برلیناله با یک سورپرایز

هفتاد‌و‌سومین دوره جشنواره برلین در سال ۲۰۲۳ روز گذشته به پایان رسید و برندگان هر بخش به تفکیک معرفی شدند.

به گزارش هم‌میهن، بر اساس اعلام هیئت‌داوران، مستند فرانسوی در اَدمان «On the Adamant» به کارگردانی «نیکلاس فیلیبر» توانست به‌عنوان بهترین فیلم این جشنواره انتخاب شود و خرس طلایی را از آن خود کند.

جشنواره برلین که در کنار جشنواره‌های کن و ونیز از اعتبار بالایی در سینمای جهان برخوردار است پیش از شروع این دوره، طی بیانیه‌ای اعلام کرد فیلم‌ها، رسانه‌ها و بازیگرانی که مرتبط به دولت ایران باشند اجازه حضور در این مراسم را نخواهند داشت. با این حال ایرانی‌ها در این دوره نیز سهمی از جوایز جشنواره برلین داشتند.

چرا جشنواره برلین مهم است؟

در دنیا، سه جشنواره فیلم مهم و معتبر وجود دارد؛ جشنواره فیلم ونیز در ایتالیا، کن در فرانسه و جشنواره بین‌المللی فیلم برلین در آلمان. برلیناله که هرساله در ماه فوریه برگزار می‌شود، یکی از بزرگ‌ترین جشنواره‌های فیلم سالانه در جهان است؛ حداقل از نظر حضور عموم مردم.

این جشنواره سالانه حدود نیم‌میلیون تماشاگر را به خود جذب می‌کند و در هر رویداد، فیلم‌سازان، ستارگان، متخصصان صنعت، روزنامه‌نگاران و سینماگران به پایتخت آلمان می‌آیند تا مراسم جوایز و برنامه جشنواره را دنبال کنند. برلیناله برلین در سال ۱۹۵۱ به‌عنوان «ویترینی از جهان آزاد» تأسیس شد.

اگرچه این جشنواره در دوره پس از جنگ آغاز شده و برلین دیگر یک شهر تقسیم‌شده نیست، اما «برلیناله» همچنان یکی از سیاسی‌ترین جشنواره‌های فیلم است. هدف این جشنواره ایجاد بستری برای سینمای انتقادی و تبادل بین‌فرهنگی، توسعه استعداد‌ها و مشاغل در همه ژانر‌ها و جنبه‌های فیلم‌سازی و تثبیت جایگاه برلین در سینمای بین‌المللی است.

جذابیت اصلی جشنواره فیلم برلیناله برلین، رقابت است. این مجموعه از حدود ۲۰ عنوان با هدف نمایش بهترین‌های دنیای سینمای جهانی و در عین حال غافلگیری است و غیرمعمول نیست که عناوین جنجالی و بحث ایجاد کنند. جدای از رقابت، برنامه جشنواره فیلم برلین که همیشه در حال تغییر است، شامل حدود ۴۰۰ فیلم در ژانر‌های مختلف و فرمت‌های متفاوت است. نمایش‌ها و ارائه‌ها از مکان‌های سینمایی در سراسر شهر استفاده می‌کنند.

برندگان برلین به انتخاب منتقدان

امسال «کریستین استوارت» بازیگر آمریکایی ریاست هیئت‌داوران هفتاد‌و‌سومین جشنواره فیلم برلین را بر عهده داشت و در کنار او گلشیفته فراهانی، والسکا گریسباخ کارگردان و نویسنده (آلمان)، رادو جود کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس (رومانی)، فرانسین مایسلر کارگردان و تهیه‌کننده (آمریکا)، کارلا سیمون کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس (اسپانیا) و جانی تو کارگردان و تهیه‌کننده (هنگ‌کنگ، چین) دیگر اعضای هیئت‌داوران بودند. هیئت‌داوران، فیلم‌های برگزیده خود در بخش‌های مختلف هفتاد‌و‌سومین جشنواره برلین را معرفی کردند که «بقای مهربانی» ساخته «رولف دی هیر»، فیلمی ضدآرمانشهری و بدون دیالوگ درباره نژادپرستی و میراث استعمار، در برلیناله امسال توانست نظر منتقدان بین‌المللی فیلم را جلب کند و برنده جایزه برتر بهترین فیلم به انتخاب هیئت‌داوران شود.

