ریشه بحران‌های ایران کجاست؟

علی دینی ترکمانی، اقتصاددان و استاد دانشگاه در گفتگو با فرارو در این رابطه می‌گوید: مشکلی در ساختار نظام سیاسی ایران وجود دارد که مادامی که حل نشود، نمی‌شود انتظار خاصی از کسی داشت که در راس قوه مجریه به عنوان رئیس جمهور می‌نشیند. آن مشکل هم در اصل، «تو در توی نهادی» است بدین معنا که تعداد مراکز قدرت در نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران زیاد است و این مسئله اجازه نمی‌دهد که نهاد‌های تصمیم گیر هماهنگی‌های لازم را با هم داشته باشند واز طریق این هماهنگی در جهت حل چالش و مشکلات عمل کنند.  

او معتقد است که مسئله تو در توی نهادی با جابجا شدن روسای قوه مجریه حل شدنی نیست.  

این اقتصاددان می‌گوید که مسئله تو در توی نهادی مربوط به زیرساخت حقوقی یا قوانین اساسی کشور است؛ بنابراین مادامی که ساختار قدرت و ساختار سیاست در ایران به شکلی تعریف شده باشد که اجازه دهد نهاد‌های بیش از اندازه‌ای در نظام تصمیم سازی حضور داشته باشند، کار سخت می‌شود.

دینی ترکمانی افزود: به هر حال دینامیسم درونی برآمده از این ویژگی مهم نظام سیاسی ایجاد ناهماهنگی است؛ بنابراین موضوع اولیه‌ای که باید حل شد این مسئله است. اگر بحران‌ها و چالش‌ها را در نظر بگیریم، انواع و اقسام بحران در حوزه اقتصاد، اجتماع، محیط زیست وجود دارد. از جمله آن‌ها می‌توان به بحران تورم، بحران بیکاری، بحران فقر و محرومیت شدید، بحران نشست زمین، بحران کم شدن آب‌های زمینی، بحران نابرابری بیش از اندازه و بحران فساد شدید اشاره کرد. همه این بحران‌ها در کشور وجود دارد. اما مسئله این است که برای حل و فصل آن شرایط خاصی لازم است که یکی از آن‌ها این است که جامعه ایران با جامعه جهانی تعامل سازنده‌ای داشته باشد و در تنش نباشد.  

او بر این عقیده است که تنش‌های بیش از اندازه، به عنوان مثال تحریم‌ها اقتصاد و جامعه را به سمت شرایط شبه جنگی می‌برد.

این استاد دانشگاه در ادامه این بحث گفت: تنش‌های بیش از اندازه منجر به اتفاقاتی می‌شود که در دهه نود رخ داد. بدین معنا که میانگین رشد سالیانه صفر شود.  این یعنی اینکه اقتصاد نمی‌تواند فرایند انباشت سرمایه را پیش ببرد و در نتیجه درجا می‌زند و در نهایت منتج به انباشت بحران‌ها می‌شود. همچنین نمی‌تواند از تحولات تکنولوژیکی که در جهان رخ می‌دهد، بهره ببرد و فناوری آن را منتقل کند. چرا که اساساً راه‌ها به نوعی بسته می‌شود.  

دینی ترکمانی می‌گوید: در داخل کشور لابی‌های که وجود دارد و متصل به مراکز قدرت متعدد هستند، اجازه نمی‌دهند آن اهداف تعریف شده محقق سود. در بحث مبارزه با فساد قرار بر برخورد جدی است، لابی گری می‌شود و جلوی آن گرفته می‌شود. در بحث ساماندهی پروژه‌های سرمایه گذاری قرار است که اتفاقی بیفتد، اما لابی گری می‌شود. به متصدیان فشار آورده می‌شود و مجوز که نباید صادر شود، صادر می‌شود. و یا به بانک فشار آورده می‌شود که وامی که نباید داده شود، بانک مجبور به پرداخت وام می‌شود. در حالی که ممکن است آن پروژه توجیهی نداشته باشد.   البته می‌توان به موارد متعددی از این دست اشاره کرد.  

او اضافه کرد: اصل بحث این است که اقتصاد و جامعه ایران درگیر پدیده‌ای به نام شکست در هماهنگ سازی سیاستی و شکست نظام‌مند است. بدین معنا که اجزای سیستم یا نظام هماهنگی لازم را ندارند و این ناهماهنگی‌های بیش از اندازه موجب می‌شود که فردی که به عنوان رئیس قوه مجریه انتخاب می‌شود، براساس تجربه گذشته در ابتدا خوش بینی بسیار زیاد شود، اما به پایان دوران ۸ ساله که نزدیک می‌شویم عملا داستان دوباره تکرار می‌شود.