در ایران با نامهای مختلفی از جمله علف، گل، ماری‌جوآنا، جوینت و... شناخته می‌شود و هرچندوقت یک بار هم با خبری حاشیه‌ای یا جالب خبرساز می‌شود؛ از ایجاد مرزعه هفت هکتاری ماری‌جوآنا آن‌هم با وام اشتغال‌زایی یک مؤسسه حمایتی در یاسوج تا کشف بوته‌هایی از این گیاه در گلدان بزرگ ورودی یک وزارتخانه. خبر تازه البته جهانی است و به سازمان ملل متحد و مصوبه حدود دو هفته پیش کمیسیون مواد مخدر این سازمان معتبر بین‌المللی برمی‌گردد؛ خبری که نوع روایت و پرداخت به آن در بسیاری از نقاط دنیا با اصل و واقعیت مصوبه تا اندازه‌ای فاصله دارد.
به گزارش شرق، این نوع و شیوه روایت را البته بسیاری از فعالان حوزه مقابله با مواد مخدر یک بازی بزرگ از سوی کارتل‌های قدرتمند مواد مخدر می‌دانند و معتقدند روند اخبار در دو هفته گذشته به‌گونه‌ای بود که یک پیروزی روانی برای حامیان مصرف مواد مخدر ایجاد کرده است. اصل خبر، اما چه بود و در ایران نگاه مردم و قوانین چگونه است؟
سازمان ملل همچنان گل را غیرقانونی می‌داند؟
پیش از پرداختن به اصل خبر و مصوبه سازمان ملل متحد، بد نیست بدانیم که این مصوبه در دو هفته گذشته بار‌ها در ایران خبرساز شده و مسئولانی تلاش کردند دراینباره توضیح دهند. همین دیروز دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران در خبری تأکید کرد همچنان تولید و مصرف «ماری‌جوآنا» و «کانابیس» غیرقانونی است.
«اسکندر مؤمنی» در گفت‌وگویی تازه با «ایسنا» و در پاسخ به پرسشی درخصوص حذف کانابیس و مشتقات آن از گروه مواد پرخطر توضیح داد: «این مواد هم‌ردیف تریاک است و اینکه گفته می‌شود سازمان ملل آن را حذف کرده، این‌طور نیست».
او ادامه داد: «سازمان ملل همچنان توزیع، تولید و مصرف کانابیس و ماری‌جوآنا را غیرقانونی می‌داند، اما برخی از مجوز‌ها صرفا برای استفاده پزشکی صادر می‌شود، اما همچنان تولید، توزیع و مصرف آن ممنوع است و در کشور ایران نیز به همین صورت است».
مؤمنی در ادامه اشاره‌ای به شرایط متفاوت برخی کشور‌ها هم داشت و گفت: «البته برخی از کشور‌هایی که تمایل داشتند این مواد آزاد شود، این خبر را منتشر کردند».
اصل خبر چه بود؟
یک بار دیگر به دوم آخرین ماه میلادی سال ۲۰۲۰ و مصوبه سازمان ملل برگردیم و ببینیم اصل خبر و مصوبه این سازمان درباره گل چه بوده است؟ «ماری‌جوآنا و حشیش از فهرست مواد مخدر «بسیار خطرناک» سازمان ملل خارج شد»؛ این جمله تیتر یا مفهوم خبر بسیاری از خبرگزاری‌های معتبر دنیا در آن روز است که به عنوان مثال یورونیوز فارسی در توضیح آن نوشته است: «سازمان ملل متحد نام ماری‌جوآنا و حشیش را از سیاهه مواد مخدر «بسیار خطرناک» برای مصارف پزشکی خارج کرد. اعضای کمیسیون مواد مخدر سازمان ملل در آخرین نشست خود در روز چهارشنبه دوم دسامبر (۱۲ آذر) تصمیم به حذف ماری‌جوآنا و انگم شاهدانه از این فهرست گرفتند، تصمیمی که به احتمال زیاد بر صنعت و تجارت ماری‌جوآنا برای مصارف پزشکی تأثیر می‌گذارد».
در ادامه این خبر آمده است: «کمیسیون مواد مخدر سازمان ملل که مقر آن در وین، پایتخت اتریش است، با انتشار بیانیه‌ای در این زمینه اعلام کرد که این تصمیم به توصیه سازمان جهانی بهداشت گرفته شده و از ۵۳ عضو این کمیسیون، ۲۷ عضو به آن رأی مثبت داده‌اند.
