چوب حراج کریستی بر آثار هخامنشی و اشکانی

حراج کریستی در لندن در تازه‌ترین اقدام خود در فروش آثار تاریخی ۳ اثر باستانی قاچاق شده از ایران را در تاریخ ۸ دسامبر به حراج گذاشت.

به گزارش همشهری، حراج کریستی لندن ۲ پلاک زرین گاو بالدار هخامنشی متعلق به دوران اردشیر دوم هخامنشی را به همراه یک ریتون متعلق به هزاره اول قبل از میلاد و یک پلاک پلنگ طلایی متعلق به دوره اشکانی به حراج گذاشت. خبرنگار ما از این حراج مطلع شده است که پلاک‌های زرین گاو و انسان بالدار هخامنشی فروخته شده و حراج کریستی نیز حاضر به اعلام نام خریدار و فروشنده این اشیا نیست.

۲ پلاک گاو بالدار که یکی از آن‌ها با سر انسان و کاملا سالم است و دیگری با شکستگی بخشی از اجزای این اثر باستانی فروخته شده، به‌ترتیب به قیمت یک‌میلیون و ۹۰۰ هزار پوند و بیش از یک‌میلیون و ۶۵۰ هزار پوند در حراج کریستی لندن به فروش رسیده است. بدین‌ترتیب ۲ پلاک زرین گاو بالدار هخامنشی که یکی از آن‌ها گاو بالدار با سر انسان است، در این حراج به قیمت حدود ۳ میلیون و ۵۵۰ هزار پوند انگلیس؛ یعنی بیش از ۱۴۴ میلیارد و ۱۳۰ میلیون تومان فروخته شده است.

گاو‌های بالدار زرین هخامنشی که در چند روز گذشته توسط حراج کریستی لندن به فروش رفته براساس اعلام این حراجی از حفاری‌های سال ۱۹۲۰ در همدان به‌دست آمده و پس از آن به دارایی‌های مجموعه موریس ویدال نیویورک در سال ۱۹۴۸ افزوده شده است. این اشیا پیش‌تر در سال ۱۹۴۸ همراه دیگر آثار تاریخی ایران و برخی مجموعه‌های موزه لوور و مجموعه‌های خصوصی در موزه سرنوشی در پاریس به نمایش گذاشته شده بود. تصاویر این دو اثر زرین که به‌تازگی در لندن به حراج گذاشته شده در کتاب آثار تاریخی همدان در سال ۱۳۳۲ انتشار یافته و همچنین در سال ۱۹۵۷ مجله مطالعات خاورمیانه در مطلبی با عنوان «جواهرات هخامنشی در مؤسسه شرقی» تصاویر و توضیحات مربوط به هر دو پلاک را منتشر کرده است.

فعالانی که بازار فروش اشیای باستانی در کشور‌های دیگر را رصد می‌کنند به همشهری خبر داده‌اند که از مدت‌ها قبل موضوع فروش این دو اثر زرین هخامنشی در حراج کریستی را به اطلاع وزارت میراث فرهنگی رسانده بودند، اما هیچ اقدامی برای جلوگیری از این حراج و تلاش برای بازگرداندن این دو اثر هخامنشی به ایران صورت نگرفته است.

این در حالی است که پیش‌تر و هنگام حراج سردیس سرباز هخامنشی متعلق به پلکان تخت‌جمشید در نیویورک زمانی که یک دانشجوی ایرانی تصویر جلد کاتالوگ این حراج را که سر سرباز هخامنشی متعلق به پلکان تخت‌جمشید بود، منتشر کرد، تلاش حقوقی ایران برای بازگرداندن این اثر آغاز شد و سرانجام سردیس هخامنشی در مدت زمانی کوتاه براساس قوانین بین‌المللی به ایران مسترد شد.

حراج کریستی، اما چکش خود را برای فروش گاو‌های بالدار طلایی به جای مانده از دوران هخامنشی که تاریخ‌گذاری آن‌ها به دوران سلطنت اردشیر دوم در فاصله سال‌های ۴۰۴ تا ۳۵۹ پیش از میلاد در ایران بازمی‌گردد و بدین‌ترتیب متعلق به بیش از ۲۵۰۰ سال پیش هستند، فرود آورد و این آثار را به قیمت بیش از ۱۴۴ میلیارد تومان فروخت.

