عقب‌نشینی تروئیکای اروپایی از صدور قطعنامه ضدایرانی در نشست اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منجر به گشایش روزنه‌های امید جدیدی درخصوص حل وفصل دیپلماتیک برجام شده است و اغلب مقامات کشورهای عضو ۱+۴ و حتی آمریکا نیز از این مساله استقبال کرده‌اند.
به گزارش دنیای اقتصاد؛ در این رابطه تروئیکای اروپایی در بیانیه‌ای با اشاره به اینکه طرح خود را برای ارائه قطعنامه علیه ایران در جلسه شورای حکام متوقف کرده‌اند، نسبت به اینکه ایران در این زمان وارد گفتگو‌های اساسی با آژانس شود، ابراز امیدواری کردند. همزمان خبرگزاری رویترز ادعا کرد که ایران اخیرا نشانه‌های دلگرمکنندهای را درخصوص آغاز گفتگو‌های غیررسمی بروز داده است.
واشنگتن نیز اعلام کرد که آمریکا از نتیجه جلسه شورای حکام «رضایت دارد» و تاکید کرد: «ما تمایل زیادی به خواست ایران برای همکاری به نحوی که منجر به پیشرفتی معتبر و عینی شود، داریم.» این درحالی است که این خبر‌های مثبت، اتمسفر جدیدی را در بازار ارز ایجاد کرد و قیمت دلار را یک کانال پایین‌تر برد.
به‌دنبال هشدار‌های صریح و تند ایران به کشورهای اروپایی و آمریکا درخصوص پیامدهای صدور بیانیه توبیخی علیه ایران در شورای حکام، تروئیکای اروپا با اشاره به اینکه طرح خود برای ارائه قطعنامه علیه ایران در جلسه شورای حکام را متوقف کرده‌اند، نسبت به اینکه ایران در این زمان وارد گفتگو‌های اساسی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شود، ابراز امیدواری کردند.
همزمان خبرگزاری رویترز به نقل از یک منبع دیپلماتیک ادعا کرد که ایران در روز‌های اخیر نشانه‌های دلگرمکنندهای را درخصوص آغاز گفتگو‌های غیررسمی نشان داده است. در این رابطه هیات ایالات‌متحده در جلسه شورای حکام نیز تاکید کرد که ایران «فرصت مجددی» برای همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دارد.
همزمان مسکو نیز از سازنده بودن روند طی شده در روز‌های اخیر استقبال کرد و خواستار به‌کار بستن حداکثر دیپلماسی برای حل‌وفصل مسائل پیرامون توافق هسته‌ای ایران شد. همچنین مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که این آژانس قصد دارد اوایل ماه آوریل در ایران نشست فنی برگزار کند.
واکنش ایران
این تصمیم تروئیکای اروپا، با واکنش مقامات ایران مواجه شد و سیدکاظم غریب‌آبادی، سفیر و نماینده دائم کشورمان نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین در این خصوص گفت: «تلاش‌ها برای ایجاد تنش غیرضروری از طریق شورای حکام، متوقف شد.»
غریب‌آبادی افزود: «در اثر تلاش‌های گسترده دیپلماتیک، فرآیند صدور قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام متوقف شد.» وی ضمن انتقاد از اقدامات با انگیزه‌های سیاسی و سوءاستفاده از آژانس برای مقاصد چانه‌زنی، از هوشیاری و تدابیر اعضای آژانس، به‌ویژه شورای حکام و مدیرکل، در تلاش‌های خود برای جلوگیری از ایجاد تنش‌های غیرضروری و حفظ فرصت‌های موجود برای دیپلماسی، استقبال کرد.
همچنین سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امورخارجه روز پنج‌شنبه در توضیح تحول آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ضمن اشاره به تلاش‌های فشرده دیپلماتیک در تهران، وین و پایتخت‌های همه اعضای شورای حکام و به ویژه سه کشور اروپایی و همچنین همراهی چین و روسیه گفت که طرح قطعنامه منتفی شد.
سخنگوی وزارت امورخارجه اضافه کرد: «این تحول می‌تواند مسیر دیپلماسی را که ایران و آژانس باز کرده‌اند، حفظ کرده و زمینه را برای اجرای کامل تعهدات از سوی تمامی طرف‌های برجامی فراهم کند.» خطیب‌زاده تاکید کرد: «ایران امیدوار است، طرف‌های مشارکت‌کننده در برجام بتوانند با استفاده از این فرصت و با همکاری جدی، اجرای کامل برجام از سوی همه را تضمین کنند.»
بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز با اشاره به عقب نشینی سه کشور اروپایی از صدور قطعنامه درباره ایران در شورای حکام گفت: «در شرایطی که آمریکا و سه کشور اروپایی تعهدات خود را بجا نیاورده‌اند، توسل به شیوه‌های فشار مانند قطعنامه هیچ نتیجه‌ای جز ویران کردن باقی‌مانده برجام نخواهد داشت.»
کمالوندی در گفتگو با «ایسنا» افزود: «ما همواره گفته‌ایم که ایران فشار و تهدید را نمی‌پذیرد، آن هم در شرایطی که بیشترین همکاری‌ها را تاکنون با آژانس داشته‌ایم. مشخص است که طرح و بحث قطعنامه از اول بی‌راهه و غلط بود.»
وی تصریح کرد: «اقدامات کاهش تعهدات ایران و مصوبه و قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران در حقیقت تبعات نقض آشکار تعهدات طرف‌های مقابل در برجام بوده که البته هنوز در چارچوب برجام صورت می‌گیرد.» کمالوندی گفت: «همکاری‌های ما با آژانس در چارچوب تفاهم اخیر با تمرکز بر موضوعات پادمانی ادامه خواهد یافت و در این خصوص به رایزنی‌های خود با آژانس ادامه خواهیم داد.»
بیانیه تروئیکای اروپایی
در بیانیه مشترک تروئیکای اروپا خطاب به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آمده است که آلمان، انگلیس و فرانسه به‌طور کامل به توافق هسته‌ای با ایران پایبند هستند. به گزارش «ایسنا» سه کشور اروپایی ضمن ابراز نگرانی از آنچه «نقض تعهدات هسته‌ای» ایران خوانده شد، اظهار کردند که توقف اجرای پروتکل الحاقی توسط ایران باعث می‌شود که جامعه بین‌المللی «سخت‌تر بتواند مطمئن شود که فعالیت‌های ایران کاملا صلح‌آمیز باقی خواهد ماند.»
در این بیانیه ذکر شده است که برخی «اقدامات [جبرانی]ایران پیامدهای غیرقابل بازگشتی برای توانایی‌های هسته‌ای ایران خواهند داشت.» سه کشور اروپایی با تاکید بر اینکه لغو پروتکل الحاقی توسط ایران منجر به محدود شدن دسترسی‌های آژانس و حتی ناتوانی آژانس اتمی در راستی‌آزمایی برنامه‌های هسته‌ای ایران خواهد شد، از حصول تفاهم فنی موقت میان جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی استقبال کردند.
تروئیکای اروپایی در ادامه خواستار همکاری کامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شدند. آلمان، انگلیس و فرانسه با اشاره به اینکه طرح خود برای ارائه قطعنامه علیه ایران در جلسه شورای حکام را متوقف کرده‌اند، نسبت به اینکه ایران در این زمان وارد گفتگو‌های اساسی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شود، ابراز امیدواری کردند.
تروئیکای اروپایی با تاکید بر اینکه از نزدیک تحولات را زیرنظر خواهند داشت، ادعا کردند که حق درخواست برای تشکیل جلسه فوق‌العاده شورای حکام در صورت عدم حصول پیشرفت کافی را برای خود محفوظ نگه خواهند داشت. سه کشور اروپایی همچنین از ایران خواستند که بدون هیچ‌گونه پیش‌شرطی پیشنهاد هماهنگ‌کننده برجام درخصوص برگزاری جلسه غیررسمی میان طرفین توافق هسته‌ای و ایالات‌متحده را قبول کند.
نشانه‌های دلگرم‌کننده
همزمان خبرگزاری رویترز روز پنج‌شنبه به نقل از یک منبع دیپلماتیک فرانسوی ادعا کرد که ایران در طی روز‌های گذشته نشانه‌های دلگرمکنندهای را درخصوص تداوم دیپلماسی هسته‌ای و آغاز گفتگو‌های غیررسمی نشان داده است. به گزارش «ایسنا» این منبع در این خصوص با بیان اینکه همه چیز درحال حرکت در مسیر درست است، ادعا کرد: «ما نشانه‌های مثبتی در این هفته خصوصا در چند روز اخیر دریافت کرده‌ایم.»
