تزریق واکسن آسترازنکا در بعضی مراکز بهداشتی متوقف شده است. با اینکه اعلام می‌شود توقف تزریق این واکسن به‌دلیل کم بودن تعداد واکسن‌های وارداتی بوده، اما اخباری غیررسمی حکایت از ثبت مواردی از مرگ ناشی از تزریق این واکسن دارد که منجر به توقف تزریق آن شده است. ماجرای عوارض تزریق آسترازنکا، اما موضوع جدیدی نیست.
به گزارش همشهری، پیش از این و از همان ابتدا شرکت سازنده به‌صورت جهانی اعلام کرد که در هر یک میلیون نفر تعدادی عارضه ازجمله ایجاد لخته در ارگان‌ها و بافت‌های بدن منجر به سکته مغزی یا آمبولی در قلب و بروز بعضی مشکلات خودایمنی، ایجاد می‌شود. همین موضوع سبب شد تا آسترازنکا از همان ابتدا سهم زیادی در سبد واکسیناسیون ایران نداشته باشد. با این حال از آنجا که بعضی کشور‌ها صدور ویزا را منوط به تزریق چند واکسن ازجمله آسترازنکا کردند، میزان تقاضا برای تزریق این واکسن هم بالا رفت و با وجود عوارض احتمالی، عده‌ای ناچار به تزریق این واکسن برای انجام سفرهایشان شدند. هر چند که خیلی‌های دیگر، تحت‌تأثیر اخبار منتشر شده درباره میزان اثرگذاری بالای این واکسن بر مبتلا نشدن به کرونا، در صف‌های طولانی تزریق آن منتظر ماندند. آمار‌های وزارت بهداشت نشان می‌دهد که از بیش از ۱۳۱ میلیون واکسن تزریق شده، ۱۱ میلیون دوز، سهم آسترازنکا بوده و تاکنون ۱۶ میلیون و ۷۵۴ هزار و ۶۱۰ دوز از این واکسن وارد ایران شده است. تا چند ماه پیش، این واکسن برای زنان زیر ۵۰ سال توصیه نمی‌شد، اما با باز شدن مرز‌ها و آغاز سفر‌های خارجی، تقاضا برای این واکسن هم بالا رفت. همان زمان هم همشهری گزارشی از دستکاری اطلاعات تزریق واکسن در سامانه وزارت بهداشت برای مسافران خارج از کشور منتشر کرد که نشان می‌داد گروهی برای دریافت ویزای سفر درخواست تغییر اطلاعات تزریق واکسن از سینوفارم به آسترازنکا بودند.
اواسط هفته گذشته خبر‌هایی درباره متوقف شدن تزریق آسترازنکا در بعضی مراکز بهداشتی به گوش رسید که در ابتدا دلیل آن کمبود ذخایر این واکسن عنوان شد، اما از روز گذشته با دست به‌دست شدن پیامی در فضای مجازی که منتسب به یعقوب مظفری، مدیر شبکه بهداشت و درمان چناران در خراسان رضوی بود، زوایای دیگری از ماجرای توقف تزریق این واکسن برملا شد. مظفری در این پیام از مرگ دختر ۲۴ ساله‌اش بر اثر تزریق واکسن آسترازنکا خبر داده و نوشته بود: «علاوه بر فرزندش ۲ دختر ۱۹ساله و ۲۲ساله دیگر هم بر اثر تزریق همین واکسن آسترازنکا در بیمارستان قائم مشهد جان خود را از دست داده‌اند.» پیگیری‌های همشهری از این ماجرا نشان می‌دهد که نه‌تن‌ها در مشهد که در اصفهان و تهران و چند شهر دیگر هم مرگ افراد جوان بر اثر سکته مغزی و آمبولی قلب منتسب به تزریق این واکسن، ثبت شده است، هر چند که افزایش مرگ ناشی از تزریق آسترازنکا هنوز از سوی وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی به‌طور رسمی تأیید نشده و محمد هاشمی، سرپرست روابط عمومی وزارت بهداشت در این‌باره به همشهری می‌گوید: «آسترازنکا ازجمله واکسن‌های مؤثر علیه بیماری کروناست که صد‌ها میلیون دوز آن در دنیا استفاده شده است. البته از ابتدا وزارت بهداشت اعلام کرده بود که به‌دلیل بعضی عوارض نادر، بهتر است گروه سنی زیر ۵۰ سال واکسن‌های دیگر را تزریق کنند.».
