فرارو- سفر اخیر "نانسی پلوسی" رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به تایوان، با جنجال ها و البته مناظرات گسترده‌ای میان صاحب نظران حوزه روابط بین الملل و به طور خاص معادلات سیاسی منطقه شرق آسیا همراه شد. در این راستا، بسیاری به واکاوی محرک های اصلی سفر نانسی پلوسی به تایوان آن هم در شرایطی که جهان با سیلی از بحران ها رو به رو است پرداخته اند، و در عین حال به این نکته نیز اشاره کرده اند که تا چه حد این اقدام پلوسی، جهان را به آستانه یک درگیری جدید نظامی و حتی زورآزمایی اتمی میان قدرت های جهانی سوق داده است؟
دو مساله‌ای که به نظر می رسد بایستی به صورتی عمیق بررسی شوند و به طور خاص دکترین حاکم بر حکمروایی چینی به ویژه دستگاه سیاست خارجی این کشور به نحوی دقیق تحلیل شود و از دریچه آن به نوعِ رفتار و واکنش‌های چین در رابطه با سفر نانسی پلوسی به تایوان نگریسته شود. البته که اتحاذ هر رویکردی غیر از این جهت تحلیل ماجرا، منجر به خوانش های غلطی از اصلِ موضوع خواهد شد.
فرارو در گفتگو با "حامد وفایی"، استاد دانشگاه تهران و کارشناس سیاست خارجی چین، به بررسی دو پرسش اصلی در مورد سفر نانسی پلوسی به تایوان یعنی محرک های اصلی سفر وی به تایپه و در عین حال امکان سنجی این مساله که تا چه میزان امکان دارد جمهوری خلق چین در موارد اینچنینی وارد جنگی فراگیر شود؟ پرداخته است.
"حامد وفایی"، کارشناس مسائل چین در ابتدا و در پاسخ به این سوال که محرک های اصلی سفر "نانسی پلوسی" به تایوان، آن هم در بحبوحه اوج گیری بحران های قابل توجه در عرصه نظام بین الملل نظیر جنگ اوکراین، چه بودند؟ گفت: «به نظر من نکته اصلی که در مورد سفر اخیر "نانسی پلوسی" به تایوان باید مد نظر قرار گیرد، همین اوج گیری بحران های جاری در نظام بین الملل است. سفر پلوسی به منطقه جنوب شرق و شرق آسیا را بایستی بخشی از راهبرهای ایالات متحده آمریکا برای منطقه ایندوپاسفیک ارزیابی کنیم. این بدان معناست که این سفر بخشی از برنامه ای بود که آمریکایی ها برای این حوزه طراحی کرده اند.
این مساله حقیقتا نکته مهمی است و حاکی از این است که سفر پلوسی به تایوان را باید در چهارچوب هایِ کلان‌تر ارزیابی و تحلیل کرد. واقعیت مطلب این است که هرچقدر فضای منطقه ایندوپاسیفیک به سمت امنیتی شدن و نظامی‌تر شدن پیش رود، این به منافع آمریکایی ها نزدیک تر است. یک نکته مهمی که در تحولات اخیر نظام بین الملل شاهد آن هستیم بحثِ انتقال قدرت و پتانسیل های آن از منطقه آتلانتیک به سمت پاسیفیک است. این یک جریان مسلم و مسجلی است که در نظام بین الملل در حال اتفاق افتادن است و اگر اسناد و مذاکرات و مطالبی که در چند سال اخیر از جانب کشورهای اروپایی، ناتو، و ایالات متحده آمریکا منتشر شده را ملاحظه کنیم، کلید واژه "ایندوپاسفیک" به کرات و به وفور در آن ها به چشم می خورد و بحث طراحی راهبرد در این حوزه نیز به شدت مورد تاکید این کشورها و سازمان ها قرار گرفته است».
این کارشناس حوزه سیاست خارجی چین در ادامه گفت: «اینکه در منطقه ایندوپاسفیک چه اتفاقی می افتد، اگر من بخواهم خیلی مختصر و فشرده بگویم چند حوزه را در بر می‌گیرد. بحث اول، مساله تخلیه پتانسیل های قدرت است. ما در این حوزه کشورهای بسیار مهمی را داریم. حداقل دو قدرت از چند قطب آتی قدرت جهان در این منطقه قرار دارند که در این رابطه به طور خاص می توان به چین و هند اشاره کرد که در واقع خیزشی را در پیش دارند. چین در شرایط کنونی اقتصاد دوم جهان است و از نظر جمعیتی و ظرفیت های اقتصادی در حال رشد شدید است و احتمالا در آینده نیز همچنان موقعیت خود را حفظ خواهد کرد.
