زردی نوزاد؛ نشانه ها، علل و درمان‌های این بیماری

فرارو-یکی از بیماری‌هایی که معمولا در بدو تولد نوزادان با آن مواجه می‌شوند بیماری زردی است که این بیماری در مراحل اولیه کم خطر بوده و به زودی برطرف می‌شود. طبق مطالعات صورت گرفته قریب به۸۰ درصد نوزدان نارس و ۶۰ درصد نوزادانی که با وزن طبیعی متولد می‌شوند در هفته اول تولد دچار زرد می‌شوند که در بعضی از آنان زردی فقط ناحیه سفیدی چشم را در بر می‌گیرد و در تعداد دیگر نوزادان علاوه بر چشم، شانه، پوست و پا‌های نوزاد نیز درگیر این بیماری می‌شود. با این همه نباید این بیماری را ساده پنداشت چرا که عدم توجه و درمان آن می‌تواند عوارض بسیار خطرناکی از جمله ناشنوایی، حملات صرعی، عقب ماندگی ذهنی، کرن ایکتروس و حتی مرگ را برای نوزاد به همراه داشته باشد. برای اینکه با این بیماری، نشانه، علل و درمان‌های آن آشنا شوید، این نوشته می‌تواند به شما اطلاعات ارزشمندی را ارائه دهد.

اکثر نوزادان در روز‌های اول زندگی خود دچار زردی می‌شوند که در روز‌های دوم و سوم این زردی به اوج خود می‌رسد. این موضوع امری طبیعی یا به اصطلاح پزشکان امری فیزیولوژیک است. علت این زردی این است که با تولد نوزاد و تنفس از اکسیژن موجود در هوا دیگر نیازی به گلبول‌های قرمز اضافی موجود در خون نیست؛ بنابراین بدن این گلبول‌های قرمز را که حاوی مقادیر زیادی آهن هستند دفع می‌کنند، نتیجه دفع این گلبول‌ها تولید مقدار زیادی بیلی‌روبین (bilirubin) است که این بیلی‌روبین وارد خون شده و زردی را در نوزاد ایجاد می‌کند.

 

بیلی روبین رنگدانه‌ای در صفرا ست که باعث تغییر رنگ ادرار و مدفوع به زرد و قهوه‌ای می‌شود. در واقع بیلی روبین همان ماده‌ای ست که میزان زیاد آن در بزرگسالان یرقان و در نوزادان منجر به زردی می‌شود. در دوران بارداری این رنگدانه از طریق کبد مادر جمع اوری و دفع می‌شد و عملا کبد کودک هنوز درگیر این فرآنیده نیست. پس از تولد نوزاد تمام این وظیفه به عهده کبد نوزاد سپرده می‌شود. در روز‌های اول تولد ممکن است کبد هنوز انچنان رشد و یا پخته نشده باشد که بتواند همه این رنگدانه‌ها را جمع اوری و از بین ببرد. در نتیجه به مرور سطح بیلی روبین در خون افزایش پیدا می‌کند؛ بنابراین هرگونه شرایطی که خلاف این موارد ذکر شده باشد، ممکن است زنگ خطری برای زردی غیرفیزیولوژیک باشد به این معنی که اگر زردی نوزاد ۲۴ تا ۳۶ ساعت بعد از تولد رخ دهد و زردی به سرعت تا شکم نوزاد گسترش پیدا کند همچنین طی آزمایشات خون نوزاد متوجه افزایش بسیار سریع سطح بیلی‌روبین خون شویم، باید زردی نوزاد جدی گرفته شود. آکادمی پزشکان کودکان آمریکا توصیه کرده است که تمامی نوزادان در بیمارستان و بین روز ۳ و ۵ زندگی کودک تست زردی خون را بدهند. همین این موضوع از این جهت است که اگر زردی کودک تشخیص داده نشود و سطح زردی خون کودک از حدی بالاتر برود می‌تواند خطر وقوع فلج مغزی و یا کم شنوایی در کودک بالا برود.

