بحران جدید در روابط عربستان و آمریکا

فرارو- پایگاه خبری "میدل ایست آی" در گزارشی به روابط عربستان و آمریکا، بویژه پس از روی کار آمدنِ "جو بایدن"پرداخته و به طور خاص تاکید کرده که عربستان، دیگر از موقعیتی محوری در عرصه سیاست خارجیِ خاورمیانه‌ای آمریکا برخوردار نیست و به احتمال فراوان، موقعیت این کشور در سال ۲۰۲۲ میلادی نیز بیش از پیش، حالت حاشیه‌ای خود را در عرصه معادلات منطقه‌ای و بین المللی حفظ خواهد کرد. میدل ایست آی از این مساله به عنوان چالش و بحران اصلی "محمد بن سلمان" ولیعهد عربستان یاد کرده و مشکلات ناشی از این موضوع را به رهبرانِ عربستانی یادآور شده است.

میدل ایست آی در این رابطه می‌نویسد: «از منظر بین المللی، عربستان سعودی تا حد زیادی در اعاده نقش خود در عرصه معادلات منطقه‌ای و جهانی، که به طور خاص قبل از روی کار آمدن "محمد بن سلمان" ولیعهد کنونی‌اش از آن برخوردار بود، شکست خورده است. سال ۲۰۲۱، حاملِ مجموعه‌ای از شکست‌ها و ناامید‌ها برای ریاض بود. در کنار این مساله، این نکته نیز برای رهبران عربستانی کاملا روشن شد که این کشور، دیگر تنها قدرتی نیست که کشور‌های غربی با تکیه بر آن سعی می‌کنند معادلات جهانِ عرب و اسلام را تحت نظر گرفته و حتی آن‌ها را کنترل کنند.

به گزارش فرارو، موقعیت حاشیه‌ای عربستان سعودی به احتمال فراوان در سال ۲۰۲۲ نیز همچنان ادامه خواهد یافت و نشانه‌ای دال بر اینکه، این کشور موقعیت مهم خود در سیاست خارجی آمریکا را بازیابد و واشنگتن همچون گذشته، به عربستان به عنوان تسهیل کننده منافع خود در منطقه بنگرد، به چشم نمی‌خورد. در این راستا، دیگر دولت‌های کوچک منطقه، عملا از وزن سیاسی بیشتر و بهتری در مقایسه با عربستان برخوردار شده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به امارات متحده عربی، قطر، مراکش، اردن، مصر و البته رژیم اسرائیل (متحد سنتی آمریکا در خاورمیانه) اشاره کرد. اینطور به نظر می‌رسد که ریاض به شدت در عرصه معادلات سیاسی منطقه خاورمیانه، همزمان با کاهش وزن این منطقه در سیاست خارجی دولت بایدن، در حالِ افول و سقوط است.

روابط عربستان سعودی و آمریکا با چالش‌های زیادی از زمانِ روی کار آمدن "جو بایدن" در قدرت، در ژانویه سال ۲۰۲۱ رو به رو بوده است. پس از آنکه بایدن در فرمانی، اجازه منتشر شدنِ اسناد طبقه بندی شده "سازمان سیا" در مورد پروند قتل "جمال خاشقچی" روزنامه نگار عربستانی به دست دولت این کشور (عربستان)، با نقش محوری "محمد بن سلمان" در صدور فرمان این جنایت را صادر کرد و واشنگتن به نتایج این گزارش عمل نکرد، عربستان سعودی تا حدی نفس راحت کشید. با این حال، این دوره ماه عسل گونه خیلی به طول نینجامید و با توجه به ترجیحِ دولت بایدن جهت انجام تعاملات مقطعی و البته انتخابی و گزیده با دولت عربستان و شخصِ محمد بن سلمان، عملا به پایان رسید.

