پایان دو دهه قدرت مطلق اردوغان نزدیک است؟

دو ماه مانده به انتخابات ترکیه، نظرسنجی‌های جدید نشان می‌دهد که رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه از اصلی‌ترین رقیب خود در انتخابات پیش‌رو نزدیک به ۱۰درصد عقب‌تر است. شهروندان ترکیه که در سال‌های اخیر با بحران گسترده اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند، ماه گذشته با وقوع زلزله فاجعه‌بار جنوب ترکیه و شمال سوریه، بیش از پیش نسبت به حاکمیت اردوغان دچار تردید شده‌اند. زلزله بهمن‌ماه نزدیک به ۵۰ هزار کشته، نزدیک به ۲۰۰ هزار ساختمان تخریب شده و میلیون‌ها آواره در جنوب ترکیه بر جا گذاشت. ساکنان مناطق زلزله‌زده، عمدتا در انتخابات گذشته از اردوغان حمایت می‌کردند، اما ابعاد وسیع فاجعه در این مناطق و زمزمه‌ها در مورد سوءمدیریت دولت در امدادرسانی و فساد گسترده‌ای که منجر به ساخت و ساز‌های غیرمقاوم در مقابل زلزله شده را دامن زده است.

به گزارش اعتماد، یک نظرسنجی منتشر شده از سوی مرکز پژوهش آکسوی در روز شنبه که تاریخ اجرایش هشتم مارس بوده، نشان داد کمال قلیچداراوغلو که نامش به عنوان کاندیدای ائتلاف مخالفان اردوغان در تاریخ ششم مارس اعلام شد، ۵۵.۶ درصد رای کسب کرده، درحالی که اردوغان ۴۴.۴ درصد رای به دست آورده است. از سوی دیگر این نظرسنجی نشان داد بلوک مخالف اصلی حزب عدالت و توسعه ترکیه یعنی ائتلاف ملت در انتخابات پارلمانی، ۴۴.۱ درصد رای و حزب دموکراتیک خلق، حزب اصلی کرد‌ها نیز ۱۰.۳درصد رای به دست می‌آورد. از سوی دیگر حزب عدالت و توسعه و متحد ملی گرایش در حزب جنبش ملی‌گرا روی هم رفته ۳۸.۲ درصد آرا را به خود اختصاص می‌دهند.

در یک نظرسنجی به تاریخ ۷-۶ مارس از سوی مرکز افکارسنجی الف ریسرچ در انتخابات ریاست‌جمهوری قلیچداراوغلو ۵۵.۱ درصد و اردوغان ۴۴.۹ درصد رای به دست می‌آورند. حزب جمهوری‌خواه خلق متعلق به قلیچداراوغلو نیز با کسب ۳۱.۸ درصد رای محبوب‌ترین حزب شد، در حالی که حزب عدالت و توسعه نیز ۳۱ درصد رای به دست آورد. بلوک مخالف اصلی ترکیه در این نظرسنجی ۴۳.۵درصد رای کسب کرد، درحالی که حزب دموکراتیک خلق ۱۱.۳ درصد رای به دست آورد. احزاب عدالت و توسعه و جنبش ملی‌گرا هم در کنار یکدیگر ۳۷.۵ درصد حمایت کسب کردند.

به نظر می‌رسد که بعد از ۲۰ سال حاکمیت بلامنازع رجب طیب اردوغان، انتخابات پیش‌رو می‌تواند جایگاه او را به خطر بیندازد. مخالفان اردوغان وعده داده‌اند که در صورت دراختیار گرفتن قدرت، بار دیگر نظام سیاسی حاکم در ترکیه را به حالت پارلمانی برگردانند. اردوغان از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۴ به عنوان نخست‌وزیر ترکیه قدرت را دراختیار داشت و از سال ۲۰۱۴ مقام ریاست‌جمهوری را در این کشور برعهده گرفت. رجب طیب اردوغان سال ۲۰۱۷ با برگزاری یک همه‌پرسی قانون اساسی ترکیه را اصلاح کرد و نظام حاکم بر این کشور را به نظام ریاستی تغییر داد و سال ۲۰۱۹ با برگزاری انتخابات ریاست جمهور به عنوان رییس‌جمهور کار خود را ادامه داد.