ضمن اینکه تنگه ها و شاهراه های راهبردی که در این منطقه قرار دارند، برای عبور محموله های انرژی و به طور خاص نقل و انتقال کالا بسیار مهم هستند و مجموع این ها باعث شده تا تمرکز امنیتی و نظامی آمریکا بر این حوزه به شدت افزایش یابد و در این زمینه یارکشی های منطقه ای نیز که آمریکا انجام می دهد، اهمیت این منطقه را تایید می کند».
وفایی در ادامه افزود: «یک نکته ای که باید مد نظر قرار داد این است که چین به مثابه آنچه خود آمریکایی ها اعلام می کنند که این کشور اصلی ترین تهدید راهبردی علیه امنیت ملی آمریکا است، اساسا به بازیگری تبدیل شده که آمریکایی ها هر آنچه در توان دارند مخصوصا در منطقه ایندوپاسفیک جهت "تقابل" با آن در پیش می‌گیرند. با این حال نکته ای که در این میان وجود دارد به لحاظ راهبردی این است که حوزه امنیتِ سخت و سنتی که مربوط به ناوهای هواپیمابر، جنگنده ها و زیردریایی ها و دیگر ادوات نظامی می شود، با توجه با بودجه‌های نظامی که کشورها دارند، عملا حوزه ابتکار عملِ آمریکایی ها است و فعلا چینی ها در این حوزه قدرتی هم پا با آمریکایی ها ندارند.
از سوی دیگر حوزه تحریم و برخوردهای اقتصادی و نفوذی که آمریکایی ها در معادلات و سازمان های بین المللی دارند، حوزه ای است که چینی ها در آن ابتکار عملی ندارند. از این رو، آمریکایی ها تلاشی جدی دارند تا بازی خود علیه چین را به این حوزه ها هدایت کنند و در نقطه مقابل چینی ها نیز بر آن هستند تا جای ممکن این حوزه را تلطیف کنند. حوزه هایی که چینی ها در آن ها ابتکار عمل و قدرت دارند، حوزه "اقتصادِ تعاملی" است. یعنی چین نفود و قدرت خود را در منطقه ایندوپاسیفیک از این طریق گسترش می دهد و البته توفیقات فراوانی را هم در این عرصه کسب کرده است».
حامد وفایی کارشناس سیاست خارجی چین تصریح کرد: «چند سال قبل شی جین پینگ رئیس جمهور چین تاکید کرد که چین با جنگ، تایوان را نخواهد گرفت. اصلِ این مساله که تایوان بخشی از خاک چین است مورد تشکیکِ مقام های چینی نیست. اساسا این موضوع یک مساله تاریخی و ریشه دار است. از این رو، مراودات اقتصادی و حوزه های دیجیتال حوزه هایی هستند که چینی ها مایل به کار در آن هستند. اگر در حوزه آسیای شرقی با دقت بنگریم نیز اهمیت این موضوع به وضوح ثابت می شود. به عنوان مثال در سال های اخیر چینی ها شدیدا در حوزه آسه آن کار کرده اند.
در این راستا، روابط چین با کشورهای حوزه آسه آن نکات بسیار قابل تاملی را در خود دارد. نباید فراموش کرد که آسه آن سال ها قبل در منطقه آسیای جنوب شرقی جهت مقابله با توسعه نفود کمونیسم ایجاد شد. با این حال چین امروز اصلی ترین شریک تجاری آسه آن است و چینی ها عملا این سازمان را به تسخیر خود در آورده‌اند و آسه آن برخلاف آن فلسفه اولیه خود، روابط بسیار گسترده ای را با پکن برقرا کرده است. جدای از این ها چین با کشورهایی نظیر ژاپن و کره جنوبی نیز قرارداد تجارت آزاد را پس از سال ها که در مورد آن مانع تراشی می شد بالاخره امضا کرد. در عین حال پیمانی با نام RCEP (پیمان مشارکت اقتصادی جامع منطقه ای) نیز در این منطقه در اواخر دوره اوباما ایجاد شد که در نوع خود چینی ها در آن نقش قابل توجهی داشتند و تمامی کشورهای آسه‌آن در آن حضور دارند. مساله ای که در نوع خود حرکتی بود که نفوذ اقتصادی آسه آن را در آسیای جنوب شرقی گسترش قابل توجهی بخشید».
