عربستان حج را به پول نقد تبدیل می‌کند؟

فرارو- نفت طی دهه‌ها تریلیون‌ها دلار به خزانه عربستان سعودی افزوده است، اما منبعی محسوب می‌شود که روزی با روی آوردن جهان به انرژی‌های جایگزین تمام می‌شود یا ارزش خود را از دست خواهد داد.

به گزارش فرارو به نقل از سی ان ان، علیرغم قیمت‌های بالای کنونی نفت، پادشاهی سعودی آگاه است که این وضعیت پایدار نخواهد ماند و پروژه بلندپروازانه‌ای را برای تنوع بخشیدن به منابع درآمد خود برای آینده پس از نفت آغاز کرده است. یکی از آن منابع درآمد زایی از طریق زیارت است یک انحصار ابدی که بازاری بالقوه و تقریبا دو میلیارد مسلمان را دارد.

بلافاصله پس از به قدرت رسیدن "ملک سلمان بن عبدالعزیز" در سال ۲۰۱۵ میلادی، عربستان سعودی یک پروژه ۲۱ میلیارد دلاری را برای توسعه مسجد الحرام در مکه به منظور پذیرش ۳۰۰ هزار نمازگزار دیگر آغاز کرد. یک سال بعد، محمد بن سلمان جانشین ولیعهد وقت عربستان زیارت را جزء کلیدی طرحی برای تنوع بخشیدن به اقتصاد عربستان تا سال ۲۰۳۰ میلادی معرفی کرد.

"عمر العبیدلی" مدیر اندیشکده دراسات در بحرین می‌گوید: "برخلاف بخش انرژی که عربستان همواره باید نگران رقبای آینده باشد در حوزه حج و عمره تضمین شده که رقابت دائمی برای آن بخش نزدیک به صفر باشد."

مسلمانان سراسر جهان پس از دو سال وقفه ناشی از محدودیت‌های کووید-۱۹ این هفته برای ادای مناسک سالانه حج به عربستان سعودی بازگشتند. این فرصتی است برای مسلمانان تا یک بار در زندگی به تعهدات دینی خود عمل کنند، اما هم چنین فرصتی برای اقتصاد شهر‌های مقدس عربستان سعودی برای شروع جهشی تازه است. شیوع کرونا سبب شد تا تعداد زائران حج در سال ۲۰۲۰ میلادی به ۱۰۰۰ نفر کاهش یابد، اما در سال ۲۰۲۱ میلادی زمانی که حج تنها برای ساکنان عربستان سعودی باز شد به حدود ۶۰ هزار نفر رسید. در سال جاری، پادشاهی سعودی به یک میلیون مسلمان اجازه انجام این مناسک را داد.

کارشناسان می‌گویند که با توجه به قیمت نفت خام که حدود ۱۰۰ دلار در هر بشکه است و میلیارد‌ها دلار در روز درآمد ایجاد می‌کند در مقایسه با این زیارت سود اقتصادی زیارت بسیار ناچیز است. با این وجود، ظرفیت بالقوه عالی و بکر آن می‌تواند در دراز مدت ثروت قابل توجهی را برای پادشاهی سعودی به ارمغان آورد.

"رابرت موگیلنیکی" پژوهشگر موسسه کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس در واشنگتن می‌گوید:"گردشگری مذهبی در عربستان سعودی ممکن است ظرفیت درآمدزایی فعلی بخش نفت و گاز را نداشته باشد، اما اهمیت مذهبی مکه و مدینه هرگز خشک نخواهد شد. این موضوع به عنوان پایه‌ای حیاتی برای ایجاد بخش وسیع‌تر گردشگری عربستان و بازاریابی آن برای مخاطبان محلی، منطقه‌ای و بین المللی عمل می‌کند".