درام رمانتیک «اینجا» به کارگردانی «باس دووس» هم که درباره یک کارگر ساختمانی و دانشمندی است که از راه‌های مختلف شروع به کمک به یکدیگر می‌کنند، جایزه فیپرشی بهترین فیلم در بخش مواجهه جشنواره برلین را به خود اختصاص داد. هیئت‌داوران مستقل جشنواره برلین در بخش پانوراما نیز فیلم «مهاجرت آرام» اولین فیلم داستانی «مالنه چوی» را به‌عنوان بهترین فیلم برگزیدند. این فیلم درباره جوانی ۱۹ ساله متولد کره جنوبی است که زندگی آرامی را در حومه دانمارک با خانواده دانمارکی که او را به فرزندی قبول کرده‌اند، می‌گذراند و والدینش از او انتظار دارند که مزرعه خانوادگی را در اختیار بگیرد و به سنت‌های آن‌ها ادامه دهد. اما او احساس می‌کند که به سرزمین مادری خود کشیده شده و بین دو جهان گرفتار شده است.

جایزه منتقدان بخش فوروم جشنواره برلین هم به مستند «بین انقلاب‌ها» ساخته «ولاد پتری» رسید. فدراسیون بین‌المللی منتقدان فیلم یا فیپرشی، انجمنی متشکل از سازمان‌های ملی منتقدان حرفه‌ای فیلم و روزنامه‌نگاران سینمایی از سراسر جهان است که به «ترویج و توسعه فرهنگ فیلم و برای حفظ منافع حرفه‌ای» اختصاص دارد. آن‌ها جوایزی را در اکثر جشنواره‌های درجه الف در سراسر جهان اعطا می‌کنند.

همچنین پیش از مراسم پایانی، برندگان بخش‌های جنبی این رویداد سینمایی به‌تدریج اعلام می‌شوند. در بخش چشم‌انداز سینمای آلمان، جایزه اصلی به فیلم «هفت زمستان در تهران» ساخته «اشتفی نیدرزول» رسید. در بخش نسل ۱۴ سال به بالا جشنواره برلین هم جایزه خرس بلورین بهترین فیلم به «آدولفو» به کارگردانی «سوفیا اوزو» محصول مشترک آمریکا و مکزیک اعطا شد و «من خود، من هم می‌رقصم» به کارگردانی محمد ولی‌زادگان محصول مشترک ایران، آلمان و چک هم برنده خرس بلورین بهترین فیلم کوتاه این بخش شد.

خرس طلایی همراه با یک سورپرایز

جشنواره فیلم «برلین» برای دومین‌بار در هشت سال اخیر جایزه خرس طلای بهترین فیلم خود را به اثری مستند داد؛ اتفاقی که در جشنواره‌های معتبر جهانی کمتر روی می‌دهد. مستند فرانسوی «On the Adamant» برنده جایزه برتر فیلم برلین شد. این مستند که طی سه سال توسط «نیکلاس فیلیبر» فرانسوی ساخته شد سرانجام با دریافت جایزه خرس طلایی، رویای دیرینه این کارگردان را به حقیقت تبدیل کرد.

