فرارو- چنان که می‌دانیم، تولد میدان توپخانه در دوره سلطان صاحبقران، در نتیجه تصمیم شاه قاجار به توسعه شهر از چهار طرف آن بود. گرچه این توسعه در چهار جهت وسعتی بیش وکم برابر داشت، ولی به لحاظ شانیت شهری برابر نبود. توسعه شمالی که متصل و متکی به دیوار شمالی ارگ شاهی صورت گرفت و رو به خنکا و سرسبزی دامنه‌های البرز داشت، دارای شانی اجل از توسعه جنوبی که در ادامه گود چاله میدان اتفاق می‌افتاد بود. این چنین در توسعه شمالی، خیابان‌های جدید و بامنزلت‌تر دارالحکومه جدید مکان یافتند و در فاصله میانشان باغات و خانه‌های اشراف جای گرفتند. نگاهی سطحی به نقشه تهران ناصری این نکته را نمایان می‌کند که میدان توپخانه مبارکه، عنصر اتصال شهر قدیم به شهر جدید شد و برای گذار از شهر قدیم طهماسبی به شهر جدید ناصری گذر از میدان توپخانه لاجرم بود، موقعیتی بی بدیل برای این میدان بود که تا سال‌ها محفوظ ماند.
شان نزول حدوث میدان که همانا «نوسازی» شهری بود، واژه نو (به تعبیر اولین) را برای سال‌ها صفت اتفاقاتی کرد که در کالبد و فضای میدان رخ می‌داد. (گرچه نام میدان «توپخانه»، نو نبود و پیش از آن، میدان توپخانه دیگری در تهران طهماسبی در ورودی ارگ شاهی برقرار بود) این صفت از آنجا برازنده میدان شد که تقریبا تمامی هرآنچه برای اولین بار به تهران ورود کرد یا بر آن اضافه شد یا در خود میدان یا در یکی از شش خیابان متصل به آن بود.
در همین زمینه ببینید و بخوانید:
(تصویر) از روزگار رفته حکایت؛ سلمانی دوره‌گرد سال ۱۳۳۷
(تصویر) از روزگار رفته حکایت؛ شمیران در سال ۱۳۳۶
اولین ساختمان بانک در شکل نوین آن، اولین تلگراف خانه، اولین پستخانه، اولین قورخانه، اولین ساختمان نظمیه، اولین خطوط واگن اسبی (تراموا) و... در میدان ساخته شد و اولین مریض خانه در خیابان سپه یا مریض خانه، اولین کارخانه برق در خیابان چراغ گاز یا چراغ برق، اولین تفرجگاه شهری در لاله زار، اولین سینما در خیابان علاءالدوله یا سفرا (فردوسی)، اولین درخت کاری و سنگ فرش خیابان در خیابان سردر الماسیه (باب همایون)، اولین کافه‌ها و مغازه‌های به شکل نوین برای فروش کالا‌های لوکس و فرنگی در ناصریه یا ناصرخسرو و خلاصه اولین‌ها یا نوین‌ترین‌ها به مرکزیت این میدان رخ داد. رخداد‌های نوین اجتماعی نیز اولین‌های خود را در این میدان تجربه کردند: تشییع جنازه حکومتی (ناصرالدین شاه)، میتینگ‌های سیاسی از نوع حکومتی آن، اعدام‌های سیاسی، مراسم رسمی نظامی، میتینگ‌های روشنفکری و....
همه این‌ها توپخانه را در خاطر شهروندان و خاطره شهر یکه و ممتاز کرده است.
*متن از روزنامه شرق
*عکس از آرشیو سازمان اسناد ملی
بازنشر این گزارش بدون ذکر دقیق منبع مجاز نمی‌باشد.