۲۵ عضو دیگر به این پیشنهاد رأی منفی و یک عضو نیز رأی ممتنع داده است. تاکنون نام این مواد در فهرست شماره چهار کنوانسیون مواد مخدر مصوب ۱۹۶۱ در کنار نام هروئین و چندین ماده مخدر خطرناک دیگر ذکر شده بود. مواد مخدری که نامشان در فهرست شماره چهارم این کنوانسیون آمده خود زیرمجموعه‌ای از فهرست شماره یک همین کنوانسیون هستند که می‌گوید این مواد به بالاترین سطح کنترل بین‌المللی نیاز دارند.
کمیسیون مواد مخدر سازمان ملل با این حال نام ماری‌جوآنا و حشیش را از فهرست شماره یک حذف نکرده است. در فهرست شماره یک نام مواد مخدری همچون کوکائین، فنتانیل، مرفین، متادون و تریاک دیده می‌شود». اگرچه تیتر خبر و مصوبه سازمان ملل متحد به‌طور گسترده در رسانه‌های دنیا و همچنین رسانه‌های فارسی‌زبان دیده شد، اما بخشی از خبر چندان مرکز توجه قرار نگرفت: «با وجود این، رأی کمیسیون مواد مخدر به معنای آزاد‌شدن تجارت ماری‌جوآنا و حشیش در کشور‌های عضو سازمان ملل متحد نیست و اصولا در نشست روز چهارشنبه در این زمینه تصمیمی گرفته نشده است.
فهرست‌های مواد مخدر در کنوانسیون سازمان ملل برای سنجش نفع پزشکی این مواد در برابر آسیب احتمالی که ممکن است ایجاد کند، تهیه می‌شوند. به گفته کارشناسان، حذف نام ماری‌جوآنا از سیاهه مواد «بسیار خطرناک» ممکن است منجر به سست‌شدن نظارت بین‌المللی بر ماری‌جوآنای طبی شود».
به عبارت دیگر، سازمان ملل متحد و بیش از نیمی از کشور‌های عضو تأیید کردند که ماری‌جوآنا دیگر در دسته مواد «بسیار خطرناک» نباشد و در کاربرد‌های پزشکی هم مورد استفاده قرار گیرد، اما از آنجا که همواره درباره این ماده نگاه‌های متفاوت و اخبار نادرست فراوان زیادی منتشر شده و می‌شود، این خبر هم با روایت‌های نادرستی بار‌ها دست‌به‌دست شده است.
یک سوءبرداشت و پیروزی روانی قاچاقچیان
نحوه انتشار این خبر و حذف نام ماده ماری‌جوآنا از فهرست مواد بسیار خطرناک، در بسیاری از رسانه‌های دنیا البته با سوءبرداشت‌های فراوانی همراه شد و حتی در برخی رسانه‌ها خبر به درستی منتشر شد. در ایران هم این سوءبرداشت‌ها به شکل گسترده‌ای رخ داد و همچنان هم در صفحات اینستاگرامی این روند ادامه دارد.
این نوع انتشار با واکنش‌ها و توضیحاتی فراوان از سوی کارشناسان هم همراه شد. برای مثال، پیش از این «منصور براتی»، معاون پژوهشی مؤسسه کادراس، دراینباره توضیح داده و در رد اخبار نادرست گفته است: «کمیسیون مواد سازمان بهداشت جهانی دوم دسامبر در یک رأی‌گیری، کانابیس و مشتقات آن را از گروه مواد پرخطر حذف کرد؛ این در حالی بود که از سال ۱۹۶۱ تاکنون این مواد در دسته خطرناک‌ترین مواد نظیر هروئین، کوکائین و مت‌آمفتامین قرار داشتند. اما رأی مثبت ۲۷ عضو این کمیسیون با وجود ۲۵ رأی منفی باعث دو اتفاق جدید شد؛ اول آنکه ماری‌جوآنا از زمره مواد پرخطر حذف شد و در ثانی به‌کارگیری آن در حوزه پزشکی به رسمیت شناخته شد.
این مصوبه را نباید به معنای تغییر کلی رویکرد سازمان ملل به مصرف ماری‌جوآنا و حشیش و به‌رسمیت‌شناختن «مصرف تفننی قانونی» آن تلقی کرد که در سال‌های اخیر از سوی برخی کشور‌ها و نیز برخی ایالات آمریکا انجام شده است. با وجود این، به دلیل شیوع بالای مصرف کانابیس و مشتقات آن در جهان که پرمصرف‌ترین ماده غیرقانونی در سراسر جهان به حساب می‌آید، چنین تصمیمی می‌تواند بر روند مقابله مؤثر با ماری‌جوآنا تأثیرات سوء داشته باشد».