اینطور به نظر می‌رسد که محمد بن سلمان، دیگر در واشنگتن با استقبال چندانی رو به رو نیست. البته که این وضعیت در مورد هر مجمع و محفلی که آمریکا در آن از نقش برجسته‌ای برخوردار است نیز قویا صدق می‌کند. در این راستا شاهد بودیم که محمد بن سلمان در جریان نشست‌های اخیر "گروه ۲۰ " و همچنین "کنفرانس تغییرات آب و هوایی ۲۰۲۱"، کاملا ناموفق بود، زیرا وی حتی فرصت این را پیدا نکرد تا با جو بایدن رئیس جمهور آمریکا دست دهد و یا کنار وی و یا حتی دیگر رهبران برجسته جهان عکس بگیرد. ولیعهد عربستان سعودی همچنین این افتخار را پیدا نکرد تا به آمریکا در روند خروجش از افغانستان در سال گذشته میلادی نیز کمکی کند (نشانه‌ای جدی از تضعیف موقعیت عربستان نزد دولت آمریکا).

البته که این مسائل لزوما به این معنا نیستند که محمد بن سلمان برای همیشه حذف خواهد شد و کنار گذاشته می‌شود. ایالات متحده آمریکا به تعاملِ انتخابی (در موراد خاص) و محدودِ خود با عربستان سعودی و شخص بن سلمان همچنان ادامه خواهد داد. در این راستا، دولت آمریکا به طور خاص مایل است تا اطمینان خاطر حاصل کند که جریان نفتِ عربستان به بازار‌های جهانی، همچنان در حجم بالا ادامه پیدا خواهد کرد تا مبادا قیمت نفت افزایش پیدا کند. مساله‌ای که مخصوصا با توجه به تبعات گسترده پاندمی کرونا بر اقتصاد‌های جهانی، می‌تواند آثار و تبعات به شدت مضر و خطرناکی را با خود به همراه داشته باشد. این مساله مخصوصا در شرایطی که سویه جدیدی از ویروس کرونا با نام "اومیکرون" نیز شروع به اوج گیری کرده و عملا عدم قطعیت‌ها در فضای اقتصادی را به نحو قابل ملاحظه‌ای افزایش داده، بیش از پیش از اهمیت برخوردار می‌شود.

بحران جدید

در عین حال، یک بحران جدید میان عربستان سعودی و آمریکا، همزمان با کاهش توانمندی‌های دفاعیِ عربستان جهت مقابله با حملات موشکی و پهپادی از سوی یمن، در حال اوج گیری است. در این راستا، اخیرا نشریه "وال استریت ژورنال" در گزارشی اعلام کرده که سامانه‌های موشکی پاتریوتِ سطح به سطح عربستان که توسط آمریکا به این کشور داده شده اند، به نحو خطرناکی با کمبودِ موشک و دیگر مسائل تدارکاتی مرتبط با این سامانه ها، رو به رو شده اند.

در این چهارچوب، ماه قبل، سنای آمریکا با مجموع رای ۶۷ به ۳۰، قطعنامه‌ای که فروش ۲۸۰ موشک هوا به هوا را به پادشاهی عربستان تضمین می‌کرد، رد نمود. بسیاری از حامیان قرارداد‌های فروش تسلیحاتِ آمریکا به عربستان ترجیح می‌دهند تا روند فروش سلاح به عربستان به نحوی غیرمشروط همچنان ادامه یابد. آن‌ها حتی به این نکته اشاره کرده اند که در این رابطه نیازی هم نیست که فروش سلاح به عربستان را مشروط به پایان دادنِ به جنگ یمن کرد. مساله‌ای که در نوع خود یکی از اولویت‌های مهم مد نظرِ جو بایدن رئیس جمهور آمریکا بوده است.

عربستان سعودی به احتمال زیاد با حملات پهپادی بیشتری از جانب حوثی‌های یمنی رو به رو خواهد شد. حوثی‌هایی که پیشتر نیز با موشک‌های بالستیک خود، خسارت‌های جدی را به میادین نفتی و جریان استخراج و صادرات نفت عربستان وارد کرده اند. در این راستا، محمد بن سلمان ناامیدانه نیاز دارد تا هر چه سریع‌تر به جنگ با حوثی هایِ یمنی خاتمه دهد. جنگی که ثابت کرده برای عربستان غیرسازنده و کاملا پُرهزینه است. به احتمال زیاد، روابط بن سلمان با جو بایدن و دولت وی در سال ۲۰۲۲، همچنان سرد خواهد بود.

