چرخش عربستان به سمت چین

شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین دیروز چهارشنبه برای یک سفر سه‌روزه (از ۷ تا ۹ دسامبر برابر با چهارشنبه ۱۶آذر تا جمعه ۱۸آذر) عازم ریاض عربستان شد. این سفر در حالی انجام می‌گیرد که دو کشور درصدد هستند روابط سیاسی و اقتصادی خود را بیش از پیش گسترش دهند. «آدام لوسنت» در گزارشی در المانیتور به نقل از خبرگزاری عربستان سعودی نوشت که این خبرگزاری سعودی روز سه‌شنبه خبر دعوت ملک سلمان از شی جین‌پینگ را تایید کرد.

به گزارش دنیای اقتصاد، ریاض هم‌اکنون میزبان سه نشست است: نشست سران عربستان و چین، نشست سران عربی و چین، نشست شورای همکاری خلیج‌فارس و چین. رئیس‌جمهور چین در سفر سه‌روزه خود به عربستان علاوه بر بحث درباره طرح نوسازی اقتصادی عربستان موسوم به «چشم‌انداز۲۰۳۰»، درباره ابتکار زیرساخت‌های جهانی «کمربند و جاده» نیز با ملک سلمان، ولیعهد عربستان (محمد بن‌سلمان) و دیگر مقام‌های سعودی گفت‌وگو می‌کند. خبرگزاری عربستان سعودی اعلام کرد که عربستان سعودی و چین قراردادهای مقدماتی به ارزش بیش از ۲۹میلیارد دلار امضا می‌کنند.

چرا این سفر اهمیت دارد؟

روابط عربستان سعودی با چین در چند سال گذشته به‌طور قابل توجهی تقویت شده است. چین بزرگ‌ترین شریک تجاری عربستان سعودی است و این پادشاهی یکی از اعضای ابتکار زیرساخت جهانی کمربند و جاده چین (BRI) است. در سال‌های اخیر چند دیدار قابل توجه بین رهبران چین و عربستان سعودی صورت گرفته است. شی در سال۲۰۱۶ از عربستان سعودی دیدن کرد؛ درحالی‌که پادشاه سعودی یک سال بعد از پکن بازدید کرد. در سال۲۰۱۹، محمد بن سلمان به چین سفر کرد و در آنجا قرارداد ۱۰میلیارد دلاری پتروشیمی را امضا کرد. روابط عربستان و چین در زمینه انرژی در سال جاری بهبود یافته است.

در ماه اوت، شرکت نفت دولتی «آرامکو»ی عربستان و همتای چینی آن «سینوپِک» نیز توافق‌نامه‌ای را درباره نفت، جذب کربن و هیدروژن امضا کردند. آرامکو همچنین در ماه مارس قراردادی را برای توسعه یک مجتمع بزرگ پالایشگاهی در چین نهایی کرد. عربستان سعودی همچنین در نظر دارد قیمت فروش نفت به چین را بر خلاف دلار آمریکا به یوآن تعیین کند. فایننشال‌تایمز نیز گزارش داد که چین و عربستان سعودی می توانند در سفر شی جین پینگ، توافق‌نامه انرژی هسته‌ای را امضا کنند. بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی سفر شی جین‌پینگ به عربستان را به‌عنوان سیگنال و نمایش قدرت سعودی در برابر ایالات متحده (که روابطش با ریاض تیره شده است) توصیف می‌کنند. جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده در جریان سفر خود به ریاض در ماه ژوئیه متعهد شد که ایالات متحده نفوذ خود را به چین در خاورمیانه واگذار نخواهد کرد.

آنچه باید بدانیم چیست؟

پیش از سفر شی، تحولات متعددی در روابط عربستان و چین رخ داده بود. «فیصل بن‌فرحان» وزیر خارجه عربستان و «وانگ یی» همتای چینی وی در ماه اکتبر با یکدیگر دیدار کردند. وانگ با اشاره به تایوان، هنگ‌کنگ و وضعیت مسلمانان چین در استان سین کیانگ، از عربستان سعودی به‌دلیل حمایت از چین در مسائل سیاسی قدردانی کرد. وزارت امور خارجه چین در بیانیه‌ای اعلام کرد: این دیپلمات همچنین از «تلاش‌های ریاض برای حفظ ثبات در بازار بین‌المللی انرژی» قدردانی کرد.« ماجد بن‌عبدالله القصابی»، سرپرست وزارت رسانه عربستان روز دوشنبه «مجمع همکاری رسانه‌ای اعراب و چین» را در ریاض افتتاح کرد. هفته گذشته «دفتر تماس شرکت‌های چینی در عربستان» گزارشی را منتشر کرد که در آن از مشارکت شرکت‌های چینی در عربستان سعودی قدردانی شده بود. به گزارش شینهوا، در این گزارش به‌طور خاص به بخش های ارتباطات، برق، حمل‌ونقل عمومی و پزشکی اشاره شده است.

