«ترکیه ستیزی» ارمنستان و عربستان

محمود فاضلی*؛ سفر غیرمنتظره «آرمن سرکیسیان» رئیس‌جمهور ارمنستان به عربستان پس از ۳۰ سال می‌تواند نقطه عطفی در روابط بین ارمنستان و عربستان و روز مهمی در تاریخ روابط بین‌الملل ارمنستان باشد؛ زیرا برای اولین‌بار بود که یک مقام عالی‌رتبه ارمنی به این کشور پادشاهی سفر می‌کرد.

سرکیسیان در این سفر در پنجمین نشست برنامه Futureinvestment initiative اقدام سرمایه‌گذاری برای آینده شرکت کرد. رئیس‌جمهور ارمنستان به همراهی محمد بن‌سلمان، ولیعهد، معاون نخست‌وزیر و وزیر دفاع عربستان در مراسم افتتاحیه این نشست شرکت و درباره لزوم توسعه روابط دو کشور گفتگو کرد.

این سفر از آن جهت مهم است که تاکنون، هیچ یک از مقامات دولت ایروان از زمان استقلال این کشور به عربستان سفر نکرده بودند و در عمل روابط دیپلماتیک فعالی بین دو کشور وجود نداشت. دو کشور از زمان استقلال ارمنستان روابط دیپلماتیک برقرار نکرده و دلیل آن نیز موضع‌گیری طرف سعودی در موضوع «آرتساخ» و حمایت از آذربایجان بود. عربستان سال‌ها به‌دلیل مناقشه آرتساخ نمی‌خواست با ارمنستان روابط دیپلماتیک برقرار کند. این کشور در چارچوب همبستگی اسلامی از آذربایجان حمایت و سال‌ها از مواضع باکو در کنفرانس همکاری‌های اسلامی دفاع کرد.

در طول جنگ ۴۴روزه آرتساخ، احساسات ضدارمنی و ارمنی‌ستیزی در شبکه‌های اجتماعی جهان اسلام شکل گرفته بود. در شرایط کنونی احیای روابط دو کشور برای ارمنستان اهمیت اقتصادی، نظامی-سیاسی و امنیتی مهمی دارد. به نظر می‌رسد تعمیق روابط ارمنستان و عربستان باید مسیر طولانی و دشواری را طی کند. علاوه بر این، تردیدی وجود ندارد که این روابط می‌تواند با حساسیت‌های آذربایجان و ترکیه روبه‌رو شود و باکو و آنکارا تلاش می‌کنند تا تمام توانایی خود را برای جلوگیری از اثربخشی روابط ارمنستان و عربستان به‌کار گیرند. افزایش تماس‌های دیپلماتیک ارمنستان با رقبای عربی ترکیه منطقه پیام‌های مهمی برای آنکارا دارد. سرکیسیان در حالی به عربستان سفر کرد که روابط این کشور با ترکیه و جمهوری آذربایجان وارد تنش شده است.

ترکیه نیز به نوبه خود در این زمینه مشکلاتی با عربستان دارد که در طول جنگ ۴۴ روزه حادتر شد. عربستان حتی ورود کالا‌های ترکیه را به این کشور ممنوع کرد و ماه‌ها بعد تصمیم گرفت مدارس ترکیه را تعطیل کند. پیش‌بینی می‌شود روابط ارمنستان و عربستان با محور «ترکیه ستیزی» وارد مرحله جدیدی شود.

عربستان با بسیاری از کشور‌ها روابط دارد؛ اما حضور در چنین سطحی در این رویداد خاص که به پنجمین کنفرانس «ابتکار سرمایه‌گذاری آینده» اختصاص داشت، برای ارمنستان بسیار مهم است. در سال‌های اخیر گام‌هایی در جهت بهبود روابط با عربستان برداشته شده و نتیجه آن انجام سفر در چنین سطحی است. تغییرات در حوزه امنیت منطقه در انجام این سفر نقش داشته و این امر نه تنها می‌تواند به تحولات مختلف کمک کند، بلکه منافع امنیتی ایروان حکم می‌کند که روابط دیپلماتیک باید برقرار شود.

بهبود روابط عربستان و ارمنستان و تقویت روابط طرفین می‌تواند برای ایروان کاملا مفید باشد و بتواند راهبرد خود را در خاورمیانه گسترش دهد و اقدامات ترکیه و آذربایجان برای منزوی کردن ارمنستان را خنثی کند. عربستان و امارات طی سال‌های گذشته، محور منطقه‌ای را رهبری کرده‌اند که در تمام جبهه‌ها، علیه ترکیه و متحدان این کشور قرار داشته است.