"استفن هرتوگ" دانشیار دانشکده اقتصاد لندن می‌گوید که ظرفیت بالقوه توسعه قابل توجه است. او گفت که برای مثال، می‌توان زائران را تشویق کرد که سفر‌های خود را در کشور برای بازدید از سایر اماکن مذهبی یا سرگرمی به ویژه در طول سال زیارت عمره که در آن تنگنا‌ها و محدودیت‌های مرتبط با حج کاهش می‌یابد افزایش دهند. طبق آخرین شاخص جهانی شهر‌های مقصد مستر کارت مکه در سال ۲۰۱۸ میلادی ۲۰ میلیارد دلار گردشگر جذب کرد و پس از دبی در رتبه دوم قرار گرفت.

پیش از شیوع کرونا پیش بینی می‌شد که درآمد زیارتی عربستان سعودی از حج به طور متوسط حدود ۳۰ میلیارد دلار در سال باشد و تا سال ۲۰۲۲ میلادی ۱۰۰ هزار شغل برای سعودی‌ها ایجاد کند. طبق داده‌های رسمی ذکر شده توسط "رویترز" این زمانی بود که پادشاهی سعودی سالانه حدود ۲۱ میلیون زائر را در طول زیارت ۱۰ روزه حج و عمره جذب می‌کرد.

تعداد زائران در طول دوران شیوع کرونا به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. با این وجود، حکومت عربستان سعودی قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ میلادی ۳۰ میلیون زائر را هدف قرار دهد که برخی از تحلیلگران گفته اند رقم بلند پروازانه‌ای محسوب می‌شود.

به گفته "هرتوگ" این سفر زیارتی به دلیل هزینه‌های زیرساختی، تعمیر و نگهداری و امنیت، هزینه‌های مالی دولت را هدر می‌دهد، اما پول زیادی برای بخش خصوصی به همراه داشته است.

در اطراف کعبه زیارتگاه هزاران ساله مسلمان در مکه می‌توان آسمان خراش‌های شیک و شعب هتل‌های زنجیره‌ای غربی را دید. گذراندن یک شب در فصل حج سال جاری در یکی از سوئیت‌های برج سلطنتی ساعت نمادین "فیرمونت" مکه که مشرف به کعبه است هزینه‌ای چهار هزار دلاری را به همراه دارد.

با این وجود، حکومت عربستان سعودی تلاش کرده تا تکه‌ای از آن کیک را به دست آورد. صندوق سرمایه گذاری دولتی عربستان قصد دارد پروژه "رؤى الحرم المکی" را در کم‌تر از ۱.۶ کیلومتری کعبه با ۷۰ هزار اتاق هتل جدید و ۹ هزار واحد مسکونی افتتاح کند. پیش بینی می‌شود این پروژه ۸ میلیارد ریال سعودی (۲.۱ میلیارد دلار) به اقتصاد عربستان کمک کند.

در ضربه‌ای به آژانس‌های مسافرتی خصوصی در خارج از عربستان سعودی که تور‌های زیارتی را برای زائران مسلمان مقیم کشور‌های غربی برگزار و سازماندهی می‌کردند دولت عربستان در سال جاری بستر جدیدی را برای رزرواسیون اعلام کرد که زائران خارجی را موظف می‌کند مستقیما از طریق سیستم جدید دولتی موسوم به "مطویف" ثبت نام کنند و هزینه این فرآیند را پرداخت نمایند. این سیستم برای ساده‌سازی فرآیند درخواست طراحی شده است، اما دسترسی آژانس‌های مسافرتی خارج از عربستان سعودی به آن ناممکن شده است. به گزارش روزنامه بریتانیایی "ایندیپندنت" تنها در بریتانیا ارزش مالی بخش گردشگری زیارتی مسلمانان در آن کشور تقریبا ۲۴۰ میلیون دلار است و بسیاری از شرکت‌های زیارتی و فعال در زمینه حج در بریتانیا با خطر تعطیلی مواجه شده اند.

العبیدلی گفت که تنها تهدیدی که برای جاه طلبی‌های عربستان سعودی برای سرمایه گذاری در حوزه زیارتی وجود دارد "کاهش دینداری در سراسر جهان است". او می‌افزاید: "با این وجود، تا زمانی که مسلمانان به بازدید از این مکان‌ها ادامه دهند فرصت‌های اقتصادی عظیمی برای عربستان سعودی فراهم خواهد شد".