در شرایطی که مدتی است شرکت‌های خصوصی به درخواست سازمان غذا و دارو و مجموعه‌ای بزرگ‌تر یعنی دولت، تلاش‌هایشان را برای واردات واکسن کرونا شروع کرده‌اند، از سازمان غذا و دارو خبر می‌رسد که واردات دو واکسن اسپوتنیک‌وی روسی و بهارات هند ممنوع شد. همه این‌ها در شرایطی است که پیش از این، دو واکسن فایزر و مدرنا به دستور رهبری با ممنوعیت واردات مواجه شده بودند و حالا با حذف این دو واکسن از چرخه واردات از سوی شرکت‌های خصوصی، تنها دو گزینه برای این شرکت‌ها باقی می‌ماند: آسترازنکا و سینوفارم چین.
به گزارش همشهری؛ هیأت امنای ارزی وزارت بهداشت، به دستور وزیر، مسئول واردات واکسن است، اما از پاییز سال گذشته با اعلام نخستین فراخوان به شرکت‌های خصوصی برای واردات واکسن، مشخص شد گره واکسیناسیون در کشور، تنها از طریق نهاد‌های دولتی باز نمی‌شود و بخش خصوصی هم باید وارد میدان شود. تا اواسط فروردین امسال، خبری از صدور مجوز برای این شرکت‌ها نبود، اما بعدا اعلام شد که سه شرکت خصوصی، موفق به دریافت مجوز از سوی سازمان غذا و دارو شده‌اند.
اما با به میان آمدن ماجرای واردات از سوی شرکت‌های خصوصی، به‌تدریج مسئولان وزارت بهداشت با در پیش کشیدن موضوعاتی مانند رانت پنهان، به‌صورت تلویحی با واردات واکسن از سوی این شرکت‌ها مخالفت کردند. در همین گیرودار بود که دولت اعلام کرد اگر شرکت‌های خصوصی برای واردات واکسن با مشکل مواجه شده‌اند به دفتر ریاست‌جمهوری نامه بزنند. وزارت بهداشت قبلا گفته بود که شرکت‌های خصوصی تنها با تأیید سازمان غذا و دارو می‌توانند اقدام به واردات کنند و در نهایت هم به‌طور محدود مجوز‌هایی داده شد، اما خبری از رسیدن محموله به ایران نشده است. واردکننده‌ها می‌گویند واکسنی در دنیا نمانده و آن‌ها از طریق روابط و اعتبارشان اقدام به خرید خواهند کرد، اما حالا خبر می‌رسد همین شرکت‌ها برای واردات واکسن محدود به چند شرکت تولیدکننده شده‌اند.
پنجشنبه گذشته، صادر نشدن مجوز برای واردات واکسن‌های کرونای اسپوتنیک‌وی روسیه و بهارات بایوتک هند به بخش خصوصی توسط رئیس سازمان غذا و دارو اعلام شد: «به اطلاع می‌رساند از این تاریخ هیچ‌گونه معرفی‌نامه‌ای بابت خرید واکسن از این شرکت‌ها صادر نمی‌شود.» در توضیح این ماجرا، حیدر محمدی، مدیر امور داروی سازمان غذا و دارو درباره ممنوعیت واردات از روسیه و هند می‌گوید که بسته شدن مرز‌های هند و عملی نشدن تعهدات قبلی از سوی طرف روسی، دلیل اعلام این محدودیت است.
به‌گفته او، واردات واکسن بهارات بایوتک به‌دلیل بسته شدن مرز هند، عملا امکان‌پذیر نیست. از سوی دیگر، تاکنون دو سفارش خرید دو میلیون دوزی و همچنین ۶۰میلیون دوزی به روسیه داده شده است که قرار بود تا پایان پاییز به‌تدریج وارد شود، اما همین مسئله هم با ابهاماتی مواجه شده است. محمدی می‌گوید: «به‌دلیل حجم بالای سفارش‌ها و اینکه هنوز تعهدات قبلی از سوی طرف روسی محقق نشده هم‌اکنون از سوی سازمان غذا و دارو برای شرکت‌های خصوصی معرفی‌نامه صادر نمی‌شود؛ بنابراین ممنوعیت واردات این واکسن‌ها از سمت شرکت‌های خصوصی مطرح نیست.»
نریمان صدری، مدیرعامل یکی از شرکت‌های دارای مجوز برای واردات واکسن کرونا درباره اعمال این محدودیت از سوی سازمان غذا و دارو، از ادامه مذاکراتشان برای خرید واکسن آسترازنکا و سینوفارم چین خبر می‌دهد: «مذاکرات ما ادامه دارد، ولی کمبود واکسن جهانی امید کمی برای تامین در هفته‌ها و ماه‌های آینده باقی گذاشته است. ظرفیت واردات هم‌اکنون در درجه دوم اهمیت است. موضوع میزان تولید واکسن جهانی است؛ چراکه کشور‌های توسعه‌یافته هم در تامین مشکل دارند.»