پیش از این اشاره شد که علت زردی نوزادن بالا رفتن سطح رنگدانه‌ای زرد رنگ در خون به نام بیلی روبین است. این رنگدانه که در نتیجه تجزیه گلبول‌های قرمز در خون بوجود می‌آید، به طور طبیعی توسط کبد از سطح خون فیلتر شده و به سمت روده برای دفع هدایت می‌شود؛ بنابراین اینگونه می‌توان گفت که هرچه کبد نوزاد کامل‌تر باشد، دفع این ماده به صورت کاملتری رخ می‌دهد و زردی نوزاد نیز شدت کمتری خواهد داشت. اما این سیستم بنا به دلایلی ممکن است در بدن نوزاد به درستی عمل نکند که مهمترین آن‌ها عبارتند از:

۱. نوزادان نارس: منظور نوزادانی است که پیش از رسیدن به ۳۷ هفته به دنیا آمده باشند (به وضع حمل قبل از هفته ۳۷ بارداری، زایمان زودرس گفته می‌شود که علاوه بر زردی، ممکن است مشکلات دیگری را نیز برای نوزاد به‌همراه داشته باشد)

۲. نوزادانی که به اندازه کافی نمی‌توانند شیر بنوشند: گاه پیش می‌آید که بدن مادر هنوز نمی‌تواند به اندازه کافی شیر تولید کند و یا اینکه خود نوزاد هنوز قادر به مکیدن شیر مادر نیست

۳. کودکانی که گروه خونی آن‌ها با مادرشان متفاوت است: معمولا در بدن کودکانی که گروه خونی متفاوتی در مقایسه با مادرشان دارند، مقداری پادتن ترشح می‌شود که می‌توانند به گلبول‌های قرمز خون آن‌ها آسیب برساند و باعث افزایش شدید بیلی‌روبین شوند. به طور معمول در مادرانی که گروه خونی O دارند، اگر نوزادشان گروه خونی A یا B داشته باشد، احتمال این نوع زردی وجود دارد. البته این حالت در تمامی مادران که گروه خونی O دارند اتفاق نمی‏افتد. این نوع زردی شدید بوده و حتما از سوی متخصص اطفال نیاز به بستری و درمان دارد. البته در موارد دیگر نیز زردی ناشی از RH است یعنی در صورتی که RH مادر (فاکتور موجود در گلبول قرمز خون) منفی و RH نوزاد مثبت باشد، احتمال ایجاد این نوع زردی وجود دارد. هم‌اکنون با تزریق آمپول «روگام» از ایجاد این نوع زردی در حاملگی بعدی جلوگیری می‏کنند.

۴. نوزادان با وزن تولد کمتر از ۲۵۰۰ گرم در هنگام تولد

۵. نوزاد مبتلا به فاوویسم: این بیماری نیز باعث از بین رفتن زودرس گلوبول‌های قرمز می‌شود.