ایران تاکنون پیشنهاد‌ها برای شرکت در گفتگو‌های غیررسمی با قدرت‌های جهان و ایالات‌متحده بر سر احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را رد کرده است. این منبع فرانسوی تصریح کرد که هدف این است که همگی را تا پیش از آغاز نوروز به پای میز [مذاکره]بیاورند. این منبع همچنین اعلام کرد که فرانسه، آلمان و انگلیس تصویب قطعنامه درخصوص ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را متوقف کنند تا فرصتی برای دیپلماسی مهیا شود و به چشم‌انداز نشست هسته‌ای غیررسمی لطمه‌ای وارد نشود.
رضایت واشنگتن
همچنین سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا موضع این کشور را درباره عقب‌نشینی آلمان، فرانسه و انگلیس از پیگیری پیش‌نویس قطعنامه‌ای که به‌دنبال تصویب آن علیه ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بودند، اعلام کرد. به گزارش «ایسنا» به نقل از پایگاه خبری المانیتور، ند پرایس سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا روز چهارشنبه پس از گزارش‌ها درباره اینکه سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس پیش‌نویس قطعنامه علیه ایران را که اوایل هفته جاری در اختیار اعضای شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار داده بودند، پس گرفته‌اند، گفت: «تروئیکای اروپا (آلمان، انگلیس و فرانسه) با حمایت کامل آمریکا به این نتیجه رسیدند که بهترین راه حمایت از روند فعالیت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، خودداری از پیش برد پیش‌نویس آن قطعنامه بود.»
پرایس گفت که آمریکا از نتیجه جلسه شورای حکام «رضایت دارد» و افزود: «ما با تمایلی زیاد به خواست ایران برای همکاری به نحوی که منجر به پیشرفتی معتبر و عینی شود، امیدوار خواهیم بود.» پرایس همچنین درباره روابط کشورش با ایران بیان کرد: «ما به وضوح گفته‌ایم که آماده مشارکت در گفتمانی سازنده هستیم. این پیشنهادی است که روی میز بوده است.»
شرمن: آمریکا توافقی محکم‌تر از برجام می‌خواهد
از سوی دیگر وندی شرمن، نامزد قائم مقامی وزارت امورخارجه آمریکا گفته است: هرچند دولت جو بایدن به بازگشت به برجام تمایل دارد، اما بازگشت به توافق سال ۲۰۱۵ ممکن نیست؛ زیرا در ظرف شش سال گذشته شرایط ژئوپلیتیک منطقه عوض شده است.
شرمن روز چهارشنبه در جلسه بررسی تایید صلاحیت خود در کمیته روابط خارجی مجلس سنا گفت که دولت بایدن قصد دارد وارد توافق هسته‌ای شود؛ اما می‌خواهد «آن را طولانی‌تر و محکم‌تر کند» و از آن به‌عنوان سکویی برای مذاکره در عرصه‌های دیگر استفاده کند.
او گفت: این باید بخشی از یک رویکرد جامع برای اطمینان از عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای باشد. وندی شرمن که در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما، معاون سیاسی وزیرخارجه و از مذاکره‌کنندگان هسته‌ای آمریکا بود، گفت: «ما از خطر ایران علیه منافع آمریکا و متحدان کاملا آگاهیم. من یادآوری می‌کنم که سال ۲۰۲۱ سال ۲۰۱۵ نیست؛ سالی که برجام مورد توافق قرار گرفت و اجرا شد. شرایط میدان تغییر کرده است. ژئوپلیتیک منطقه عوض شده و مسیر رو به جلو نیز باید به همین ترتیب تغییر کند.»
تلاش دیپلماتیک مسکو
از سوی دیگر سرگئی لاوروف، وزیر امورخارجه روسیه در گفت‌وگویی ضمن ابراز امیدواری در این خصوص که بازگرداندن پروسه اجرای برجام (توافق هسته‌ای) طبق چارچوبی که ابتدا مورد موافقت قرار گرفت، در آینده نزدیک امکان‌پذیر باشد، گفت: «چراکه ایران چند بار درباره آمادگی‌اش برای بازگشت به تعهدات برجامی به محض احیای تعادل از دست رفته منافع (در توافق) صحبت کرده است. ما به سهم خودمان آماده ارائه هر کمکی برای ایجاد توافق بر این اساس هستیم.»