در این راستا، عربستان سعودی می‌تواند تا حدی روی چین و روسیه حساب باز کند تا شاید از طریق آن‌ها بتواند موقعیت بین المللی خود را تا حد ارتقا دهد. با این حال، بعید به نظر می‌رسد که این کشور‌ها بتوانند الگوی جایگزینِ مناسبی را برای اتحاد سنتی عربستان و آمریکا ارائه کنند. روسیه تا حد زیادی منفعت روابط با عربستان را در زمینه انرژی و البته تا حدی، فروش سلاح به این کشور می‌بیند. چهارچوبی که البته روسیه قادر نیست در قالبِ آن، خود را جایگزین نقش آمریکا برای عربستان کند. چین هم از دارا بودن فرصت‌های اقتصادیِ بیشتر در عربستان استقبال می‌کند با این حال، از نظر سیاسی و فرهنگی، کاملا از عربستان فاصله دارد.

باید توجه داشت که محمد بن سلمان به صورت ناگهانی نیز نمی‌تواند سیاست نگاه به شرق را در پیش گیرد. در این رابطه، دلایل زیادی نیز وجود دارند. اولا، زرادخانه‌های نظامی عربستان تا حد زیادی غرب محور هستند و بن‌سلمان همچنان تلاش می‌کند تا روابط کشورش با آمریکا را که در دوره ترامپ، وضعیت به شدت خوبی داشت، احیا کند. در این چهارچوب، او می‌تواند صبر کند و منتظرِ انتخابات آتی ریاست جمهوری آمریکا باشد. انتخاباتی که شاید در نهایت ختم به ظهورِ رئیس جمهوری جدید در کاخ سفید شود که روابط دوستانه تری را با عربستان در پیش خواهد گرفت.

عربستان و نگاه به اروپا

محمد بن سلمان همچنین می‌تواند به بریتانیا و اروپا، که هر دو به شدت فرصت طلب هستند و می‌توانند در ازای امضای قراداد‌های سودآور به ویژه در حوزه فروش سلاح به عربستان، چشم بر جنایات ریاض ببندند هم به عنوان گزینهه‌ای مطلوبی برای توسعه روابط خارجی کشورش بنگرد. بریتانیا روابط نزدیکی با عربستان دارد و دولت محافظه کارِ کنونی این کشور نیز مایل نیست تا فرصت‌های آینده ارتباط خود با عربستان را به دلایلی نظیر نقض حقوق بشر از سوی ریاض، نابود کند. بریتانیا دومین فروشنده عمده سلاح به عربستان است (جایگاهی که این کشور سال هاست آن را در اختیار دارد).

در فرانسه، "امانوئل مکرون" رئیس جمهور این کشور به تازگی، استقبال گرمی را از محمد بن سلمان انجام داد و سعی داشت تا از توان مالی و اقتصادی عربستان جهت کمک به توسعه و پیشرفت کشورش (با جذب دلار‌های نفتی عربستان) تا جای ممکن استفاده کند. نباید فراموش کرد که مکرون نخستین رهبر اروپایی بود که پس از قتل جمال خاشقچی در سال ۲۰۱۸، وارد عربستان سعودی شد.

با این همه، دیگر رهبران اروپایی احتمالا نسبت به عربستان و شخص بن سلمان بی تفاوت خواهند بود. در این راستا، هم رهبران اروپایی و هم پارلمان‌های کشور‌های آن ها، تا حد زیادی، دیدی منفی به بن سلمان دارند. در سال ۲۰۲۲، تمامیِ متحدان عربستان سعودی در صورت تلاش برای عادی سازی روابط خود با ریاض، با مشکلات و چالش‌هایی جدی در عرصه سیاست داخلی خود رو به رو خواهند بود. با این حال، بن سلمان تمام تلاش خود را خواهد کرد تا عربستان را به مثابهِ کشوری محوری در عرصه معادلات منطقه خاورمیانه معرفی کند. کشوری که برای حل مشکلات این منطقه، حتما بایستی تعامل و همکاری با آن را در نظر داشت».