فرارو- اگرچه عموما یوکا را گیاهی بیرونی و مخصوص محیط باز می‌دانند، ولی باید بگوییم این گیاه قابلیت تطبیق بالایی با انواع محیط و آب و هوا را دارد، به این صورت که تا یک ماه بدون هیچ مشکلی در محیط تاریک و کم نور به راحتی میتواند مقاومت کند. این نمونه گیاه آپارتمانی نیاز به مراقبت زیادی ندارد و جز گیاهان مقاوم است. پس افرادی که در نگهداری گیاهان آپارتمانی مبتدی هستند، می‌توانند تجربه پرورش گیاهان آپارتمانی را با یوکا کسب کنند.
یوکا، درختچه‌ای چند ساله، از خانواده
Asparagaceae و خنجریان است. این درختچه علاوه بر کاشت در گلدان و محیط آپارتمان، در محیط‌های باز و فضای سبز نیز قابل نگهداری است. درختچه یوکا به عنوان گیاه ملی یکی از کوچکترین و پر تراکم‌ترین کشور آمریکای مرکزی، یعنی السالوادور است. یوکا بومی سطح وسیعی از قاره آمریکا است و از گواتمالا تا جنوب کانادا، قسمتی از جزایر کارائیب، سواحل تگزاس تا مریلند در شمال شرق ایالات متحده آمریکا و خلیج مکزیک زادگاه آن است.
بارزترین مشخصات ظاهری یوکا یعنی برگ‌هایی کشیده و نوک تیز خنجری و ساقه ستبر و ضخیم، آن را به گیاهی خاص برای نگهداری در آپارتمان‌های لوکس تبدیل کرده است. در فوریه سال ۲۰۱۱، ۴۹ گونه از یوکا شناسایی شد که دو نمونه از آن امروزه در ایران به وفور یافت می‌شود. گونه‌ای که با نام یوکا زنگوله‌ای معروف است و در فضای سبز شهری کاشته می‌شود و گونه یوکا بزرگ که هم در محیط گلخانه و آپارتمان و هم در فضای باز قابل نگهداری است.
چند نمونه از معروفترین نوع یوکا که در ایران می‌توان تهیه کرد:
۱- یوکا فِلاکسیدا (Flaccida): این نمونه در پارک‌ها و فضای سبز شهر‌ها زیاد کاشته می‌شود و بی شک از این نمونه یوکا را زیاد دیده‌اید. شکل ظاهری درختچه، همانند دیگر انواع آن است، با این تفاوت که در فصل پاییز و اوایل بهار گل‌هایی سفید رنگ به شکل زنگوله کوچک و واژگون در راس گیاه ظاهر می‌شوند. این نمونه به یوکای زنگوله‌ای نیز معروف است.
۲- یوکا گِلوریوُسا (Gloriosa): شکل ظاهری این نمونه نیز همانند یوکا فلاکسیدا است. از این نمونه یوکا هم در ایران در فضای سبز، به وفور کاشته می‌شود.
۳- یوکا روست‌راتا (Rostrata) یا (Beaked Yucca): این نمونه دارای برگ‌هایی سوزنی‌تر از انواع قبلی است. رنگ برگ‌ها نقره‌ای تا خاکستری است. تنه این نمونه ستبرتر و بزرگ‌تر است. یوکا روست‌راتا در ایران به یوکا آمریکایی می‌شناسند. این نمونه را فقط می‌توان در فضای باز و زیر نور مستقیم آفتاب کاشت.
۴- یوکا اِلِفانتیپِس (Elephantipes): این نمونه از یوکا در ایران بیشتر در محیط آپارتمان دیده می‌شود. ساقه این نمونه کشیده و ستبر است. گونه یوکا الیفانتیپس بیشتر به دلیل شکل ظاهری برگ‌ها و ساقه آن طرفدار دارد و به ندرت گل می‌دهد. گل‌ها در اکثر نمونه‌ها به یک شکل هستند. این نمونه یوکا خود به تنهایی دارای تنوع است. از انواع مختلف این گونه: ۱-یوکا جواهری ۲- یوکا پک ۳-یوکا ابلق
در این مقاله قصد داریم شما را با گونه یوکا اِلفانتیپِس، برای نگهداری در آپارتمان آشنا کنیم. امروزه این گونه از یوکا به دلیل ویژگی‌های بصری که دارد برای تزئین به صورت بن سای در ساختمان‌های مدرن استفاده می‌شود.
اصول نگهداری و پرورش گیاه یوکا الفانتیپس
خاک مناسب: بهترین خاک برای کاشت گیاه یوکا، مخلوطی از ماسه رودخانه، کودبرگ پوسیده جنگلی و خاک باغچه است. می‌توان از خاک لومی نیز برای کاشت گیاه استفاده کرد. در کل هر خاکی که زهکش کافی داشته باشد و آب را در خود نگه ندارد، مناسب است. توجه کنید که، خاک‌های فشرده مانند گل رس از قبیل خاک‌هایی هستند که تخلخل کافی ندارند و ریشه گیاه را خفه می‌کنند. این نمونه خاک‌ها آب را از خود عبور نداده و موجب پوسیدگی ریشه گیاه می‌شوند.