همچنین هفته گذشته، «مرکز تحقیقات و ارتباطات دانش» مستقر در ریاض و «مرکز مطالعات چین-عربی برای اصلاحات و توسعه» در شانگهای کتابی را منتشر کردند که جزئیات «مشارکت چینی - عربی» را شرح می‌دهد. این دیدار چالشی برای واشنگتن و رئیس‌جمهور بایدن است که روز به روز از نفوذ چین در منطقه به تنگ آمده‌اند. رئیس‌جمهور آمریکا در سفر خود به عربستان در ژوئیه گذشته گفت: «ما دور نمی‌شویم و خلأ را برای پر کردن چین، روسیه یا ایران باقی نمی‌گذاریم.» اما ازآنجاکه روابط واشنگتن و ریاض بر سر عرضه نفت و روسیه دچار تنش است، چین فرصتی برای تعمیق روابط اقتصادی و سیاسی خود در منطقه خلیج‌فارس می‌بیند.«مارتین چولوف» هم در گزارش ۷دسامبر در گاردین نوشت، رئیس‌جمهور چین دیروز چهارشنبه در حالی وارد ریاض شد که مدت‌ها بود انتظار این سفر می‌رفت.

طرفین چندین دور توافق و گفت‌وگو داشتند و این سفر نگرانی واشنگتن را تشدید کرده است. وی در این گزارش نوشت که رئیس‌جمهور چین در سفر سه روزه خود به عربستان با سران بیش از ۲۰کشور و رهبران تجاری دیدار خواهد کرد. این دیدارها قرار است به «توافق استراتژیک» بین قدرت های اقتدارگرا منجر شود. این سفر نقطه اوج چندین دهه همکاری است که روزگاری مبتنی بر فروش نفت بود؛ اما امروز به تجارت دوجانبه تقریبا ۹۰میلیارد دلاری در سال تبدیل شده است.استقبالی که از «شی» صورت گرفت تقریبا در مقیاس استقبال از دونالد ترامپ در ماه‌های اولیه دولتش است و کاملا در تضاد با سفر بی‌ثمر جانشین او، جو بایدن، از جده در ماه اوت است. بایدن به عربستان سعودی آمده بود و به دنبال تضمین درباره قیمت جهانی نفت بود که این پادشاهی از کاهش عرضه آن امتناع کرده بود. او دست خالی بازگشت و روابط بین دو متحد در چالشی جدی رفت؛ زیرا ریاض از جنگ روسیه در اوکراین حمایت می‌کند.

عربستان سعودی و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در سال‌های اخیر روابط خود را با روسیه و چین تعمیق بخشیده‌اند؛ زیرا آنها شراکت امنیتی را که در دهه‌های اخیر زمینه‌سازر وابط بوده است، زیر سوال برده‌اند. امارات متحده عربی به‌ویژه از آنچه عدم حمایت واشنگتن از امارات در برابر حملات نیروهای حوثی به پایتخت این کشور در اوایل سال جاری میلادی می‌بیند، آزرده‌خاطر شده است.هر دو طرف محدودیت ایالات متحده در فروش تسلیحات را به‌عنوان تضعیف نقش سنتی واشنگتن به‌عنوان تامین کننده نیازهای امنیتی این کشورها می‌دانند. این پادشاهی [عربستان] به‌دلیل عدم پاسخ ایالات متحده به حملات حوثی‌ها به پالایشگاه اصلی خود متزلزل شده است. در همین حال، ولیعهد این کشور (محمد بن سلمان)، پس از اینکه سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا به این نتیجه رسیدند که او دستور قتل جمال خاشقجی را صادر کرده، خشمگین شد.