جالب آنکه حراج کریستی اعلام کرده این آثار را از خارج از انگلستان برای فروش آورده و به‌دلیل تحریم‌های آمریکا در خرید «آثار صنایع‌دستی متعارف» از قبیل فرش، منسوجات، اشیای تزیینی و ابزار علمی ایران، امکان فروش گاو‌های بالدار هخامنشی به افراد آمریکایی وجود ندارد. افراد غیرآمریکایی که مایل به خرید این آثار و ورود آن‌ها به ایالات‌متحده آمریکا هستند نیز باید برای دریافت مجوز اوفک درخواست می‌دادند که این درخواست ماه‌ها به طول می‌انجامد.

این دو پلاک هخامنشی در سال ۱۹۴۸ همراه با ۲۳ قطعه از آثار باستانی ایران که از حفاری‌های همدان به‌دست آمده بود، در موزه سرنوشی پاریس و در نمایشگاهی با عنوان «بخشی از کشفی باشکوه از اشیای طلای دوران هخامنشی» به نمایش گذاشته شد.

سیاحان و مورخان یونانی، مانند «دیودوروس سیکولوس» و «کوئینتوس کورتیوس»، جزئیات خیره کننده‌ای را از استفاده فراوان از طلا در ایران دوران هخامنشی هم برای استفاده شخصی و هم برای تزیینات دربار هخامنشی نوشته‌اند. دیودوروس سیکولوس نوشته است که اسکندر مقدونی ساختمان‌های کاخ تخت‌جمشید را برای به‌دست آوردن گنجینه فلزات گرانبهای آن غارت کرد. به نوشته این مورخ یونانی، تخمین زده می‌شود که اسکندر مقدونی ۲۵۰۰ تن فلزات گرانبهای تخت‌جمشید همچون آثار زرین این بنای هخامنشی را غارت کرده است.

در مورد ۲ پلاک زرین هخامنشی با نقش گاو بالدار نیز که اخیرا در حراجی کریستی به فروش رفته است، این دوپلاک به همراه یک کتیبه طلایی یافت شده‌اند که قدمت آن به دوره اردشیر دوم هخامنشی می‌رسد. باستان‌شناس‌ها معتقدند ۲ پلاک زرینی که توسط حراج کریستی لندن فروخته شده مربوط به تزئینات مرتبط با مبلمان‌ها، در‌ها یا سپر نظامیان بوده است.

گاو بالدار یا لاماسو که پیکره‌های مرتبط با آن در دروازه ملل تخت‌جمشید نیز قرار دارد، موجوداتی افسانه‌ای هستند که برای محافظت از تخت‌جمشید در این محوطه قرار داده شده‌اند و در تزئینات هخامنشی استفاده زیادی داشته‌اند. لاماسو‌ها یا حیوانات بالدار نظیر گاو یا شیر بالدار مشخصه هنر هخامنشی هستند که حراج کریستی توانسته است در سکوت خبری ۲ نمونه از تزئینات هنر هخامنشی را به قیمت بیش از ۱۴۴ میلیارد تومان به خریداری که نام او را اعلام نکرده است، بفروشد.

حراج کریستی همچنین یک ریتون سفالی ایران با نقش گاو را از کلکسیون خانواده جیان کارلو گیابو ایتالیایی که تخمین زده می‌شود متعلق به اوایل هزاره اول قبل از میلاد مسیح است و ۱۹ سانتی‌متر ارتفاع دارد، با قدمت حدود ۳ هزار سال و با قیمت حدود ۱۸ هزار پوند انگلیس معادل ۷۳۰ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان به حراج گذاشت. در مشخصات این اثر از فردی به نام رفیع سلیمانی نام برده شده است که احتمال می‌رود ریتون سفالی را در اختیار دکتر گیابو قرار داده باشد. ریتون‌های شبیه به آنچه حراج کریستی از گنجینه آثار باستانی ایران به حراج گذاشته است بیشتر از کاوش‌های باستان‌شناسی و حفاری‌های غیرمجاز در استان‌های شمالی کشور ازجمله گیلان به‌دست آمده‌اند.

اثر دیگری که حراجی کریستی چکش حراج خود را بر سر آن فرود آورد، یک پلنگ زرین متعلق به دوره اشکانی است که متعلق به مجموعه آثار پرنسلی است. تاریخ‌گذاری این اثر که آناتومی بدن آن بیشتر به یوزپلنگ شباهت دارد به قرن اول هجری بازمی‌گردد که حراج کریستی آن را به سقف قیمتی ۷۴ هزار و ۵۰۰ پوند، یعنی بیش از ۳ میلیارد تومان برای فروش گذاشت.