وفایی افزود: «البته که چینی‌ها در سال های اخیر در کنار تاکید خود بر توسعه و رفاه اقتصادی، بر گفتمان امنیت نیز تاکیدات زیادی را داشته اند. در این راستا، یک حوزه امنیتِ سخت و سنتی است که چینی ها در این حوزه کار می کنند و قدرت سخت خود را به نحو قابل توجهی تقویت می کنند و شاهدیم که زیردریایی های اتمی و شناورهای این کشور و انواع موشک های چین توسعه قابل توجهی پیدا کرده اما چینی ها تاکید زیادی را بر حوزه‌های جدید امنیتی دارند که در این رابطه بحث امنیت اقتصادی به شدت مورد توجه رهبران چین است.
این بدان معناست که تاکنون توسعه به ماهو توسعه مورد توجه چینی ها بوده اما اکنون امنیتِ توسعه هم مورد توجه آن ها است که این ها همان حوزه هایی هستند که برای پکن از اهمیت فراوانی برخوردارند. بحث امنیت انرزی، مبادلات مالی، غذا، و غیره، حوزه هایی هستند که چین در قالب سازوکارهای جمعی نظیر "سازمان شانگهای" یا "بریکس" و دیگر سازمان ها در حال پیگیری آن ها است و به طراحی معادلاتی در این رابطه می‌پردازد. در مقابلِ این قبیل رویه های چینی ها، آمریکایی ها نیز برنامه های خاصی را بر ای منطقه ایندو پاسیفیک دارند و مهره های خود را می چینند. منتها آن ها در این زمینه با نگاه امنیتی و نظامی وارد شده اند که البته در قالب این دیدگاه، ابتکار عمل نیز در دست آمریکایی ها است. پیمان آکوس و پیمان کوآد، همگی پیمان‌های نوظهوری هستند که نمودهای عینی از تلاش های آمریکا جهت فعال سازی ظرفیت های امنیتی آمریکا در شرق آسیا علیه چین هستند».
این کارشناس سیاست خارجی چین در ادامه گفت: «آمریکایی ها می دانستند که حضور نانسی پلوسی در منطقه و به طور خاص در تایوان بر حساسیت های امنیتی و نظامی منطقه شرق آسیا می افزاید. در این رابطه شاهدیم که به کرات تحلیلگران مختلفی نیز تاکید کرده‌اند که سیاست های میلیتاریستی غلطی که در منطقه حاکم شده‌اند، تا حد زیادی نتیجه سیاست های آمریکا در منطقه هستند. در این راستا من مایلم به این نکته اشاره کنم که اساسا آمریکا در پیِ ایجاد فضای امنیتی و نظامی در منطقه شرق آسیا است زیرا منافعش در حوزه مذکور به این رویه‌ها گره خورده است. از این رو، سفر نانسی پلوسی به منطقه بخشی از استراتژی کلانِ آمریکا در فضای ایندوپاسفیک و راهبرد آن در مقابله با چین و امنیتی کردن فضا در منطقه مذکور بوده است و نباید آن را تحرکی که از روی بی‌فکری اتفاق افتاده قلمداد کرد.»
وفایی در ادامه در پاسخ به این سوال که تا چه حد امکان دارد چین در مورادی نظیر سفر نانسی پلوسی وارد یک جنگ فراگیر شود و حتی به زورآزمایی اتمی با آمریکا بپردازد؟ گفت: «اساسا رویکرد چین این نیست که با تایوان وارد جنگ شوند. پیشتر اشاره کردم که شی جین پینگ نیز در موضع گیری هایی گفته است که کاری که آمریکا با تایوان می کند شبیه به بازی با آتش است و در این معادله، بازیگری که با آتش بازی می کند، خواهد سوخت. قرار نیست چین بسوزد. از این رو، اگر قرار باشد که به واسطه تحریکات آمریکا چین بسوزد که این بدان معناست که چینی ها در زمین آمریکا بازی کرده اند.