به‌نظر می‌رسد ارمنستان به‌ویژه با توجه به نقش ریاض در قفقاز و منطقه به‌دنبال ایجاد روابط رسمی با عربستان است. ازآنجاکه عربستان یکی از کشور‌های کلیدی جهان عرب، اسلام و خاورمیانه است، سفر رئیس‌جمهور ارمنستان می‌تواند نقطه عطفی باشد و به برقراری روابط دیپلماتیک بین دو کشور کمک کند. امروز کشور‌های دیگری در جهان عرب وجود دارند که ارمنستان می‌تواند روابط خود را هم از نظر ژئوپلیتیک و هم از نظر ژئواکونومیک با آن‌ها توسعه دهد. به‌رغم اینکه جمهوری آذربایجان چندین دهه است که در جهان اسلام تبلیغات ضدارمنی انجام می‌دهد، بنابراین باید با استفاده از حمایت کشور‌های شریک تاثیر منفی آن را خنثی کند.

اگر ارمنستان می‌خواهد فعالانه در منطقه حضور داشته باشد و منافع خود را در منطقه به درستی نمایندگی کند، باید با استفاده از هر فرصتی برای فراهم کردن شرایط مساعد برای خود به دنبال سیاست پیشگیرانه باشد.

رئیس‌جمهور ارمنستان همچنین در چارچوب سفری کوتاه به امارات متحده عربی، با شیخ محمدبن آل‌نهیان، ولیعهد ابوظبی و جانشین فرمانده نیرو‌های مسلح این کشور نیز دیدار و گفتگو کرد. در این دیدار، برخی مسائل مرتبط با تعمیق روابط رو به گسترش ارمنستان و امارات مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. او در سفر به امارات با حمدبن عیسی آل‌خلیفه پادشاه بحرین نیز دیدار و درباره مسائل مورد علاقه طرفین گفتگو کرد.

در سال‌های اخیر برخی از کشور‌های عربی برای مقابله با ترکیه به این نتیجه رسیده‌اند که ارمنستان را به سمت ائتلاف عربی به سرکردگی عربستان، امارات و مصر جلب کنند. عربستان و امارات همچنین قصد دارند از لابی ارمنی‌ها در آمریکا و فرانسه نهایت استفاده را ببرند.

سفر رئیس‌جمهوری ارمنستان به عربستان می‌تواند به جریان سرمایه‌گذاری عربستان که آماده تنوع بخشیدن به اقتصاد خود است و به‌دنبال شریک در زمینه‌های مختلف است، کمک کند. در شرایطی که طی سه سال گذشته، دولت ارمنستان در هزینه‌های سرمایه‌ای ناموفق بوده، افزایش هزینه‌های سرمایه‌ای نیز برنامه‌ریزی شده است. دولت ارمنستان هم در برنامه پنج‌ساله و هم در بودجه سال ۲۰۲۲ رشد اقتصادی سالانه حداقل ۷درصد و در صورت شرایط خارجی مساعد ۹درصد را هدف‌گذاری کرده است.

با توجه به رشد اقتصادی، دولت قصد دارد درآمد‌های بودجه یعنی مالیات‌های دریافتی از بخش اقتصاد را افزایش دهد. رشد اقتصادی پیش‌بینی‌شده ارمنستان مبتنی بر اقداماتی است که هدف آن افزایش پتانسیل رشد اقتصادی تعریف شده توسط دولت ارمنستان است؛ مانند سرمایه‌گذاری‌های دولتی در مقیاس بزرگ در زیرساخت‌ها، توسعه سرمایه انسانی، بهبود فضای کسب‌وکار، تامین پیشرفت فناوری، ترویج سیاست‌هایی با هدف تضمین بخش قابل صادرات، سیاست‌هایی که به تحقق سرمایه‌گذاری خصوصی با منابع مالی داخلی و خارجی و به افزایش صادرات و همچنین افزایش بهره‌وری کلی کمک خواهد کرد.

در طول پنج سال گذشته، بودجه ارمنستان از نظر هزینه‌ها و درآمد‌ها تا سال ۲۰۲۰ افزایش یافته و در تصویب قانون بودجه سال ۲۰۲۱ کاهش‌هایی صورت گرفته است. کسری نیز به میزان قابل توجهی افزایش یافته؛ ولی برای سال ۲۰۲۲ کاهش کسری بودجه پیش‌بینی می‌شود.

* پژوهشگر مسائل بین الملل