سرنوشت ۱+۵ بعد از خروج یک؛ برجامِ ناکام!

فرارو- در پی خروج یکجانبه آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، سرنوشت گروه معروف به ۱+۵ در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت. با نزدیک شدن پایان ضرب الاجل ۶۰ روزه هسته‌ای ایران، گروه یادشده بار دیگر در معرض آزمون جدی قرار گرفته است.

به گزارش فرارو، با ارجاع پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران به شورای امنیت در سال ۲۰۰۶، مقدمات تشکیل یک گروه تاثیرگذار، اما مبهم فراهم شد. در این سال، آمریکا، روسیه و چین به سه کشور اروپایی فرانسه، بریتانیا و آلمان ملحق شدند تا با تشکیل یک جبهه واحد بین المللی در برابر ایران، مسئله هسته‌ای این کشور را حل‌وفصل کنند. پیش از این سال، سه کشور اروپایی یادشده مذاکرات و تفاهماتی با ایران داشتند، اما این تفاهمات نتوانست برای مدت طولانی دوام بیاورد. از سال ۲۰۰۶ به بعد، فشار‌های بین المللی با هدایت شورای امنیت سازمان ملل به شکل تدریجی و تصاعدی افزایش یافت تا نهایتا در سال ۲۰۱۵، ایران و گروه ۱+۵ توافق مهمی به نام برجام امضا کنند. توافقی که با خروج یکجانبه آمریکا از آن در هشتم ماه مه ۲۰۱۸، عملا در مسیر فروپاشی قرار گرفت.

آمریکا در یک سال گذشته، تحریم‌های گسترده‌ای علیه ایران اعمال کرد و ادعا می‌کند که هنوز تحریم‌های بزرگ دیگری وجود دارد که بزودی علیه ایران اعمال خواهد شد. تا قبل از ماه مه، اعضای برجام امیدوار بودند که با پیدا کردن راه حلی برای استمرار فروش نفت ایران، برجام را نجات دهند. اما هنگامی که آمریکا از اوایل این ماه، معافیت‌های موقت فروش نفت ایران به هشت کشور را لغو کرد، معلوم شد که سایر اعضای باقیمانده در برجام، نمی‌توانند برای ایران معجزه کنند.

از این رو، ایران، پس از یک سال صبر، تقریبا یک ماه و نیم پیش، به سایر اعضای برجام یک مهلت ۶۰ روزه داد تا منافع اقتصادی‌اش را تامین کنند. در غیر این صورت، اجرای تعهدات کلیدی برجام، مانند تعهد به نگهداری کمتر از ۳۰۰ کیلوگیرم اورانیوم غنی‌شده، را متوقف خواهد کرد. حدود دو هفته دیگر این ضرب الاجل به پایان می‌رسد، اما طرف‌های برجام هنوز هم کار خاصی برای ایران انجام نداده‌اند.

امروز با اوج‌گیری تنش‌ها میان تهران و واشنگتن و نزدیک شدن پایان مهلت ایران، گروه ۱+۵ بار دیگر با یک پیچ سرنوشت‌ساز مواجه شده است. اگر ایران اجرای برخی تعهدات را متوقف کند، آیا اعضای باقیمانده در توافق هسته‌ای از آمریکا حمایت می‌کنند؟ آیا این اعضا می‌توانند به ایران در دور زدن تحریم‌های آمریکا کمک کنند؟ اگر نمی‌توانند، پس چگونه باید برجام را حفظ کرد؟

واکاوی مواضع اخیر پنج کشور چین، روسیه، آلمان، فرانسه و بریتانیا، می‌تواند پاسخ پرسش‌های فوق را روشن کند. همه این پنج کشور، قاطعانه با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای مخالفت کردند. اما در هفته‌های اخیر تحولاتی رخ داده است که مواضع آن‌ها در برابر ایران و توافق هسته‌ای را مبهم کرده است.

از میان اعضای برجام، چین از همه محتاطانه‌تر عمل می‌کند و جز در موارد معدود، حتی از اظهارنظر درباره تنش‌ها در خلیج فارس خودداری می‌‎کند. در مسئله برجام، چین دو هدف را دنبال می‌کند: استمرار پایبندی کامل ایران به برجام و جلوگیری از شعله‌ور شدن یک نزاع در خلیج فارس.

