشور‌های منطقه‌ای، چون قطر، عمان و عراق و همچنین دیدار علی باقری، رییس هیات مذاکره‌کننده ایران با انریکه مورا، معاون جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دارد. به نظر می‌رسد که در مقطع فعلی که شرایط احیای برجام به دلیل تاثیرگذاری عوامل غیربرجامی ممکن نیست، ایران و امریکا پیشبرد مذاکرات موردی نظیر تبادل زندانیان دوتابعیتی و آزادسازی اموال ایران در کره‌جنوبی را با جدیت بیشتری پیگیری می‌کنند.
هر چند که بسیاری معتقدند مجموعه شرایط در مقطع فعلی ایران و غرب را به سمت اجرایی کردن فرمول نه توافق نه بحران پیش برده، اما در این فضا دو مساله توسعه برنامه هسته‌ای ایران و نزدیک شدن آن به نقطه غیرقابل بازگشت و فشار اقتصادی ناشی از اجرای تحریم‌ها بر ایران، تداوم این وضع را با مخاطراتی روبه‌رو کرده است. در حالی که ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این بار در مسیر حل و فصل اختلاف‌های پادمانی با جدیت و برنامه‌ریزی دقیق‌تری حرکت می‌کنند و به نظر می‌رسد که تهران در سایه آخرین توافق محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به سمت تنش‌زدایی از این رابطه حرکت می‌کند، اما از آنجا که مختومه شدن پرونده اختلاف‌های پادمانی ایران با آژانس به توافق نهایی برای احیای برجام گره خورده عدم حرکت این دو پرونده در مسیر موازی با سرعت یکسان می‌تواند به زودی بر تفاهم‌های ایران و آژانس هم تاثیر منفی بگذارد.
در چنین فضای پرهیاهویی، پایگاه خبری آکسیوس شامگاه دوشنبه به وقت تهران به نقل از منابع آگاه مدعی شده جو بایدن، رییس‌جمهور امریکا در هفته‌های گذشته با شرکای اروپایی و اسراییلی درباره نوعی «توافق موقت» با ایران رایزنی کرده است. بر اساس ترجمه خبرگزاری فارس از این گزارش، مقام‌های اسراییلی، دیپلمات‌های غربی و کارشناسان امریکایی که از جزییات طرح امریکا مطلع هستند، گفته‌اند که طرح مدنظر کاخ سفید شامل رفع برخی تحریم‌ها در ازای توقف بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای ایران خواهد بود.
پایگاه آکسیوس نوشته با اشاره به اینکه رویکرد جدید دولت بایدن نشان‌دهنده میزان نگرانی کاخ سفید از پیشروی‌های جدید برنامه هسته‌ای ایران است، نوشت: ده منبع مطلع می‌گویند دولت بایدن گفتگو در خصوص این رویکرد جدید را در ماه ژانویه آغاز کرد و در ماه فوریه مقام‌های اسراییلی و سه کشور اروپایی را در جریان آن قرار داد. طرح کاخ سفید شامل برداشتن برخی تحریم‌های ضد ایرانی در ازای توقف برخی فعالیت‌های هسته‌ای ایران به ویژه توقف غنی‌سازی ۶۰ درصدی است. یک مقام اسراییلی و یک دیپلمات غربی به آکسیوس گفت ایرانی‌ها از رایزنی‌های امریکا در خصوص این طرح مطلع هستند، اما تاکنون این ایده را رد کرده‌اند.
آکسیوس نوشته این طرح شبیه طرحی در سال ۲۰۱۳ است که توسط مقام‌های ارشد دولت باراک اوباما، رییس‌جمهور وقت امریکا پیشنهاد شد و در نهایت به امضای «برنامه اقدام مشترک» (معروف به توافق موقت ژنو) منجر شد. هدایت آن طرح در دولت اوباما توسط «جیک سالیوان» و «بیل برنز» انجام شد که در حال حاضر در دولت بایدن، به ترتیب، مشاور امنیت ملی کاخ سفید و رییس سیا هستند. در توافق موقت ژنو مقرر شده بود ایران بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای خود را در ازای رفع بخشی از تحریم‌ها متوقف کند. مدت اصلی این توافق ۶ ماه در نظر گرفته شده بود، اما ایران و قدرت‌های جهانی، تا زمان حصول توافق نهایی یعنی برجام چند بار آن را تمدید کردند.