۶. کبودی یا کوفتگی (bruise) و یا خونریزی داخلی نوزاد

۷. وجود مشکلات مربوط به کبد در نوزاد

۸. وجود عفونت در نوزاد

۹. کمبود آنزیم‌ها

۱۰. وجود مشکل در گلبول‌های قرمز خون نوزاد

۱۱. نوزادان متولد شده از مادران مبتلا به دیابت

درجه زردی نوزادان، با میزان بیلی روبین خون تعیین می‌شود که آن هم براساس وزن کودک و سن کودک متفاوت است. یعنی اگر بخواهیم بطور دقیق بدانیم زردی کودک باید چند باشد باید متناسب با سن کودک و وزن او پاسخ داد. برای نمونه اگر زردی نوزاد در روز اول تولد بین ۵ تا ۷ باشد می‌تواند برای کودک مشکل ساز باشد در حالیکه همین میزان زردی برای نوزاد ۱۰ روز معمولا نگران کننده نیست؛ بنابراین واضح است که تفسیر درجه زردی نوزاد بر عهده پزشک خواهد بود و اوست که می‌تواند بر اساس مشخصات نوزاد، نظر نهایی در مورد زردی را اعلام کند چرا که ممکن است شرایط از نوزادی به نوزاد دیگر متفاوت باشد. با این حال به طور کلی می‌توان گفت که در ۲۴ ساعت اولیه تولد، زردی بیش از ۵ نیاز به بررسی پزشک دارد. در روزی‌های بعد بطور میانگین زردی بین ۳ تا ۷ است، اما زردی بیش از ۱۲ در هفته اول خطرناک است. بیشترین درجه زردی ۲۵ است که خطرناک است و احتمالا نیاز به تعویض خون دارد. همچنین اگر زردی نوزاد گسترش پیدا کرد و یا شدیدتر شد و یا کودک تب الای ۳۸ درجه داشت حتما می‌بایست به پزشک مراجعه کنید.

 

در صورتی که مقدار بیلی‏روبین از حد مجاز تجاوز کند ممکن است عوارض جبران‏ناپذیری برای نوزاد در پی داشته باشد چرا که سطح بالای این ماده می‌تواند باعث آسیب همیشگی به سلول‌های عصبی شود. همچنین زردی می‌تواند نوزادان را در معرض عوارض جدی همچون ناشنوایی عصبی حسی، تشنج، فلج مغزی، کند ذهنی و تاخیر در تکلم قرار دهد. به عبارت دیگر تشخیص و درمان به موقع زردی در نوزادان اهمیت بسیار بالا و حیاتی دارد چرا که عدم توجه به این موضوع می‌تواند برای نوزاد خطر افرین باشد. برخی از این خطر‌ها عبارتند از:

۱. آنسفالوپاتی حاد بیلی روبین: بیلی روبین برای سلول‌های مغزی سمی است. در یک کودک مبتلا به زردی شدید، خطر انتقال بیلی روبین به مغز وجود دارد، وضعیتی که به نام آنسفالوپاتی حاد بیلی روبین شناخته می‌شود. درمان سریع ممکن است از آسیب قابل توجه پایدار در آینده جلوگیری کند. علائمی که در آنسفالوپاتی حاد بیلی روبین در کودک مبتلا به زردی می‌بینیم، عبارت است از: بی میلی، به سختی بیدار شدن از خواب، گریه با صدای بالا، مکیدن یا تغذیه ضعیف و بد، عقب گرد و قوس زدن به عقب در گردن و بدن، تب.

۲. کرنیکتروس: سندرومی است که اگر آنسفالوپاتی حاد بیلی روبین باعث آسیب دائمی به مغز شود، اتفاق می‌افتد. کرنیکتروس ممکن است منجر به علایمی مانند؛ حرکات غیر ارادی و غیر قابل کنترل (فلج مغزی)، نگاه دائمی به بالا، از دست دادن شنوایی و رشد نامناسب مینای دندان، شود.

طبیعتا از زمان تولد نوزاد تا حداکثر ۷۲ بعد می‌بایست زردی نوزاد خود را تست کنید. آزمایش زردی نوزاد برای تشخیص آن ضروری است. بعد از این آزمایش همچنین می‌توانید در خانه با مشاهده برخی از علائم زیر به تشخیص یرقان کودک کمک کنید.

۱. زرد شدن پوست نوزاد
۲. زردی سفیدی چشم
۳. زردن شدن اطراف ناحیه‌ای پوست پس از فشار انگشت
۴. خستگی
۵. زردی لثه نوزاد
۶. رنگ ادرار و یا مدفوع نوزاد

 

 

اگر تنها سر و صورت مبتلا به زردی باشد و سینه و شکم و اندام‌ها زرد نباشد احتمالا عدد زردی بالا نیست. معمولا هرچه زردی در اندام‌های پایین بدن دیده شود حاکی از آن است که میزان زردی در حال افزایش است. برای نمونه اگر زردی به پا‌ها برسد احتمالا عدد زردی بالاتر و نگران‌کننده‌تر است. موراد فوق می‌تواند به تشخیص زردی نوزاد در خانه کمک کند، اما تشخیص قطعی از طریق آزمایش است. اقدامات تشخیصی زردی و اندازه گیری بیلی روبین شامل موارد زیر است:

۱. معاینه فیزیکی: در این روش پزشک با بررسی وضعیت ظاهری کودک زردی را تشخیص می‌دهد.
۲. آزمایش خون کودک: در این روش از طریق یک سوزن مقداری از کمی از خون نوزاد را برای آزمایش گرفته می‌شود.
۳. تست بیلی روبین پوستی: این تست با دستگاهی که انعکاس نور ویژه‌ای از طریق پوست را اندازه گیری می‌کند، انجام می‌شود.
۴. آزمایش خون و ادرار: برای یافتن بیماری زمینه ای، ممکن است پزشک در خواست آزمایش خون و ادرار بدهد.

ممکن است به دلایلی پزشک تشخیص دهد که آزمایش‌های تکمیلی دیگری از کودک گرفته شود. این آزمایشات می‌تواند موارد زیر را بررسی کند:

۱. گروه خون و Rh مادر و نوزاد
۲. بررسی وجود آنتی بادی در خون کودک
۳. شمارش تعداد سلول‌های خونی
۴. وجود هر نوع عفونت
۵. بررسی مشکلات آنریم‌های کبدی

زردی خفیف معمولا در طول هفته اول، دوم و یا سوم تولد نوزاد خود به خود ناپدید می‌شود. برای زردی متوسط تا شدید ممکن است نوزاد نیاز به بیشتر ماندن در بیمارستان یا تحت نظر پزشک بودن داشته باشد. درمان‌های در دسترس برای کاهش زردی نوزاد می‌تواند شامل؛

۱. مصرف مایعات: از دست رفتن مایعات در بدن باعث افزایش سطح بیلی روبین در خون می‌شود. درمان کم آبی بدن باعث دفع بیلی روبین از راه ادرار و مدفوع می‌شود.

۲. نوردرمانی (فتوتراپی): در این حالت کودک در زیر یک لامپ مخصوص قرار داده می‌شود. نور این لامپ باعث تغییر ساختار رنگدانه‌های زرد رنگ (بیلی روبین) می‌شود. این تغییر باعث می‌شود که بیلی روبین راحت‌تر دفع شود. با دفع بیلی روبین زردی نوزاد کمتر می‌شود.

 

 

۳. ایمونوگلوبولین که داخل رگ تزریق می‌شود (IVIG): ایمونوگلوبین پروتینی است در خون، که قدرت انتی بادی‌های مخرب را کاهش می‌دهد. با کاهش تخریب گلبول‌های قرمز، بیلی روبین کمتری در خون تولید می‌شود. ممکن است علت زردی نوزاد، تفاوت گروه خونی مادر و نوزاد باشد. در این حالت نوزاد آنتی بادی‌هایی از خون مادر را دریافت می‌کند که در تخریب گلبول‌های قرمز نقش بیشتری دارند.

۴. تعویض خون: به ندرت، در نوزادانی که زردی بالایی دارند تصمیم به تعویض خون گرفته می‌شود. زمانی که زردی شدید به سایر درمان‌ها پاسخ نمی‌دهد، ممکن است نوزاد نیاز به انتقال خون داشته باشد. انتقال خون شامل گرفتن مقدار کمی خون نوزاد و جایگزینی آن با خون اهدایی از فردی دیگر است، در این حالت بیلی روبین و آنتی بادی‌های مادری رقیق می‌شوند. این روش در بخش مراقبت‌های ویژه‌ی نوزادان NICU انجام می‌شود.