حدود یک هفته پیش، وانگ یی، وزیر خارجه چین، از ایران خواست که به توافق هسته‌ای پایبند بماند و از آمریکا هم درخواست کرد که برای حل کردن چالش‌ها از «فشار شدید» استفاده نکند. او با بیان اینکه چین از وضعیت خلیج فارس «بسیار نگرن» است، گفت: «ما از همه طرف‌ها می‌خواهیم که عقلانی باقی بمانند و خویشتنداری کنند و هیچ اقدام تنش‌زا انجام ندهند که موجب تنش‌های منطقه‌ای شود و جعبه پاندورا را باز نکنند. علی الخصوص، طرف آمریکایی باید روش‌های اعمال فشار شدید خود را اصلاح کند.»

روسیه
بر خلاف چین، لحن و ادبیات روسیه در روز‌های اخیر تغییر کرده است. روس‌ها، آشکارا جانب ایران را گرفته و به آمریکا هشدار می‌دهند. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، اخیرا اعلام کرده که کشورش حاضر است در فروش نفت به ایران کمک کند. علاوه بر این، الکساندر شرین، معاون اول کمیته دفاعی دومای روسیه، گفته است با توجه به استقرار سامانه موشکی «پاتریوت» آمریکایی در خاورمیانه، ایران به سامانه دفاع ضدهوایی «اس-۴۰۰» نیاز دارد.

روز دوشنبه آمریکا تحریم‌های جدیدی علیه ایران اعمال می‌کند. ریابکوف، این تحریم‌ها را محکوم و از سختگیری اروپا علیه ایران هم ابراز تاسف کرد. این مقام روس، با بیان اینکه تحریم‌های یکجانبه آمریکا «غیرقانونی» است، افزود: «اکنون ما شاهد این هستیم که اعضای اروپایی برجام تحت تاثیر آمریکا در برخی از جنبه‌ها رویکرد سختگیرانه‌ای نسبت به ایران پیدا کرده‌اند، که این اتفاق نگران کننده‌ای است.»

به گزارش خبرگزاری روسی تاس، ریابکوف تصریح کرد روسیه با تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران مقابله خواهد کرد.

به نظر می‌رسد مخالفت صریح و علنی روسیه با فشار‌های آمریکا علیه ایران، با سختگیری‌های فزاینده اروپا بر ایران بی‌ارتباط نیست. با آشکار شدن نشانه‌هایی از همگرایی اروپا و آمریکا در برابر ایران، روسیه احساس می‌کند سطح فشار‌ها بر ایران از خط قرمز عبور کرده است.

بریتانیا، آلمان و فرانسه
اولین کشور اروپایی که پس از منفجر شدن دو نفتکش در دریای عمان، روایت آمریکا را رسما پذیرفت و همگام با آن، ایران را به دست داشتن در انفجار‌ها متهم کرد، بریتانیا بود. در مقایسه با سایر کشور‌های اروپایی، مواضع بریتانیا به آمریکا نزدیک‌تر شده و حتی گزینه نظامی در برابر ایران را بررسی می‌کند.

جرمی هانت، وزیر خارجه بریتانیا و یکی از دو نامزد تصدی سمت نخست‌وزیری این کشور، اخیرا گفت: «ما در کنار ایالات متحده، به عنوان قوی‌ترین متحدمان، خواهیم بود. اما طبعا ما باید هرگونه درخواست برای حمایت نظامی را مورد به مورد بررسی کنیم.»

بریتانیا، در ماجرای حمله به دو نفتکش در دریای عمان، همگام با آمریکا، ایران را متهم کرد. برخی گزارش‌های رسانه‌ای در بریتانیا حاکی از آن است که بریتانیا به فکر حمایت از اقدام نظامی احتمالی آمریکا علیه ایران است. روزنامه تایمز بریتانیا به نقل از مقامات امنیتی در دولت آمریکا نوشت: «همزمان با افزایش تنش‌ها در خلیج (فارس)، واشنگتن معتقد است که موضع بریتانیا (در برابر ایران) سختگیرانه شده و در هرگونه نزاع با ایران، (از آمریکا) حمایت خواهد کرد.»