به گزارش «ایسنا» به نقل از خبرگزاری تاس، لاوروف در گفت‌وگویی اختصاصی با مجله اندیشه روسی افزود که مسکو درحال همکاری تنگاتنگ با تمام طرف‌های برجام است تا به این هدف برسد و به‌ویژه با شرکای اروپایی‌اش در زمینه راهکار‌های احتمالی در ارتباط بوده است.
وزیر امورخارجه روسیه بیان کرد: «همه چیز در برجام به ما یا شرکای اروپایی بستگی ندارد، تصمیم دولت بایدن اهمیت ویژه‌ای دارد. از نظر ما اقداماتی از سوی واشنگتن که به تهران نشان دهد قصد واشنگتن برای بازگشت به برجام جدی است، می‌تواند با عبور از بن‌بست ایران و برنامه هسته‌ای آن کمک کند.»
میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی واقع در وین نیز روز پنج‌شنبه در توییتی با اشاره به تداوم گفتگو‌ها درخصوص ایران در جلسه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکید کرد: «لحن از آنچه که تا این اواخر انتظار می‌رفت، سازنده‌تر است. خطی که روسیه دنبال کرده جلوی تشدید شرایط را گرفته و به دیپلماسی اتکا داشته است.»
وی در عین حال روز جمعه در بیانیه‌ای که در جلسه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه داد، خواستار به‌کار بستن حداکثر دیپلماسی برای حل‌وفصل مسائل پیرامون توافق هسته‌ای ایران شد. به گزارش «ایسنا» صفحه توییتر هیات روسیه در وین به نقل از میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین، نوشت: «مسائل باقی مانده پادمانی باید با همکاری تنگاتنگ ایران و آژانس شفاف‌سازی شوند. دلگرم‌کننده است که مدیرکل آژانس طی سفر ۲۰ تا ۲۱ فوریه خود به ایران، درباره تلاش‌های فعالانه و متمرکز برای غلبه بر این وضعیت اعلام آمادگی کرده است. ما از عملکرد حرفه‌ای مدیرکل استقبال می‌کنیم.»
صفحه توییترهیات روسیه در وین به نقل از اولیانوف ادامه داد: «خوشحالیم در پرداختن به مسائل ایران از گسترش خارج از کنترل تنش‌ها که می‌توانست به بحرانی بین‌المللی تبدیل شود، خودداری کردیم. از همکارانمان در شورای حکام می‌خواهیم که مسیر دیپلماسی را انتخاب کنند.» این صفحه نقل قول دیگری از اولیانوف را مطرح کرده و نوشت: «باید حداکثر دیپلماسی را برای بازگشت کامل به اجرای برجام به‌کار گرفت. موضوع فقط لغو تحریم‌های ضدایرانی نیست، بلکه بازگشت به راستی‌آزمایی و نظارت کامل تحت توافق ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است که شامل پروتکل الحاقی است.»
نشست فنی اوایل آوریل
پس از عقب‌نشینی کشورهای غربی از تصمیم خود برای صدور قطعنامه توبیخی علیه ایران، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که این آژانس قصد دارد اوایل ماه آوریل در ایران نشست فنی برگزار کند. به گزارش «ایسنا» به نقل از اسپوتنیک، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نشست خبری گفت: «ما روند تجزیه و تحلیل هدفمند اوضاع را با نشست فنی که اوایل ماه آوریل در ایران برگزار خواهد شد، آغاز خواهیم کرد؛ جلسه‌ای که امیدوارم نشست‌های فنی و سیاسی دیگر در پی داشته باشد. لازم است فرآیند را آغاز کنیم.»
مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ابراز امیدواری کرد که بررسی مسائل حل نشده از حدود «نامه‌نگاری و پیام» فراتر برود و طرفین به درک و تفاهم برسند. رافائل گروسی همچنین درخصوص اینکه روابط ایران و آژانس صرفا فنی است، تاکید کرد: «ما کانال‌های فنی را یاز می‌کنیم. این چیزی است که ما می‌توانیم انجام دهیم. ما در سطوح سیاسی نیستیم، بلکه راه حل‌های فنی ارائه می‌دهیم.»
موضع ایران درباره گزارش‌های آژانس
همچنین کاظم غریب‌آبادی، سفیر و نماینده دائم کشورمان نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین با توجه به بررسی دو گزارش مدیرکل آژانس در حوزه برجام و پادمان در شورای حکام، مواضع کشورمان را در این خصوص تشریح کرد. به گزارش «ایسنا» در بخشی از سخنان نماینده ایران در آژانس آمده است: «در نتیجه همکاری ایران، تمامی فعالیت‌های مربوط به نظارت و راستی آزمایی آژانس بدون مانع، حتی در اوج همه‌گیری کرونا، به‌طور مستمر انجام شده‌اند. در همین رابطه، گزارش مدیرکل خود گویای حقیقت است.»