به طور معمول نوزادان قبل از ترخیص از بیمارستان، از لحاظ زردی مورد بررسی قرار می‌گیرند. باید توجه داشت که نوزاد باید در روز‌های سوم و هفتم پس از زایمان که سطح بیلی روبین معمولا به اوج خود می‌رسد برای زردی مورد بررسی قرار گیرد. اگر کودک زودتر از ۷۲ ساعت پس از زایمان مرخص شود، طی دو روز پس از ترخیص باید برای بررسی زردی به نزد دکتر اطفال برده شود. با این حال در مواردی که میزان زردی نوزاد شدید نیست و علت آن طبیعی است؛ راه حل‌های خانگی ساده‌ای برای کاهش آن وجود دارد؛

۱. نور خورشید: استفاده از روش‌های طبیعی بهترین راه درمان نوزادان است. یکی از این روش‌ها استفاده از نور طبیعی خورشید است. شما می‌توانید روزی ۱ الی دو ساعت نوزادتان را به طور برهنه زیر نور خورشید قرار دهید. البته توجه داشته باشید که این کار را تا قبل از ساعت ۸ صبح انجام دهید تا آفتاب زیادی تیز نباشد و اشعه‌های مضر شدید نشده باشند. نور خورشید به کاهش میزان بیلی روبین کمک میکند.

۲. تغذیه مداوم: تغذیه مرتب به جریان یافتن بیلی روبین در خون کمک می‌کند و این باعث راحت‌تر شدن دفع آن می‌شود. نوزادان مبتلا به زردی معمولا خواب بیشتری دارند. مراقب باشید تا به طور منظم هر دو ساعت نوزاد را برای شیر خوردن بیدار کنید. اگر خودتان شیر ندارید در هر وعده ۲ اونس (واحدی برابر ۳۱ گرم) شیرخشک به او بدهید.

۳. استفاده از مکمل‌ها غذایی: نوزادانی که مبتلا به زردی هستند احتیاج به تغذیه بیشتر و کامل تری نسبت به نوزادان سالم دارند و شیر مادر برایشان کافی نیست. شما می‌توانید از مکمل‌ها و شیرخشک‌های متناسب برای کودک خود بهره ببرید.

۴. استفاده از لامپ‌های مخصوص خورشیدی: اگر میزان بیلی روبین نوزاد بجای کاهش رو به افزایش بود چند لامپ خورشیدی تهیه کرده و نوزاد را زیر آن قرار دهید.

۵. آب جوانه گندم: آب جوانه گندم کمک می‌کند تا سموم بدن کودک دفع شود. اگر کودک توسط شیر مادر تغذیه می‌شود، مادر باید آب جوانه گندم مصرف کند، زیرا از طریق شیر مادر به کودک می‌رسد.

۶. استفاده از bili-blanket: نوعی پتو است که برای درمان بیلی روبین اضافه استفاده می‌شود. درواقع یک نوع دستگاه فتوتراپی قابل حمل است و مانند آن عمل می‌کند که برای درمان در خانه شیوه موثری است.

 

۷. استفاده از شیرخشت و ترنجبین: ترکیب گزانگبین، شیرخشت و ترنجبین مشهورترین درمان خانگی و یکی از مؤثرترین روش‌های درمان زردی نوزاد است. البته بهتر درخصوص استفاده از این روش با پزشک خود مشورت کنید.

۸. حمام نوزاد با گل بنفشه و گل خطمی: یکی از درمان‌هایی که برخی متخصصان طب سنتی آن را پیشنهاد می‌دهند، حمام کردن نوزاد با عصاره یا جوشانده گیاه گل بنفشه و گل خطمی است. برای انجام این روش ساده، کافی است با اضافه کردن گیاه گل بنفشه و خطمی به آب گرم داخل وان نوزاد، او را حمام کنید.

۹. رعایت رژیم غذایی مناسب از سوی مادر: باید توجه داشت که رژیم غذایی مادر می‌تواند تأثیر بسزایی در درمان زردی نوزاد داشته باشد. برای مثال مادران شیرده بهتر است مصرف شیرینی‌ها، غذا‌های پرچرب، سرخ کرده، پرادویه، انواع بستنی، فالوده و مواد نشاسته‌ای را در ماه‌های آخر بارداری کم و حتی اگر می‌توانند قطع کنند. استفاده مادران از عرق گیاهان دارویی همچون کاسنی و شاتره نیز می‌تواند بسیار مفید باشد.