روایت اخبار و مصوبه سازمان ملل، اما این پرسش جدی را مطرح کرده که با وجود عوارض و خطرات درخور توجه کانابیس‌ها و اینکه تاکنون این مواد در گروه پرخطرترین مواد دسته‌بندی می‌شدند، پس مصوبه کمیسیون مواد مخدر جهت حذف کانابیس و مشتقات آن از گروه مواد پرخطر چه معنایی دارد؟
براتی دراینباره به ایسنا گفته است: «اگرچه مصوبه اخیر کمیسیون مواد مخدر سازمان بهداشت جهانی به معنای قانونی‌سازی این ماده و پذیرش مصرف تفننی آن از سوی سازمان ملل نیست، اما می‌تواند آثار مخربی بر فرایند مقابله مؤثر با این مواد در سراسر جهان بگذارد. استدلال کشور‌های موافق با این طرح عبارت از این بوده که اولا با توجه به آثار شدیدا مخرب‌تر موادی مانند مت‌آمفتامین (شیشه) و رشد شتابناک مصرف آن در جهان، بهتر است «شدیدترین سطح از مبارزه با مواد» صرفا به آن دسته از مواد که خطرات بیشتری دارند، محدود شود. از سوی دیگر نیز این طرح بر استفاده گسترده‌تر از کانابیس در مصارف پزشکی تأکید می‌کند».
او تأکید فراوانی بر سوءبرداشت از اصل خبر دارد و در توضیح می‌گوید: «به‌این‌ترتیب در گام نخست لازم است با این سوءبرداشت که «سازمان ملل کانابیس را قانونی کرده است» مقابله شود و این تبیین صورت گیرد که مصوبه اخیر مطلقا به معنای پذیرش قانونی‌سازی کانابیس نیست. بی‌تردید کارتل‌های مخدری فعال در زمینه تولید و قاچاق حشیش و گل، با توسل به این سوءبرداشت سعی در گسترش‌دادن بازار‌های خود خواهند کرد؛ از این‌رو به نظر می‌رسد در نخستین گام باید سطح آگاهی عمومی در این رابطه از سوی رسانه‌ها افزایش یابد تا از گرفتار‌شدن افراد در برداشت‌های نادرست جلوگیری شود».
این کارشناس حوزه مقابله با مواد مخدر نحوه روایت خبر را یک پیروزی روانی برای کارتل‌های مواد مخدر می‌داند و دراینباره می‌گوید: «چنانچه از منظر «تحلیل روندها» به این موضوع بنگریم، گزاف نیست اگر تصور کنیم این مصوبه یک دوره انتقالی برای به‌رسمیت‌شناختن مصرف قانونی کانابیس و ادامه همان روندی است که در سال‌های اخیر در برخی کشور‌ها منجر به جرم‌زدایی از مصرف ماری‌جوآنا شده است.
حتی اگر سازمان ملل قصدی برای حرکت به سوی قانونی‌سازی کانابیس نداشته باشد، اقدام اخیر سازمان بهداشت جهانی، هواداران قانونی‌سازی این ماده در کشور‌های مختلف را در موضع «پیروزی روانی» قرار می‌دهد و اکنون آن‌ها نیز می‌توانند استدلال کنند که سازمان ملل در مسیر به‌رسمیت‌شناختن این ماده قرار گرفته است».
اخبار تازه و نحوه روایت آن‌ها در حالی است که اکنون مصرف گل در بین نوجوانان ایرانی و همچنین برخی گروه‌های دیگر مانند بازیگران در حال افزایش بوده و در ماه‌های گذشته بار‌ها دراینباره اخباری به نقل از منابع رسمی منتشر شده است. علاوه بر این و بر اساس سخنان چند روز پیش سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان‌های بین‌المللی، تنها در ۱۰ ماه سپری‌شده از سال ۲۰۲۰ میلادی بیش از ۷۶ هزار کیلوگرم حشیش در ایران کشف شده است.
«کاظم غریب‌آبادی» دراینباره و در نامهای به دبیر اجرائی دفتر مقابله با جرم و مواد مخدر سازمان ملل، از کشف بیش از ۷۷۸ تن انواع مواد مخدر از سوی ایران در ۱۰ماهه سال ۲۰۲۰ با تلاش و از‌جان‌گذشتگی سربازان و مأموران نهاد‌های انتظامی و امنیتی در مرز‌ها و داخل کشور خبر داده بود. او در این نامه با بیان اینکه بیشترین میزان این کشفیات مربوط به تریاک با ۶۲۱هزارو ۳۸۸ کیلوگرم است، نوشته بود: «میزان کشف و ضبط سایر مخدر‌های دیگر نیز شامل حشیش ۷۶هزارو ۶۲۵ کیلوگرم، مرفین ۱۷هزارو ۵۰۰ کیلوگرم، هروئین ۲۲هزارو ۸۱۵ کیلوگرم، شیشه ۱۴هزارو ۴۵۸ کیلوگرم و سایر مواد ۲۵هزارو ۳۳۶ کیلوگرم بوده است».