این دومین‌باری است که جشنواره برلین در فرمت امروز خود جایزه نخست خود را به یک اثر مستند می‌دهد. پیش از این در سال ۲۰۱۶ فیلم «آتش در دریا» ساخته «جان فرانکو رُزی» برنده خرس طلای برلین شده بود. البته در نخستین دوره جشنواره فیلم برلین که در سال ۱۹۵۱ برگزار شد و پنج برنده بر اساس گونه سینمایی به آثار درام، کمدی، مستند، هیجانی و ماجراجویانه و همچنین موزیکال تعلق گرفت، جایزه بخش مستند به فیلم کوتاه مستند «در دره سگ آبی» ساخته «جیمز الگار» رسید. این فیلم برنده جایزه اسکار بهترین فیلم کوتاه در سال ۱۹۵۱ نیز شد. اما به مستند این دوره برگردیم که جایزه خرس طلایی را دریافت کرد و ماجرای این مستند فرانسوی، روایتی از زندگی افراد بزرگسالی است که در یک آسایشگاه روانی در پاریس تحت درمان هستند. نشان دادن زندگی آن‌ها به مخاطب، روایت جذابی را به تصویر کشیده است که در نهایت داوران را مجاب کرد رأی به جایزه خرس طلایی برای این مستند بدهند. به نقل از الجزیره، «فیلیبر» در گفت‌و‌گویی بعد از دریافت این جایزه گفت ۴۰ سال است که برای موفقیت تلاش کرده و فیلم ساخته است.

او درباره احساسش بعد از شنیدن این موفقیت گفت: «باورنکردنی است. واقعاً بعد از اینکه متوجه شدم مستندی که ساختم به‌جای یک فیلم داستانی، جایزه خرس طلایی را دریافت کرده بسیار احساساتی شدم.» کارگردان این مستند فرانسوی که در خصوص بیماران اعصاب و روان است، در ادامه گفت: «من سعی کردم تصویری متفاوت از زندگی افرادی در یک آسایشگاه را به مخاطب نشان دهم که درگیر درمان یک بیماری سخت روان هستند. طبعاً دیوانه‌ترین آدم‌ها آن‌هایی نیستند که ما فکر می‌کنیم». بعد از جایزه خرس طلایی که به مستند فرانسوی رسید، جایزه خرس نقره‌ای هیئت‌داوران به فیلم «زندگی بد» به کارگردانی «جوائو کانیجو» رسید.

در ادامه، خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی نیز به «فیلیپ گارل» برای فیلم «گاو آهن» رسید. همچنین جایزه نقش اول که خرس نقره‌ای به آن تعلق گرفت به «سوفیا اوترو» برای بازی در فیلم «بیست‌هزار گونه زنبور» رسید. «تئا اهره» نیز موفق شد جایزه خرس نقره‌ای نقش مکمل را برای بازی در فیلم «تا آخر شب» کسب کند. خرس نقره‌ای برای بهترین فیلم‌نامه نیز به «آنجلا شانلک» برای فیلم «موسیقی» رسید.

برلیناله؛ سیاسی‌تر از همیشه

هرچند برگزارکنندگان فستیوال برلیناله بار‌ها تأکید داشتند که تحلیل‌شان و قضاوت‌های آنان برای انتخاب فیلم‌ها و جوایز اصلاً سیاسی نیست، اما یکی از سیاسی‌ترین جشنواره‌های اخیر را شاهد بودیم. فیلم‌های خارجی که ماهیت داستانی‌شان مرتبط به وقایع اخیر ایران بود در این دوره حضور فعال داشتند.

از طرفی کارگردان‌ها و فیلم‌هایی که از کشور ایران قصد حضور داشتند، تحریم شدند. همان اتفاقی که برای فیلم‌ها و کارگردان روسیه‌ای در دوره قبل رخ داده بود. اگر صحبت‌های «کارلو شاتریان» و «ماریته ریسنبک»، مدیران جشنواره فیلم برلین را یک‌بار دیگر مرور کنیم به این نتیجه می‌رسیم که تناقض‌های آشکاری وجود دارد. مدیران جشنواره برلین در حالی گفتند کارگردان‌ها، فیلم‌سازان و فیلم‌هایی که وابستگی به دولت ایران دارند تحریم می‌شوند که دود اصلی آن در چشم افرادی در این صنعت رفت که به‌صورت مستقل کار می‌کردند، اما فرصت حضور در این جشنواره را از دست دادند.