او قصد دارد که در انتخابات اردیبهشت سال آینده برای یک دوره چهار ساله دیگر به کار خود به عنوان رییس‌جمهور ادامه دهد. اردوغان که دو دهه پیش کار خود را به عنوان یک اصلاح‌طلب با هدف توسعه آزادی‌های مدنی، تحول اقتصادی و عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا آغاز کرد به تدریج به یک خودکامه بدل شد که مخالفان را به بند می‌کشد و آزادی بیان را در ترکیه محدود می‌کند و به شکل گسترده‌ای وارد خصومت‌های بین‌المللی با همسایگان، کشور‌های منطقه و اروپا می‌شود. رفتار‌های سال‌های اخیر اردوغان هنوز نتوانسته است هواداران همیشگی او را ناامید کند و هنوز بیش از ۴۰ درصد از رای‌دهندگان در نظرسنجی‌ها از او حمایت می‌کنند.

نگاه‌های بسیاری در جهان به این انتخابات دوخته شده است. موضع‌گیری اردوغان در جنگ اوکراین که تا حد زیادی با متحدان دیگر عضو ناتو متفاوت است و تلاش او برای جلوگیری از پیوستن سوئد و فنلاند به این ائتلاف نظامی-امنیتی، باعث شده است تا دولت‌های غربی نسبت به نتیجه این انتخابات حساس باشند. البته اردوغان در یک‌سالی که از جنگ اوکراین می‌گذرد، توانسته است از رابطه صمیمانه‌اش با ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه برای قطعی کردن یک توافق میان روسیه و اوکراین برای تداوم صادرات غلات اوکراین از طریق دریای سیاه بدون مزاحمت نظامیان روسیه استفاده کند.

در عین حال درون ترکیه هم بسیاری از شهروندان مدیریت اردوغان را عامل افزایش شدید هزینه‌های زندگی و تورم در این کشور طی سال‌های اخیر می‌دانند. زلزله بهمن ماه نیز تاثیر بسزایی در کاهش محبوبیت دولت اردوغان داشت. براساس یک نظرسنجی که توسط موسسه متروپل منتشر شده است ۳۴.۴ درصد از پاسخ‌دهندگان معتقدند که دولت عامل اصلی تلفات گسترده زلزله است، ۲۶.۹ درصد از پاسخ‌دهندگان پیمانکاران ساخت و ساز را عامل اصلی تلفات دانسته‌اند. ۱۵.۴ درصد از پاسخ‌دهندگان شهرداری‌ها را مقصر دانسته‌اند و بیش از ۱۲ درصد از پاسخ‌دهندگان هم همه گزینه‌های بالا را انتخاب کرده‌اند. البته ائتلاف مخالفان اردوغان هم بدون مساله نیست.

مخالفان اردوغان یک ائتلاف شش نفره با عنوان «ائتلاف ملت» میان شش حزب مخالف اردوغان تاسیس کرده‌اند. دو هفته قبل زمانی که این ائتلاف، کمال قلیچدار اوغلو، رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق را به عنوان نامزد نهایی خود برای انتخابات ریاست‌جمهوری معرفی کرد، مرات آکشنر، رهبر حزب خوب اعلام کرد که از این ائتلاف کناره‌گیری می‌کند. با این حال زمانی که مقرر شد اکرم امام‌اوغلو و منصور یاواش معاونان او باشند، آکشنر از تصمیم خود عقب‌نشینی کرد و بار دیگر به ائتلاف موسوم به میز شش نفره بازگشت.

با این حال، تحلیلگران معتقدند که هنوز خیلی برای پیش‌بینی نتیجه انتخابات خیلی زود است و نمی‌توان کار اردوغان را از همین حالا تمام شده دانست. ولفگانگو پیکولی، تحلیلگر سیاسی در موسسه تنئو به دیلی میل می‌گوید که ائتلاف ملت باید اتحاد خود را در آستانه انتخابات حفظ کند.

وی معتقد است: «اینکه به سادگی بگوییم که اردوغان مسوول همه مشکلات ترکیه است، به تنهایی نمی‌تواند باعث پیروزی شود. انتخابات گذشته نشان داده است که اردوغان یک کمپینر قدرتمند است و اظهارات اخیر او نشان‌دهنده توانایی او در جلب محبوبیت و توانایی او در ارتباط گرفتن با رای‌دهندگان است.»

مرو طاهراوغلو، مدیر برنامه ترکیه در اندیشکده پروژه دموکراسی خاورمیانه می‌گوید: «در این انتخابات بیش از هر زمان دیگر در ۲۰ سال گذشته به پیروزی اپوزیسیون نزدیک هستیم.» وی معتقد است که ائتلاف اپوزیسیون بسیار متنوع است و می‌تواند بخش‌های مختلفی از جمعیت را برای رای دادن به خود جذب کند.