آبیاری: توصیه می‌شود که در طول تابستان خاک گیاه را همواره مرطوب نگه دارید. خاک باید مرطوب باشد و آبیاری به حدی نباشد که آب در بافت خاک باقی بماند. در فصل‌های سرد سال اجازه دهید بین هر آبیاری سطح خاک گلدان کاملا خشک شود. گیاهان در طول فصل زمستان رشد چندانی ندارند به همین دلیل نیاز به آبیاری کمی دارند. برای آبیاری، سعی کنید از آب هم دمای محیط استفاده کنید.
نور مناسب: خاستگاه یوکا مناطقی از آمریکای مرکزی است. در این مناطق آفتاب فراوان و رطوبت به اندازه کافی وجود دارد. به همین دلیل، گیاه به نور فراوان احتیاج دارد. اگر آپارتمان شما نور کافی ندارد، گیاه یوکا را خریداری نکنید. این گیاه در طول روز به دو تا ۵ ساعت نور فیلتر شده نیاز دارد. نور مستقیم آفتاب در ایران، به دلیل رطوبت ناکافی، برگ‌های یوکا را می‌سوزاند. در جنوب و شمال کشور به دلیل گرمای هوا، رطوبت کافی و عدم اختلاف شدید دما در فصول سال، می‌توان گیاه یوکا را در فضای آزاد در محیط سایه آفتاب نگهداری کرد. گاهی ارتفاع درختچه یوکا در فضای آزاد به بیش از ۵ متر هم می‌رسد. پر نورترین نقطه آپارتمان را برای این گیاه انتخاب کنید. پشت پنجره جنوب شرقی یا شرقی برای درختچه یوکا مناسب است. نور کم موجب لاغرشدن ساقه گیاه و بد فرم شدن آن می‌شود.
دما: گیاه یوکا به سرمای زیر صفر زمستان عادت ندارد. در مناطقی از ایران که زمستان‌ها برف می‌بارد، گیاه یوکا را در فضای آزاد قرار ندهید. یوکا در دمای بالای ۱۶ درجه سانتی گراد آغاز به رشد می‌کند. این گیاه در محیط سایه آفتاب در فصل تابستان، دمای ۴۵ درجه هم تحمل می‌کند، اما در صورتی که هر روز گیاه را غبارپاشی کنید. پس با گرمتر شدن هوا، گیاه به غبارپاشی روزانه نیاز دارد. در فصل زمستان گیاه را در کنار وسایل گرم کننده قرار ندهید، زیرا گرمای محیط خانه گیاه را پژمرده می‌کند.
کود دهی: در گیاهان جوان لازم است آن‌ها را در طول فصل رشد، هر دو هفته طبق دستور کارخانه سازنده، تغذیه نمایید. بهترین کود که کمک به برگ‌دهی و رشد یوکا می‌کند، کود نیترات است. کود دام هم به مقدار کم در ایجاد اسیدیته خاک و تغذیه گیاه مناسب است. گیاهان مسن به کود زیادی احتیاج ندارند، پس استفاده از خاک مناسب و غنی برای کاشت یوکا مسن از کوددهی مهم‌تر است.
بیشتر بخوانید
تکثیر درختچه زینتی یوکا الفانتیپس
تکثیر اکثر گونه‌های یوکا به چهار روش اصلی انجام می‌شود:
۱- تکثیر به صورت جدا کردن پاجوش یوکا
۲- تکثیر به صورت تقسیم ساقه و تبدیل به قلمه
۳- تکثیر از طریق جداسازی و کاشت ریزوم
۴- تکثیر با بذر
تکثیر به صورت جدا کردن پاجوش گیاه یوکا: پاجوش، گیاهان کوچکی هستند که از روی ریزوم‌ها یا ساقه‌های زیرزمینی گیاه مادر شروع به رشد می‌کنند. برای تکثیر یوکا از این پاجوش‌ها می‌توان استفاده کرد.
زمان مناسب جدا کردن پاجوش، هنگام تعویض گلدان در فصل بهار است. برای انجام این کار باید خاک اطراف ریشه را به خوبی بتکانید، سپس با یک چاقوی تیز پاجوش‌ها را از گیاه مادر جدا کنید. توجه کنید که پاجوش‌های مناسب برای تکثیر حداقل باید ۴ برگ داشته باشند. سپس پاجوش جدا شده را در گلدان حاوی ماسه و کودبرگ جنگلی بکارید.
تکثیر به صورت تقسیم ساقه و تبدیل به قلمه: یکی از معمول‌ترین روش‌های تکثیر گیاه یوکا تکثیر با قلمه است. زمان قلمه زنی یوکا فصل بهار است. قلمه‌ها را از ساقه بی برگ درختچه یوکا تامین می‌کنند، البته جدا کردن قسمت‌های دارای جوانه و برگ گیاه نیز برای انجام تکثیر بهتر است.