از این رو سفر نانسی پلوسی به تایوان هم دقیقا با این نیت انجام شد که چین بسوزد. منتها چین راهبرد اصلی خود را بر این قرار داده و باور دارد که در نهایت خودِ آمریکا خواهد سوخت. در کنار همه این ها چینی ها به خوبی متوجه این مساله هستند که ورود نظامی به معادلات منطقه ایندوپاسیفیک، این کشور را نیز خواهد سوزاند و این در تضاد با آن چیزی است که چینی ها به دنبال آن هستند. درست به همین دلیل است که شاهد بودیم چینی‌ها در جریان سفر نانسی پلوسی به تایوان هوشمندانه رفتار کردند و در دام آمریکا نیفتادند».
این کارشناس حوزه سیاست خارجی چین گفت: «یک نکته دیگر که مایلم به صورت خاص به آن بپردازم این است که چینی ها "استادِ نمایش" هستند. این مطلب مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد و شما اگر تاریخ چین را نیز بررسی کنید می بینید که آن ها در حوزه نمایش تبحر دارند و به نوعی جزئی از فرهنگ آنها نیز است. اکنون نمایشی که چین در مورد تایوان اِعمال و اجرا می کند و شاهدیم که مانورهای گسترده ای را در اطراف تایوان برگزاری می کند، در واقع پاسخی درخور به سفرِ یک مقام آمریکایی به تایوان است. در این رابطه من بر این باورم آن هایی که انتظار دارد که چین به دلیل سفر نانسی پلوسی به تایوان دست به جنگ بزند احتمالا از راهبردهای کلان کشور چین بی‌خبر هستند».
حامد وفایی استاد دانشگاه تهران و کارشناس مسائل چین در پایان گفت: «چینی ها کتابی دارند با عنوان ِ "هنرِ رزم" که بیش از دو هزار سال پیش توسط "سون تزو" فیلسوف نظامی چینی نوشته شده است و مقام های نظامی چینی نیز آن را مد نظر قرار داده و می دهند. از این رو، خواندن این کتاب کمک می کند که بفهمیم چرا ورود به جنگ در مورد تایوان در مخیله چینی ها هم نیست.»
از سویی با توجه به پرستیژ و موقعیت خاص بین المللی که چین دارد، به هر حال این کشور باید واکنشی را به اقدام آمریکا نشان دهد اما این واکنش در سطح و حدِ یک نمایش است. نمایشی که شاید نظامی گری را در منطقه افزایش دهد اما هرگز منجر به درگیری در منطقه نمی شود مگر در یک صورت و آن هم حالتی است که خودِ آمریکا آتش افروزی کند. توجه داشته باشید که این سناوریو همان سناریویی است که در مورد اوکراین انجام گرفت و ابزار در آنجا ناتو بود و وقتی این سازمان فضا را به سمتی برد که برای روس ها مسجل شد که قرار است در محیط پیرامونی آن ها اتفاقی بیفتد(و اگر آن فضا ادامه پیدا می کرد، اتفاقاتی هم می‌افتاد)، روس ها جنگِ اوکراین را به راه انداختند.
با یان حال، نکته اصلی من این استکه ورود چین به معادله جنگ نظامی با محوریت تایوان، از طرف چین نخواهد بود(با ابتکار اولیه این کشور). چینی ها همچنان "توسعه" و "امنیت توسعه" را هدف اصلی خود می دانند و این فضا، فضایی نیست که چین در قالب آن وارد درگیری نظامی شود. چین در روزهای اخیر و اکنون نمایش قدرت در منطقه داشته و دارد. در این راستا اگر نقشه های مانورهای نظامی ارتش چین در محیط پیرامونی تایوان را نیز ملاحظه کنید متوجه می شوید که اولا نقاطی که چینی ها در آن ها رزمایش برگزار کرده و می کنند، به نسبتِ مانورهای گذشتشان به تایوان نزدیک تر شده است.
از طرف دیگر، در سه نقطه تلاقی با حریم هوایی و دریایی تایوان وجود دارد. در این چهارچوب، نمایش نظامی چینی ها در تایوان، در مقایسه با گذشته جدی تر شده است. البته که رویه های خاص آمریکا در معادلات بین‌المللی موجب شده تا نمایش چین در محیط پیرامونی تایوان جدی تر باشد. با این حال همانطور که پیشتر گفتم چینی‌ها در زمینِ مطلوب آمریکا بازی نخواهند کرد و راه را برای جنگ و تنش آفرینی نظامی باز نخواهند کرد. از این منظر، هم سفر نانسی پلوسی به تایوان و هم واکنش های چین، صرفا نمایش هستند و باید اهداف پشت پرده و کلان آنها را به خوبی درک کرد.»
