دیروز در میان خبرهای سینمایی، گفت‌وگوی مرتضی شایسته، تهیه‌کننده باسابقه سینمای ایران با ایلنا جلب نظر می‌کرد که از احتمال توقیف اموال ایران در صورت نمایش سریال‌های خارجی بدون مجوز سخن به میان آورده و به‌عبارتی بهتر اعلام کرده بود که «پخش سریال‌های خارجی بدون کسب اجازه و مجوز از سازندگان آنها احتمال دارد که بهانه دست آنها داده و موجب توقیف اموال ایران در خارج از کشور شود.»
به گزارش شهروند، موضوعی‌که سال‌هاست درباره‌اش صحبت می‌شود و بارها و بارها عنوان شده که نمایش بدون مجوز فیلم‌ها و سریال‌ها، فوتبال‌ها و... بدون دریافت اجازه پخش آنها و البته پخش شماری از فیلم‌های سینمایی بدون در اختیار داشتن رایت پخش سینمایی آنها باعث شده تا جریمه این اقدام از محل سرمایه‌های بلوکه شده ایران پرداخت شود. اتفاقی‌که با توجه به قیمت نازل آثار تصویری و هنری برای کشورهایی مانند ایران به‌سهولت قابل پیشگیری است. این مطلب نگاهی دارد به هزینه‌هایی که خریداران و پخش‌کنندگان ایرانی برای خرید آثار خارجی می‌پردازند.
سریال چند؟
به این دلیل‌که ایران به قانون کپی‌رایت نپیوسته، کمپانی‌های خارجی راهی برای پیگرد قانونی سوءاستفاده‌کنندگان غیرمجاز از آثار هنری ندارند و برای همین هم در ازای مبلغ اندکی راضی به اعطای حق انتشار آثارشان هستند. این امر را به‌خصوص در مورد سریال‌های تلویزیونی به‌عینه دیده‌ایم، چنان‌که به‌گفته مدیرکل تأمین برنامه صداوسیما «هزینه خرید یک مجموعه ٣٠ قسمتی خارجی برای ایرانی‌ها بسیار ناچیز و از هزینه ساخت یک قسمت از سریال ایرانی کمتر است».
شنیده‌های غیررسمی حتی از اعداد و ارقامی به‌مراتب کمتربوده‌اند در حدود ٧٠٠ تا ١٠٠٠ یورو نیز سخن به میان می‌آورند. اما با وجود این قیمت پایین، بارها و بارها شاهد پخش آثار بدون مجوز بوده‌ایم و حتی این اتفاق در مورد سریال‌های محبوب حدود دو دهه پیش، یعنی ارتش سری و لبه تاریکینیز رخ داد که البته تلویزیون پاسخی به این شایعات نداد.طبق همین شنیده‌ها، البته کشور سازنده سریال هم نقش مهمی در قیمت آن سریال دارد و طبیعتا قیمت خرید رایت یک سریال آمریکایی بیشتر از سریال ترکیه‌ای یا کره‌ای است. مدیرکل تأمین برنامه صداوسیما در این مورد می‌گوید که «گران‌ترین سریال‌ها در منطقه سریال‌های ترکیه‌ای و آمریکایی هستند.»
تاج‌وتخت و چرنوبیل یک دلاری!
صحبت‌های بحث‌انگیز مرتضی شایسته البته ناظر بود به موسسات vod و سرویس‌های تعاملی که قیمت خرید آثار برای عرضه در این رسانه‌ها حتی در قیاس با تلویزیون نیز پایین‌تر است؛ با این‌که ذات این فضا موجب شده که شاهد شفافیت قیمتی چندانی در این حوزه نباشیم. در سه ماه گذشته، دو مجموعه پربیننده «بازی تاج‌وتخت» و «چرنوبیل» از مهمترین سریال‌هایی بوده‌اند که در این شبکه‌های اینترنتی داخلی پخش شده‌اند و بنابراین قیمت خرید رایت آنها می‌تواند جذاب باشد.
سعید رجبی فروتن از مدیران و کارشناسان این حیطه درباره قیمت خرید رایت آثار برای پخش در این سامانه‌ها با اشاره به نبود شفافیت می‌گوید که «این موسسات آن‌چنان پولی به اغلب آثار نمی‌دهند و معمولا بر مبنای تعداد کلیک و دیده‌شدن فیلم در این سامانه‌ها به صاحبان آن پول می‌دهند و بنابراین گردآوری اطلاعات در این حوزه دشوار است».