او در پاسخ به این سوال که برخی شرکت‌های غیرمرتبط در زمینه واردات واکسن، اعلام کرده‌اند می‌توانند واکسن روسی و چینی وارد کنند، توضیح می‌دهد: «از دو هفته گذشته تاکنون تنها برای شرکت ما حدود ۱۰پیشنهاد قیمت و تامین از فعالان خوشنام و خیرخواه اقتصادی کشور رسیده که علاقه‌مند هستند برای مردم قدم خیرخواهانه‌ای بردارند و عمده‌فروش را به ما معرفی می‌کنند، اما تا امروز نتیجه‌ای نداشته است.»
او می‌گوید: «مشکل دیگر هم اینکه خیلی از این پیشنهاد‌ها از سمت شرکت‌های بین‌المللی عمده‌فروش دارو به فعالان اقتصادی ما داده می‌شود و وقتی به مذاکره جدی ورود می‌کنیم بعد از نامه‌نگاری‌های فراوان و تهیه مدارک لازم شرکت عمده‌فروش در مذاکره با کارخانه تولید واکسن به‌دلیل محدودیت تولید شکست می‌خورد یا قول ٦ماه تا یک سال دیگر را با همین قیمت‌های بالا می‌دهد.» به‌گفته صدری، برخی قیمت‌ها بسیار بالاست و وزارت بهداشت قیمتی دوبرابر قیمت جهانی واکسن را نمی‌تواند قبول کند؛ به‌عنوان مثال ما قرارداد ۱۱دلار برای هر دوز واکسن اسپوتنیک‌وی داریم، اما در برخی موارد بیش از ۲۵دلار به ما اعلام می‌شود.
محدودیت در واردات واکسن در شرایطی از سوی سازمان غذا و دارو اعلام می‌شود که در همه جای دنیا، دولت متولی تامین واکسن است و بخش خصوصی را وارد ماجرا نکرده‌اند. اما در ایران همزمان با مطرح شدن واردات واکسن از سوی بخش خصوصی، موضوع واکسن‌فروشی هم مطرح شد و حتی عضو کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق بازرگانی تهران، قیمت هر دوز واکسن را بین ۲۰۰تا ۲۵۰هزار تومان اعلام کرد؛ ماجرایی که از سوی علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا رد شد.
حالا در این شرایط، محمود نجفی‌عرب، رئیس کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق بازرگانی تهران درباره سیاست دولت در واردات واکسن، می‌گوید: «کشور نیازمند یک مدیریت منسجم در این زمینه است. وقتی تقاضای متعددی در بخش بین‌المللی از سوی بخش خصوصی مطرح می‌شود، آسیب‌هایی به همراه خواهد داشت و باید محدودیت‌هایی هم درنظر گرفته شود. وزیر بهداشت سخنانی از ورود افراد متفرقه به واردات واکسن را مطرح کرد؛ همان‌هایی که تجربه و سوابقی در حوزه واردات دارو ندارند و ورودشان قطعا کار اشتباهی است. نباید تقاضای کاذب در جهان ایجاد کنیم. درخواست‌های متعدد از نقاط مختلف دنیا آسیب‌پذیر است و می‌تواند قیمت را جابه‌جا کند.»
نجفی‌عرب به خرید ۶میلیون دوز واکسن آسترازنکا از سوی اتاق بازرگانی با کمک یکی از بخش‌های خصوصی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «این واکسن به‌تدریج وارد می‌شود و براساس پروتکلی که از سوی وزارت بهداشت در حال تدوین است، واکسن موردنیاز صنایع، شرکت‌ها و کارخانه‌هایی که به هر شکل منابع موردنیاز یا قوت مردم را آماده می‌کنند، تامین می‌شود. البته این واکسن‌ها با ارز نیمایی وارد می‌شود و منوط به اینکه کارگر خودش پرداختی نخواهد داشت، خرید از سوی کارفرما صورت خواهد گرفت. در این‌باره اتاق بازرگانی فراخوان داده و بسیاری از شرکت‌ها برای خرید اعلام آمادگی کرده‌اند. البته قیمت آن هم هنوز اعلام نشده، اما قرار است همان قیمت تمام‌شده شرکتی باشد که به اتاق در واردات این واکسن کمک کرده است.»
همایون سامه‌یح، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، اما نظر دیگری دارد. او می‌گوید ورود بخش خصوصی به واردات واکسن تنها به شرط دسترسی رایگان قابل‌قبول است: «هزینه بخش خصوصی و ریسک واردات واکسن، برای آن‌ها بسیار زیاد است. نباید با یک تصمیم عجولانه که از سوی دولت گرفته می‌شود، وضعیت کرونا در کشور را حادتر کنیم. اگر همین واکسن وارداتی از سوی بخش خصوصی رایگان عرضه نشود، قطعا رضایتمندی عمومی نخواهد داشت و ما دچار مشکلاتی می‌شویم.» به‌گفته سامه‌یح، به‌دلیل کمبود واکسن در جهان، گزینه‌های زیادی در اختیار کشور نیست. بهترین اقدام، تمرکز بر سرمایه‌گذاری دولت و حمایت از تولیدکنندگان واکسن ایرانی است.