پیگیری‌های همشهری، مرگ فرزند مسئول شبکه بهداشت چناران در بیمارستان قائم مشهد را تأیید می‌کند، اما براساس اعلام مدیر روابط عمومی این بیمارستان به همشهری، علت مرگ در دست بررسی است و به‌زودی در این‌باره اطلاع‌رسانی می‌شود: «تزریق واکسن برای فرزند این پزشک در شهرستان چناران صورت گرفت، اما پس از بروز بیماری در این مرکز بستری شد و جان خود را بر اثر سکته مغزی از دست داد.» او درباره ادعای این پزشک مبنی بر مرگ ۲ دختر دیگر بر اثر تزریق واکسن هم توضیح می‌دهد: «این مسئله به‌صورت قطعی مورد تأیید نیست، اما اظهارنظر در این‌باره نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد.» جواد حسینی، معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد هم، مرگ بر اثر تزریق واکسن آسترازنکا در بیمارستان قائم را تأیید نکرد و گفت که این موضوع هنوز به قطعیت نرسیده، اما هم‌اکنون درباره واکسن آسترازنکا شرط سنی اعلام و بخشنامه تزریق واکسن‌ها صادر شده است: «دوز اول این واکسن برای تمام گروه‌های سنی ممنوع است. تزریق دوز دوم هم برای افراد زیر ۵۰ سال که دوز اول را آسترازنکا گرفته‌اند با یادآوری احتیاط صورت خواهد گرفت. همچنین دوز سوم برای افراد زیر ۵۰ سال که دوز اول و دوم را آسترازنکا نزده‌اند ممنوع است و برای افراد بالای ۵۰ سال با گرفتن رضایت از خود شخص انجام می‌شود.»
مسئولان وزارت بهداشت می‌گویند که عوارض آسترازنکا از همان ابتدا اطلاع‌رسانی شده بود با این حال خیلی‌ها تمایل به تزریق این واکسن دارند. محمد مهدی گویا، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت هم با بیان اینکه آسترازنکا عارضه نادری دارد که ممکن است باعث لخته‌شدن خون در بعضی از عروق حیاتی و مهم بدن همچون عروق مغز، قلب و اندام‌ها شود به ایسنا گفته تمام عوارض مربوط به واکسن‌های کرونا در ایران در سطح استانی و کشوری جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل می‌شوند و اگر عارضه‌ای بیش از حد مورد انتظار رخ داده باشد، کمیته کشوری بررسی عوارض واکسن در این‌باره تصمیم‌گیری می‌کند.
او درباره موارد منع استفاده از واکسن آسترازنکا توضیح می‌دهد: «مشکلات مطرح شده درباره این واکسن از همان ابتدا اطلاع‌رسانی شد که افراد در سنین باروری آن را تزریق نکنند و دلیل این موضوع هم همان عارضه یعنی احتمال لخته شدن خون مطرح شده بود. این موضوع از سوی معاون بهداشت وقت اعلام و در دستورالعمل وزارت بهداشت اطلاع‌رسانی شده است. همچنین توصیه شده که افراد زیر ۵۰ سال تا حد امکان از واکسن‌های دیگر استفاده کنند و دلیل آن هم توضیح داده شده است.»
یکی از مسئولان سابق حوزه بهداشت و درمان که نخواست نامش در گزارش منتشر شود، هم به این موضوع اشاره می‌کند و به همشهری می‌گوید: «الزام‌داشتن کارت واکسن آسترازنکا در صدور ویزای شینگن باعث شده تا تمایل جوان‌تر‌ها به تزریق این واکسن به‌ویژه در دوز بوستر بیشتر شود. البته وزارت بهداشت از همان ماه‌های ابتدایی صدور پروتکل‌های تزریق واکسن در قالب توصیه اعلام کرد که واکسن‌هایی ازجمله سینوفارم به آسترازنکا ارجح است و حتی برای جوان‌تر‌ها هم این واکسن تزریق نمی‌شد.»
او، ثبت مواردی از مرگ به‌دلیل تزریق واکسن آسترازنکا در میان افراد جوان را تأیید می‌کند، اما معتقد است که این مسئله به معنی افزایش آمار فوت ناشی از تزریق این واکسن نیست: «سیستم ایمنی افراد جوان با افراد بالای ۶۰ سال متفاوت است و در گروه‌های سنی بالاتر این عوارض کمتر دیده شده است. حالا با توجه به استقبال بیشتر جوان‌ها مواردی از عوارض گزارش می‌شود که مورد توجه قرار گرفته است. البته واکسن‌ها به‌صورت کلی هیچ عارضه حادی ندارند، اما درباره آسترازنکا به‌صورت موارد نادر به‌نظر می‌رسد که بیش از سایر واکسن‌ها دارای عوارض است و به همین دلیل درصورت دسترسی به سایر واکسن‌ها، تزریق آن منطقی نیست. این مسئله نه‌تن‌ها درباره آسترازنکا که درباره دیگر واکسن‌ها با پلتفرم آدنوویروس ازجمله واکسن جانسون‌جانسون و کان‌سینو چینی هم مطرح شد. درباره مدرنا هم همین مشکلات مطرح و تزریق آن محدود شده است.» او در پاسخ به این سؤال که با این اوصاف باز هم نگرانی‌هایی از تزریق واکسن ایجاد خواهد شد؟ پاسخ می‌دهد: «تزریق واکسن‌ها به‌صورت کلی منجر به کاهش مرگ و ابتلای شدید شده‌اند و عبور ایران از پیک دلتا و قله بیماری در تابستان با تزریق واکسن‌ها میسر شد که بخش عمده‌ای از آن سینوفارم و تعدادی از واکسن‌های تولید داخل بودند. هم‌اکنون واکسن‌هایی با پلتفرم ویروس ضعیف شده و یا نوترکیب‌ها گزینه بهتری‌اند.»