یک سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید به آکسیوس گفت: رییس‌جمهور بایدن «کاملا متعهد است که ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست پیدا نکند و ما هنوز معتقدیم که دیپلماسی بهترین راه برای رسیدن به آن هدف است.» این سخنگوی کاخ سفید که اشاره‌ای به نام او نشده گفته که بایدن با هماهنگی کامل با شریکان و متحدانش از جمله اسراییل در حال آماده شدن برای همه گزینه‌ها و شرایط اقتضایی است. وی همچنین اضافه کرده است: «اما کاخ سفید در خصوص شایعات دست دوم در خصوص رایزنی‌های دیپلماتیک اظهارنظری غیر از اینکه تقریبا همه چنین شایعاتی غلط هستند، مطرح نمی‌کند.» سه مقام اسراییلی و دیپلمات‌های غربی گفته‌اند: «ایرانی‌ها تاکنون طرح جدید را رد کرده و گفته‌اند که چنین طرح‌هایی قبلا هم کارساز نبوده‌اند و آن‌ها توافقی را که محتویات آن به هر نحوی کمتر از توافق ۲۰۱۵ باشد، نمی‌خواهند.»
در حالی که مقام‌های ایرانی تا لحظه تنظیم این گزارش واکنشی نسبت به آن نداشته‌اند، یک سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا در این باره گفت: «ما دایما با متحدان و شرکای خود از جمله سه کشور اروپایی طرف مذاکرات در تماس هستیم، اما قرار نیست به جزییات مکالمات دیپلماتیک بپردازیم یا به شایعاتی که بسیاری از آن‌ها به سادگی دروغ هستند، پاسخ دهیم. البته، ما همچنان نگران گسترش فعالیت‌های هسته‌ای ایران، از جمله بهره‌برداری از سانتریفیوژ‌های پیشرفته و انباشت اورانیوم بسیار غنی‌شده‌ای هستیم که ایران هیچ هدف معتبری برای آن ندارد. همان‌طور که رییس‌جمهوری گفته، ایالات متحده متعهد است که هرگز به ایران اجازه دستیابی به سلاح هسته‌ای را ندهد. ما معتقدیم دیپلماسی بهترین راه برای دستیابی به این هدف است، اما پرزیدنت بایدن نیز به صراحت گفته است که ما هیچ گزینه‌ای را از میز حذف نکرد‌ه‌ایم.»
به نظر می‌رسد که جمهوری اسلامی ایران تمایلی به پیشبرد ایده توافق موقت نداشته باشد و آن را به اصطلاح یک تله از سوی غرب به خصوص امریکا بداند. بهمن ماه ۱۴۰۰ بود که حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه در پاسخ به پرسشی در این باره به صراحت اعلام کرد که «ما به دنبال یک توافق خوب هستیم و نه به دنبال توافق موقت و محدود.» ایده توافق موقت تاکنون چند بار از سوی افراد و رسانه‌های متفاوت مطرح شده که به نظر می‌رسد اصلی‌ترین دلیل طرح آن بررسی بازخورد‌ها و واکنش‌ها به آن باشد. ۲۸ آبان‌ماه ۱۴۰۰ بود که همین پایگاه خبری آکسیوس در گزارشی تقریبا مشابه با گزارش اخیر، مدعی شد که «جیک سالیوان»، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، ایده توافق موقت با ایران با هدف خرید زمان بیشتر در مذاکرات هسته‌ای را با همتای اسراییلی خودش مطرح کرده است. دو منبع امریکایی گفته‌اند که سالیوان و هولاتا تنها در حال بررسی احتمالات مختلف بوده‌اند و سالیوان، ایده‌ای که از سوی یکی از کشور‌های اروپایی مطرح شده بود را با همتای اسراییلی خود در میان گذاشت.