محمود هادی‌پور، داروساز و کارشناس دارو، هم به سیستم واردات واکسن انتقاد می‌کند و آن را ضعیف می‌داند. او تأکید می‌کند که ایران بسیاری از فرصت‌ها برای واردات را از دست داده است. آن زمان که مثل کشور‌های مصر و امارات می‌توانست در پروژه‌های تحقیقاتی واکسن چین شرکت کند، این کار را نکرد و حالا هم از واردات عقب مانده است. مسئولان کشور، واردات واکسن را به بهانه تولید واکسن داخلی، عقب انداختند و همه این‌ها در وضعیتی است که آمار مرگ‌ومیر‌ها بالاست و در بدترین پیک کرونا قرار داریم.
او می‌گوید، هم‌اکنون برخی شرکت‌های خصوصی اعلام کرده‌اند می‌توانند واکسن روسی وارد کنند، اما به آن‌ها مجوز داده نمی‌شود. چرا؟ چون ایران با روسیه قرارداد خرید واکسن امضا کرده است. درحالی‌که قبلا ثابت شده که بسیاری از این شرکت‌ها به تعهدات خودشان عمل نمی‌کنند؛ بنابراین باید در لحظه، از تمام ظرفیت‌ها برای واردات استفاده کرد: «واردات واکسن برای ایران، منابع زیادی ندارد. هم‌اکنون ۴واکسن کرونا، انگلیسی و آمریکایی است که ایران نمی‌تواند وارد کند، می‌ماند هند، روسیه، چین و واکسن بریتانیایی - سوئدی آسترازنکا. هند که به‌دلیل مسائل داخلی، صادرات را ممنوع کرده و روسیه هم چندین بار اعلام کرده که اولویت با مردم خودش است و صادرات عمده نخواهد داشت.»
هادی‌پور تأکید می‌کند محدود کردن شرکت‌های خصوصی برای واردات دارو، منطقی نیست: «ما در این شرایط، ۲و نیم درصد واکسن موردنیاز کشور را وارد کرده‌ایم و نزدیک به یک‌درصد جامعه واکسینه شده‌اند؛ بنابراین باید از تمام ظرفیت‌ها برای واردات واکسن استفاده شود. کرونا در هیچ پیکی، مثل حالا، مرگ‌ومیر نداشته است. باید به ماجرای واردات واکسن سرعت داده شود و در یک‌ماه آینده حداقل ۳۰تا ۴۰درصد جامعه واکسینه شوند.» این کارشناس دارو تأکید می‌کند که کشور در وضعیتی است که حتی به ۵۰۰دوز واکسن هم نیاز دارد، پس چرا شرکت‌های خصوصی را برای واردات محدود می‌کنند؟ مسئله تنها مرگ افراد نیست، بسیاری از مشاغل ضربه‌های جدی خورده‌اند و خانواده‌های زیادی به بحران رسیده‌اند.
به‌گفته او، وزارت بهداشت باید با دولت هماهنگ شود: «در بدنه دولت، شفاف‌سازی صورت نگرفته است. وزیر بهداشت سعی می‌کند با مقامات بالاتر از دولت وارد مذاکره شود؛ درحالی‌که او جزو دولت است و باید هماهنگ با آن حرکت کند.» هادی‌پور معتقد است که باید به شبهات مربوط به تولید و واردات واکسن پاسخ داده شود: «سیستم قضایی باید به این مسئله ورود پیدا کرده و با شفاف‌سازی خیال مردم را راحت کند. هم‌اکنون گفته می‌شود واکسن‌های خارجی در ایران تولید مشترک می‌شوند و برای مردم سوالات زیادی ایجاد شده. مردم باید مطمئن شوند که به‌خاطر منافع، سلامتی‌شان لطمه نمی‌خورد.»
او می‌گوید باید مشخص شود چرا شرکت یا سازمان خاصی، ارز گرفته، اما نتوانسته واکسن وارد کند؟ کدام بخش‌ها یارانه واردات گرفته‌اند؟
اشاره هادی‌پور به صحبت‌های نایب‌رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس است که چند روز پیش اعلام کرد، هلال احمر، ارز موردنیاز برای واردات واکسن را از بانک مرکزی دریافت کرده، اما وارداتی انجام نداده است. به‌گفته محسن فتحی، بانک مرکزی حدود ۱۴میلیون یورو به سازمان هلال‌احمر اختصاص داده که واکسن کرونا وارد کند که این اتفاق رخ نداده است. او گفته که این ماجرا از سوی مجلس در حال پیگیری است.