او همچنین در پاسخ به این سؤال که عوارض ناشی از تزریق واکسن تا چه زمانی افراد را تهدید می‌کند، می‌گوید: «نشانه‌ها در روز‌ها و هفته‌های اول واکسن بروز می‌دهد و تأخیر در مشخص شدن عارضه، اتفاق نادری است. اگر حدود یک ماه از تزریق واکسن هم گذشته باشد، احتمال ایجاد عارضه در فرد بعید است.»
کمال حیدری، معاون بهداشت وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در گفتگو با همشهری درباره عوارض گزارش شده و مرگ ناشی از تزریق واکسن آسترازنکا توضیح می‌دهد و می‌گوید: «نه‌تن‌ها درباره آسترازنکا که برای تمام واکسن‌ها از همان ابتدا عوارض ثبت و به معاونان درمان در دانشگاه علوم پزشکی گزارش می‌شود تا بررسی و پیگیری‌های لازم صورت بگیرد. پرونده‌های ثبت‌شده هم به کمیته علمی در وزارت بهداشت ارسال می‌شود تا مورد تایید قرار بگیرد. بررسی‌های ما از تمام واکسن‌ها نشان‌دهنده افزایش عوارض یا مرگ در پی تزریق واکسن نیست.» به گفته حیدری، تاکنون بیش از ۱۳۰ میلیون دوز واکسن تزریق شده است، در میان آن‌ها مواردی از عوارض و مرگ هم تایید شده که بسیار کم است: «بر اساس آخرین آمار تا ۱۱۵ میلیون دوز تزریق صد‌ها پرونده به کمیته علمی ارجاع شده بود، اما کمتر از ۱۰ پرونده مربوط به عوارض واکسن‌ها مورد تایید قرار گرفت.» این مسئول درباره مرگ فرزند پزشک چنارانی بر اثر تزریق آسترازنکا هم می‌گوید: «این مسئله به عنوان مرگ ناشی از تزریق واکسن گزارش شده، اما اینکه آیا قطعا به دلیل تزریق واکسن فوت رخ داده، هنوز مشخص نیست. پرونده این فرد در دست بررسی است.»
معاون بهداشت درباره نگرانی افرادی که باید این روز‌ها دوز دوم واکسن آسترازنکا را تزریق کنند، توضیح می‌دهد: «هر واکسنی از هر مدلی، در تمام دنیا، عوارضی دارد، اما عارضه جدی از جمله مرگ و آنسفالیت که از قدیم هم بوده و یک در میلیون نفر و بسیار نادر است. اینکه بر اساس شایعات منتشر‌شده فضای مجازی افراد نسبت به تزریق واکسن نگران شوند، قابل تایید نیست. حساسیت‌های موجود درباره واکسن‌ها در جهان وجود دارد و تمام اطلاعات آن در بین کشور‌ها مبادله می‌شود. سلامت افراد برای تمام دنیا مهم است و اگر عارضه جدی درباره واکسن‌ها مشاهده شود، قطعا اطلاع رسانی بین‌المللی صورت می‌گیرد. به ویژه اینکه تزریق واکسن در ایران همیشه با ملاحظات زیادی همراه بوده تا مشکلی برای سلامت جامعه وجود نداشته باشد.» این مسئول در وزارت بهداشت، همچنین در پاسخ به این سوال که آیا احتمال دارد تزریق واکسن آسترازنکا در کشور تغییر کند؟ می‌گوید که چنین اتفاقی نمی‌افتد: «دستورالعمل تزریق این واکسن همانی است که از ابتدا وجود داشته است. ممنوع‌شدن تزریق دوز اول به دلیل کمبود این واکسن بوده است و از چند وقت پیش این مسئله را به دانشگاه‌ها اعلام کردیم که جز افراد زیر ۵۰ سال که مجبورند سفر‌های خارجی داشته باشند و به دلیل سیاست نادرست برخی کشور‌ها حتما باید آسترازنکا تزریق کنند. اما دیگر دوز اول این واکسن تزریق نمی‌شود.» او در ادامه درباره علت برداشته‌شدن محدودیت تزریق این واکسن برای دوز سوم با وجود عوارض آن، توضیح می‌دهد: «این فرضیه اشتباهی است که آسترازنکا عوارض بیشتری از واکسن‌های دیگر دارد، هیچ مرجع علمی این مسئله را تایید نکرده است. از همان ابتدا توصیه شد افراد زیر ۵۰ سال این واکسن را تزریق نکنند و در صورت اصرار به تزریق هم رضایت فرد وجود داشته باشد، اما اخبار منتشر‌شده در فضای مجازی به‌گونه‌ای پیش رفت که آسترازنکا را واکسن بسیار موثرتر و ارزشمندتر نسبت به سایر واکسن‌ها عنوان کردند و این مسئله میل مردم به تزریق این واکسن را زیاد کرد. از همان ابتدا هم تزریق این واکسن برای این گروه‌های سنی منوط به رضایت خودشان بود.»