وی ادامه داد: «در مورد مکان‌های موردنظر، ایران حسن نیت خود را از طریق اعطای دسترسی‌های درخواستی به آن مکان‌ها نشان داد. در مورد اولین مکان، چندین بازدید و تعامل و مکاتبه انجام شده و شفاف‌سازی‌ها و توضیحات ضروری توسط ایران ارائه شد. از طرف ما، کارشناسان فنی دیدگاه‌ها و ارزیابی متفاوتی نسبت به ارزیابی‌های آژانس دارند. ایران، آمادگی خود را برای تعامل با آژانس جهت ادامه مباحث فنی اعلام کرده است. با توجه به این شرایط، تعیین هرگونه ضرب‌الاجل غیرواقعی برای هر نوع تعامل، به نفع هیچ‌یک از طرفین نیست.»
غریب‌آبادی با اشاره به اینکه تعاملات فنی بین ایران و آژانس همواره وجود داشته و دو طرف برای حل‌وفصل چند موضوع پادمانی، مدت‌هاست که درحال کار و تعامل هستند و در طول دو سال گذشته نیز چندین نشست فنی برگزار کرده‌اند، افزود: «نشست اعلام شده فنی اوایل ماه آوریل از سوی مدیرکل نیز در تداوم همین مسیر است و مبین تعریف یک فرآیند یا ترتیبات جدید نیست. ما به تلاش‌های مشترک برای حل‌وفصل سریع چند موضوع باقی مانده پادمانی ادامه خواهیم داد.»
این دیپلمات ایرانی در نهایت تاکید کرد: «با توجه به همکاری‌های سازنده و جاری ایران و آژانس، هرگونه اقدام با انگیزه‌های سیاسی و سوءاستفاده از آژانس برای مقاصد چانه‌زنی و ایجاد انحراف در آژانس، کاملا مخرب است. این رویکرد همچنین گامی کاملا غیرسازنده در رابطه با اعتماد متقابل و حسن نیت موجود میان آژانس و ایران تلقی می‌شود. در این چارچوب، ما از هوشیاری و تدبیر اعضای آژانس، به‌ویژه شورای حکام و مدیرکل، در تلاش‌های خود برای جلوگیری از ایجاد تنش‌های غیرضروری و حفظ فرصت‌های موجود برای دیپلماسی، استقبال می‌کنیم.»
تاکید ظریف بر لزوم اجرای برجام
از سوی دیگر محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان در توییتی تاکید کرد که طرفین برجام نمی‌توانند مجددا بر سر توافق هسته‌ای به مذاکره بپردازند. به گزارش «ایسنا» ظریف، در توییتی نوشت: «برجام قابل مذاکره مجدد نیست. ختم کلام. اگر ۲۰۲۱، ۲۰۱۵ نیست، ۱۹۴۵ نیز نیست. پس بیایید منشور سازمان ملل را تغییر داده و حق وتو- که اکثرا آمریکا از آن سوءاستفاده کرده- را حذف کنیم.» وی در ادامه توییت خود نوشت: «بیایید از ژست گرفتن دست بکشیم- کاری که از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۲ انجام دادیم- و اجرای برجام- که هردوی‌مان آن را امضا کرده‌ایم- را آغاز کنیم.»
موضع جنگ‌طلبانه تل‌آویو
همزمان با تلاش‌ها برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز مساله هسته‌ای ایران، وزیر جنگ رژیم صهیونیستی با بیان اظهاراتی جنگ طلبانه علیه ایران، گفت که اگر جهان نتواند ایران را متوقف کند، رژیم صهیونیستی باید به‌طور مستقل در این زمینه عمل کند. به گزارش «ایسنا» به نقل از شبکه فاکس نیوز، بنی گانتس وزیر جنگ رژیم صهیونیستی در گفتگو با این شبکه مدعی شد که ارتش رژیم صهیونیستی درحال به‌روزرسانی برنامه‌هایش در طرح حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران است و آمادگی دارد به‌طور مستقل در این رابطه عمل کند.
اگر ایران بتواند زیر بار اروپا و امریکا نرود به نفع ایران است