پس از خروج آمریکا از برجام، بریتانیا در کنار فرانسه و آلمان، تلاش کرد از نفوذ خود برای آرام کردن وضعیت استفاده کند. اما با افزایش تنش‌ها در یک ماه گذشته، موضع بریتاینا تغییر کرده است. یک منبع نزدیک به دولت آمریکا به روزنامه تایمز گفت: «معمولا هنگامی که با مقامات بریتانیایی دیدار می‌کنم، احساس می‌کنم که با فرانسوی‌ها یا آلمانی‌ها صحبت می‌کنم. اما این امر در هفته‌های اخیر عوض شده است.» این منبع در ادامه مدعی شد لحن بریتانیا در محافل علنی و خصوصی تغییر کرده است.

این تغییر در سفر اخیر، اندرو موریسون، وزیر مشاور بریتانیا در امور خاورمیانه، به تهران، ملاحظه شد. موریسون روز یکشنبه در تهران با کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی، و چند مقام دیگر ایرانی دیدار کرد. او پس از بازگشت به کشورش مدعی شد که مقامات ایران گفته است ایران باید کاملا به برجام پایبند بماند. موریسون، به مقامات ایران اطلاع داده که بریتانیا معتقد است ایران در حمله به نفتکش‌ها در دریای عمان دست دارد.

خرازی پس از دیدار موریسون، صحبت‌های وزیر بریتانیایی را «تکراری» توصیف کرد.

آلمان، کم و بیش مواضع مشابهی اتخاذ کرده است. چندی پیش، آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان، مدعی شد شواهد مهمی وجود دارد که ایران در حمله به نفتکش‌ها نقش داشته است. افزون بر این، مرکل گفته است خروج ایران از برجام بدون تبعات نخواهد بود. این اظهارات در حالی بیان شد که آلمان رسما به ایران گفته است اروپا نمی‌تواند منافع اقتصادی ایران را تامین کند. هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان، در آخرین خود به تهران، به صراحت گفت: اروپا نمی‌تواند برای ایران معجزه کند.

در این میان، موضع فرانسه اندکی متفاوت است. مواضع این کشور در حال حاضر به ابراز نگرانی از تشدید تنش‌ها محدود است. فرانسه، برخلاف آلمان وبریتانیا به اظهارات مبهم و دیپلماتیک روی آورده و در ماجرای انفجار نفتکش‌ها از اتهام‌زنی به ایران خودداری کرده است. اما اگر ایران گام‌های بعدی هسته‌ای خود را بردارد و برخی تعهدات هسته‌ای را تعلیق کند، بعید است که فرانسه با بریتانیا و آلمان ساز مخالف بزند. این سه کشور، همواره تلاش می‌کنند در زمینه پرونده هسته‌ای ایران مواضع مشترکی اتخاذ کنند.

با خروج آمریکا، برجام ترک برداشت و با هر تحریم جدیدی که آمریکا علیه ایران اعمال کرد، بر ترک‌های آن افزوده شد. اما با فروپاشی برجام، آینده گروه ۱+۵ هم در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. آیا این گروه بار دیگر با ایران مذاکره خواهد کرد؟ اساسا پس از خروج آمریکا از برجام آیا امکان دارد میان اعضای این گروه دوباره اجماعی علیه ایران شکل بگیرد؟ حال که معلوم شده بدون آمریکا، همه اعضای باقیمانده در برجام نمی‌توانند منافع اقتصادی ایران را تامین کنند، آیا در مذاکرات احتمالی آینده، ایران بار دیگر با تمام اعضای گروه ۱+۵ مذاکره خواهد کرد؟ اگر اعضای فعلی برجام نمی‌توانند برای ایران معجزه کنند، چه لزومی دارد ایران دوباره با آن‌ها مذاکره کند؟ پاسخ به سوالاتی از این دست، سرنوشت برجام و گروه ۱+۵ را مشخص خواهد کرد.