بایدن هم در همان کوران رقابت‌ها گفته بود که دولت عربستان را به دولتی «مطرود» تبدیل خواهد کرد. تمام اینها باعث شد که سفر بایدن به عربستان سفر رضایت‌بخشی نباشد. با این حال، دولت بایدن می‌گوید خاورمیانه را به چین واگذار نخواهد کرد.تضاد رفتار عربستان در استقبال گسترده از «شی» در برابر استقبال از بایدن کاملا عیان است. قراردادهای سودآور چین و عربستان در بخش‌های فناوری، صنعتی، پتروشیمی و تسلیحاتی احتمالا به‌طور قابل توجهی گسترش خواهد یافت و حمایت پکن را در زمانی که ایالات متحده نگاهش به سمت تهدیدات امنیتی در آسیا و جنگ در اوکراین معطوف شده است، تقویت می‌کند. این دیدار مشهودترین بستر را برای ریاض ارائه می‌دهد تا قدرت کشش و جذابیت خود را به‌عنوان یک شریک تجاری به نمایش بگذارد. پکن در حال حاضر بزرگ‌ترین شریک تجاری ریاض است و عربستان نیز یکی از اعضای مهم طرح زیرساخت جهانی کمربند و جاده است.

این دیدار نشان‌دهنده نوعی «چرخش» یا «شیفت» به سوی پکن است. یک مقام بلندپایه سعودی گفت: «ما مدت‌هاست گفته‌ایم که افراد زیادی هستند که می‌توان با آنها سر یک میز نشست.» این مقام که روی سخنش به آمریکایی‌ها بود، افزود: «چینی‌ها حرف‌های بی‌ربط نمی‌زنند و بی‌احترامی نمی‌کنند. آنها می‌دانند چگونه تجارت کنند.» وی افزود: «آمریکایی‌ها از ما خواسته‌اند که یک طرف را انتخاب کنیم. ما چنین نخواهیم کرد.» ایالات متحده از آنچه به‌عنوان حمایت مستقیم چین و عربستان از تلاش‌های جنگی روسیه در اوکراین می‌بیند، ناامید شده است. روسیه تلاش‌های خود را برای فروش نفت با تخفیف به پکن در زمانی که با تحریم‌های فلج‌کننده غرب مواجه است، افزایش داده است. پکن برای نیازهای انرژی خود به‌شدت به نفت وابسته است و قصد خود را برای تحکیم روابط انرژی و سیاسی با شورای همکاری خلیج فارس پنهان نکرده است.

الجزیره نیز در گزارش دیگری در ۷دسامبر نوشت: این سفر سومین سفر رئیس‌جمهور چین به خارج از کشور از بعد از شیوع کرونا در چین است. همچنین اولین سفر «شی» به عربستان از سال۲۰۱۶ است. این گزارش افزود که توافقات اولیه‌ای که در این سفر سه‌روزه امضا خواهد شد، ۲۶/ ۲۹میلیارد دلار است. سخنگوی وزارت خارجه چین اعلام کرد که «شی» در اولین نشست سران چین- اعراب و اجلاس سران شورای همکاری حضور خواهد یافت. روزنامه «گلوبال تایمز» چین هم در سرمقاله‌ای نشست سران چین- اعراب را‌«نقطه عطفی در تاریخ روابط چین و اعراب» نامید. این سرمقاله در بخش دیگری افزود که پس از «پیامدهای وخیم» بهار عربی، منطقه «اشتیاق مشترکی» برای اجتناب از آشفتگی‌های سیاسی و دستیابی به رشد باثبات دارد که «مشتاقانه علاقه‌مند به تجربه چین است.»علی شهابی، تحلیلگر سعودی که نزدیک به دولت است، نوشت که این دیدار بازتاب «روابط عمیق‌تر توسعه‌یافته در سال های اخیر» است.

او گفت: «پس از واردات عظیم نفت عربستان، چین شریکی مهم بوده و روابط نظامی دو طرف هم عمیقا توسعه یافته است.» به نوشته الجزیره به نقل از شهابی، سفر «شی» حواشی‌ای داشت: الف) این سفر پس از آن صورت می‌گیرد که «شی» سومین دوره ریاست خود را شروع کرده است. ب) روابط عربستان و آمریکا به وخامت گراییده و دو طرف بر سر طیفی از مسائل از سیاست انرژی گرفته تا مسائل امنیت منطقه و حقوق بشری دچار اختلاف هستند. ج) به نظر می‌رسد چین و اعراب دچار یک همگرایی شده‌اند: اعراب به سوی چین چرخش پیدا کرده‌اند و چین هم خاورمیانه را منطقه مهمی برای اعمال نفوذ می‌داند.