البته فراموش نکرده‌ایم که چندی پیش گردانندگان یکی از این سرویس‌های تعاملی ادعا کرد که رایت سریال گات را در اختیار دارد و نسخه دوبله شده سریال را با مجوز ارایه داده؛ موضوعی که بعد از پخش تنها دو قسمت توخالی‌بودنش اثبات شد و ارشاد جلوی پخش آن را گرفت.
در حقیقت معقول و منطقی هم نبود تصور این موضوع که در روزگاری که مهمترین بحث سیاسی روز تحریم‌های آمریکاست، طرف ایرانی توانسته باشد از یکی از بزرگترین تهیه‌کنندگان آمریکا رایت پخش سریال محبوب این روزها را به‌دست آورده باشد
سینمای ارزان هالیوود
قضیه تحریم‌ها الان حدود چهار دهه است در سینما مطرح است و در این مدت‌زمان طولانی با این‌که همواره قانون ممنوعیت پخش فیلم‌های خارجی این موضوع را در حاشیه قرار داده بود، اما حقیقت این است که هر زمان هم به هر بهانه‌ای فیلمی خارجی روی پرده آمده، یا بدون مجوز بوده یا این‌که مجوز آن را یکی از شرکت‌های واسطه در همین دوبی و ترکیه اعطا کرده و نه کمپانی‌های اصلی.
ولی به‌هرحال همین نمایش کم‌جان و کم‌تعداد هم در تمام این سال‌ها دولت‌های وقت را وارد چرخه‌ای از شکایات بین‌المللی و تبعات گسترده حقوقی، ازجمله جریمه و ضبط اموال کشورمان کرده است. ماجرایی که از زمان نمایش فیلم اسکاری رقصنده با گرگ آغاز شده و تا این اواخر با طرح جدید اکران فیلم خارجی هم ادامه داشته است. «رقصنده با گرگ» که نخستین فیلم آمریکایی است گفته می‌شود با پرداخت حدود سه‌هزار دلار روی پرده سینماها آمده. در دور اصلی اکران فیلم خارجی هم که با فیلم‌هایی مانند جان ویک، انتقام‌جویان: جنگ ابدیت و وینچستر آغاز شدشنیده‌هاحکایت می‌کنند که گران‌ترین رایت متعلق به انتقام‌جویان سه‌بعدی بوده که از واسطه‌ای در دوبی به رقم کمتر از پنج‌هزار دلار خریداری شده است.
این آمار و ارقام البته در دیگر کشورها فرق دارد. در بسیاری از کشورهای دیگر کمپانی‌های فیلمسازی هالیوودی سالن‌ها و ساختار نمایشی خود را در آن کشورها دارند، بنابراین مثل یک پخش‌کننده داخلی به نمایش آثارشان می‌پردازند و درآمدهای نجومی نیز به‌دست می‌آورند. مثلا این روزها بازار چین با درآمدی ده‌ها‌میلیون دلاری یکی از جذاب‌ترین بازارها برای هالیوود است، یا کره و ژاپن یا همین ترکیه و امارات. اما ماجرای اکران در ایران تفاوتی بنیادین با آن کشورها دارد.
چند فیلم با یک بلیت
درباره موسسه رسانه‌های تصویری که یک زمانی تنها مرجع پخش آثار سینمایی در قالب ویدیو بود، گفته می‌شود که بیشتر فیلم‌ها را با مجوز توزیع می‌کرد، با این توضیح که چون بیشتر فیلم‌ها را در فستیوال‌ها انتخاب و خریداری می‌کردند (مرور فیلم‌های منتشر شده نشان از این دارد که سینمای خاصی اولویت این سازمان بود و فیلم‌های تجاری یا هالیوودی در اقلیت محض قرار داشت) بنابراین قیمت‌ها نیز به همین نسبت پایین بود. چنان‌که گفته می‌شود گاهی این موسسه در ازای دریافت رایت چند فیلم یک پخش‌کننده مبلغی در حدود صد یا دویست دلار پیشنهاد می‌داد.