طبق گفته مقام‌های امریکایی، ایده مطرح شده از سوی امریکایی‌ها این بود که امریکا و متحدانش در ازای توقف موقت بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای ایران، امکان آزادسازی بخش‌هایی از دارایی‌های مسدود شده ایران را فراهم خواهند کرد یا اینکه برای مبادلات کالا‌های بشردوستانه، معافیت‌های تحریمی صادر خواهند کرد. واکنش‌ها به ایده توافق موقت همواره به دو ایده موافق و مخالف محدود شده است. برای بخش قابل توجهی از ناظران مذاکرات حصول و احیای برجام از ۲۰۱۳ تا به امروز، قرار گرفتن ایده توافق موقت روی میز به این معناست که امریکا و اروپا امید خود را برای احیای کامل برجام از دست داده‌اند و به دنبال اجرایی کردن ایده تعهد کمتر در برابر تعهد کمتر با تهران هستند. با این همه درک اینکه چرا ایران از این ایده استقبال نمی‌کند، عجیب نیست. در ایران توافق موقت یعنی بازگشت گام به گام دوطرف به اجرای تعهدات‌شان آن هم در شرایطی که پایان این مسیر روشن نیست و همین ابهام می‌تواند میزان بهره‌برداری اقتصادی ایران از کنار گذاشتن بخش‌های مهمی از توانمندی هسته‌ای فراتر از برجام این کشور را کم و کمتر کند. البته ایده توافق موقت طرفدارانی هم دارد که سود و زیان این راه‌حل را در دو کفه ترازو گذاشته و ادعا می‌کنند که با توافق موقت حداقل دو طرف از شرایط پرتنش فعلی دورتر می‌شوند.
به عنوان مثال کلسی داونپارت، کارشناس ارشد منع اشاعه پیش از این درباره ایده توافق موقت گفته بود: طبیعتا احیای کامل برجام بهترین گزینه است، اما اگر مذاکرات پرفراز و نشیب باشد و ایران هم به توسعه برنامه هسته‌ای خود ادامه بدهد، توافق موقت می‌تواند شرایط را تا حدودی باثبات کرده و فضای لازم برای تداوم تلاش برای احیای برجام یا توافقی وسیع‌تر را فراهم کند. نیکولاس میلر، کارشناس ارشد حوزه منع اشاعه نیز در آبان‌ماه ۱۴۰۰ ایده توافق موقت را مثبت ارزیابی کرده و ضمن ابراز امیدواری برای اینکه دولت بایدن این ایده را پیگیری کند، نوشته بود: در سایه توافق موقت، به رغم خرید زمان برای ادامه گفتگو‌های اصلی، آزاد شدن بخشی از اموال ایران در ازای برخی گام‌های هسته‌ای از سوی تهران می‌تواند همان حسن‌نیت مدنظر تهران باشد. برخی منابع آگاه به مذاکرات برای احیای برجام می‌گویند گمانه‌زنی‌ها درباره جایگزین برجام همواره در چندماه اخیر در جریان بوده، اما امروز نمی‌توان ادعا کرد که ایده توافق موقت به شکل یک طرح مشخص روی میز قرار گرفته است.
روز گذشته ساعاتی پس از انتشار این خبر در پایگاه آکسیوس، نشریه اخبار و تحلیل‌ها متعلق به معاونت سیاسی نمایندگی ولی‌فقیه در سپاه پاسداران در شماره روز خود با اشاره به این خبر آن را خبرسازی دانست. به گزارش اعتمادآنلاین، نشریه روزانه سپاه پاسداران در این باره نوشته: «این نشریه مدعی شد دولت بایدن در هفته‌های گذشته با مقام‌های صهیونیست و اروپایی درباره توافق موقت با ایران رایزنی کرده است. طبق این گزارش، توافق مدنظر کاخ سفید شامل رفع برخی تحریم‌ها در ازای توقف بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای ایران خواهد بود. اما بلافاصله این پایگاه در متنی دیگر اعلام کرد ایران طرح توافق موقت بایدن را رد کرد. این خبرسازی‌ها را دقیقا باید طرحی برای مقصرنمایی ایران در مذاکرات پیش روی احتمالی دانست که غربی‌ها از امروز آن را کلید زده‌اند».
در حالی که حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران بار‌ها در پاسخ به پرسش‌های متفاوت درباره رویکرد ایران به مذاکرات احیای برجام از آمادگی تهران برای برداشتن گام نهایی سخن گفته به نظر می‌رسد که طرف مقابل ترجیح می‌دهد با اصرار بر مهیا نبودن فضا برای احیای برجام و پیشبرد ایده توافق موقت، مهم‌ترین اهرم فشار ایران در مذاکرات را که توسعه برنامه هسته‌ای ایران است از تهران بگیرد. توافق موقت عملا با توجه به گستردگی تحریم‌های اعمال شده علیه ایران و فضای ناامنی که پیرامون کار تجاری با تهران و سرمایه‌گذاری در کشور ایجاد شده نمی‌تواند ماحصل قابل توجهی را در مقایسه با احیای کامل برجام و عادی‌سازی رابطه تجاری، اقتصادی و بانکی ایران با جامعه جهانی متوجه تهران کند.