باید طول هر قلمه ۸ تا ۱۰ سانتی‌متر باشد. برای جدا کردن قلمه از دستکش و وسیله‌ای تیز استفاده کنید. در صورتی که از قلمه برگ دار استفاده می‌کنید، برگ‌های پایین قلمه را جدا کنید تا روند ریشه زنی تسریع یابد. قلمه‌ها را به مدت سه روز در مکانی سایه و خنک قرار دهید تا برای ریشه‌زایی آماده شوند. بهترین خاک برای کاشت قلمه‌ها، ترکیبی از ماسه شسته شده رودخانه و کمی کود برگ جنگلی است. می‌توانید قبل از کاشت قلمه در خاک آن‌ها را با هورمون ریشه زا آغشته کنید. قلمه را به صورت عمودی به درون بستر کشت فرو کنید. حتما باید بخشی از قلمه (حداقل ۵ سانت از آن) خارج از خاک باشد. برای فراهم کردن شرایط گلخانه می‌توانید روی قلمه‌ها و بستر کشت را با پلاستیک شفاف بپوشانید. دمای مناسب برای ریشه زنی، ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد است. ریشه‌زایی ممکن است حدود ۶ ماه طول بکشد. بعد از ریشه زنی و جوانه زدن قلمه، گیاه جدید را به گلدان با خاک مناسب یوکا انتقال دهید.
تکثیر از طریق جداسازی و کاشت ریزوم: یکی دیگر از روش‌های ازدیاد یوکا، تقسیم ریزوم‌های آن به قسمت‌های ۷.۵ سانتی‌متری و کاشت آن‌ها در بستر شنی کم عمق است. بستر کاشت را در محیط گرمی قرار دهید تا جوانه‌های موجود بر روی ریزوم‌ها رشد کرده و از خاک بیرون آیند. وجود ریزوم در اکثر گیاهان یوکا تضمین شده نیست. پس این روش در تکثیر یوکا زیاد معمول نخواهد بود.
تکثیر از طریق کاشت بذر: کاشت بذر معمولا در فصل بهار و در دمای ۲۰ درجه سانتی‌گراد انجام می‌شود. تهیه بذر این گونه یوکا کمی دشوار است. استفاده از این روش در تکثیر یوکا معمول و متداول نیست.
تبدیل یوکا تک شاخه مسن به بن سای یوکا
برای تبدیل یوکا به بن سای یوکا فقط کافی است که ساقه گیاهان یوکا بزرگ و مسن را که بسیار ستبر و ضخیم شده، قطع کنید. قطع ساقه یوکا معمولا از فاصله ۵۰ سانتی‌متری از فاصله ساقه تا سطح خاک و برای درختچه یوکا به اندازه یک متر یا بیشتر انجام می‌شود. این روش معمولا در درختچه‌های یوکا تک شاخه صورت می‌گیرد. پس از مدتی جوانه‌هایی در قسمت قطع شده ساقه پدیدار می‌شوند.
در تصویر زیر قسمت قطع شده ساقه را در کنار گیاه اصلی قرار داده‌اند و ترکیب زیبایی ایجاد کرده است.
مشکلات در نگهداری درختچه آپارتمانی یوکا
خشک شدن برگ‌ها در زمستان: به دلیل گرمای محیط و ساکن بودن هوا در محیط است. گیاه را به محلی انتقال دهید که هوا در آن جریان دارد. غبارپاشی میتواند موثر باشد.
پوشش پنبه‌ای سفید: شپشک آردآلود علت این عارضه است. سمپاشی با سموم حشره کش طبق دستور روی بسته انجام شود.
زرد شدن برگ‌های پایین گیاه: نور کافی نیست، گیاه را به محل پر نور انتقال دهید.
گیاه خود را انداخته است: علت آن عدم توسعه ریشه‌ها است. گیاه را به گلدان کوچکتری منتقل کنید و خاک اطراف ریشه را متراکم و سبک کنید. گلدان را به محل پر نور انتقال دهید. از یک تکیه گاه برای بستن ساقه گیاه استفاده کنید.
برگ‌های جدید فاقد رشد هستند: گیاه به کود دهی نیاز دارد. اگر کودهی به صورت منظم انجام می‌شود، پس علت آن سردی هوا است.
قیمت درختچه آپارتمانی یوکا الفانتیپس در اکثر سایت‌های فروش گل و گیاه اینترنتی، بسته به نوع و اندازه گیاه، از ۱۰۰ هزارتومان تا ۳۵۰ هزار تومان متغیر بود. متاسفانه طی چند ماه گذشته قیمت گیاهان آپارتمانی به شدت افزایش یافته است. اما یوکا با توجه به نگهداری آسان و قابلیت تکثیر انبوه به روش قلمه، ارزش تهیه و نگهداری را دارد. این گیاه جز گیاهان آپارتمانی مقاوم محسوب می‌شود که با محیا کردن کوچکترین شرایط محیطی اعم از: آبیاری به موقع، نور فیلتر شده فراوان و خاک مناسب، به سرعت رشد می‌کند.
