صف‌بندی‌های جدید در خاورمیانه

فرارو- سال نو میلادی در حالی فرا رسید که نشانه‌های واضحی درباره تغییر سیاست خارجی برخی کشور‌های عربی در قبال سوریه بروز پیدا کرد. مقابله با ترکیه به عنوان هدف این تغییر بیان شده است.

به گزارش فرارو، همزمان با ورود سوریه به سال ۲۰۱۹، این کشور وارد مرحله جدیدی شد. مرحله‌ای که در آن، کشور‌های عربی مانند امارات، عربستان و مصر پذیرفته‌اند که جنگ در سوریه به نفع دولت این کشور خاتمه یافته و برای اعمال نفوذ در سوریه، چاره‌ای جز تعامل با دولت آن نیست.

تقریبا از هفت سال پیش، روابط سوریه با اکثر کشور‌های عربی قطع شد و حتی از اتحادیه عرب هم اخراج شد. حال در آستانه نشست آینده اتحادیه عرب در ماه مارس گزارش‌های پیوسته‌ای درباره گرم شدن روابط دمشق با سایر کشور‌های عربی منتشر شده است. مصر، متحد نزدیک عربستان، تلاش‌هایی برای بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب انجام می‌دهد و مقامات امنیتی آن در پشت پرده دیدار‌هایی با همتایان سوری داشته‌اند.

پس از سفر چند هفته پیش عمر البشیر، رئیس‌جمهور سودان، و اعلان سفر محمد ولد عبدالعزیز، رئیس‌جمهور موریتانی، به سوریه در روز‌های آینده و همچنین بازگشایی سفارت‌های امارات و بحرین در دمشق، منابع آگاه به وبگاه العربی الجدید گفته‌اند که مصر تماس‌های گسترده‌ای برای تسهیل سفر رهبران عرب به سوریه انجام می‌دهد. این منابع گفته‌اند تحرکات مصر در هماهنگی با عربستان و امارات انجام می‌شود.

پس از اعلام خروج ناگهانی نیرو‌های آمریکایی از سوریه، تلاش‌های کشور‌های عربی برای اعاده روابط با دمشق علنی شده و شدت گرفته است. این کشور‌ها در چند سال گذشته به شدت مخالفت نظام سوریه بوده‌اند و حتی از نیرو‌های مخالفت دولت سوریه حمایت تسلیحاتی و سیاسی به عمل آوردند. اما اکنون «پس از بررسی عمیق تحولات» به این نتیجه رسیدند که «مرحله آینده مستلزم حضور و تماس عربی با پرونده سوریه است.»

عادی‌سازی روابط میان کشور‌های حوزه خلیج فارس با سوریه حتی از سطح سیاسی بالاتر رفته و طبق برخی گزارش‌های غیر رسمی به همکاری نظامی هم رسیده است. روزنامه کویتی الجریده، به نقل از منابع دیپلماتیک، مدعی شد نیرو‌های نظامی کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس پس از هماهنگی با آمریکا و روسیه و نیز پس از موافقت دولت سوریه به شمال و شرق سوریه اعزام می‌شوند. این نیرو‌ها برای پر کردن خلأ ناشی از خروج نیرو‌های آمریکایی به سوریه فرستاده می‌شوند.

همه این تحولات ممکن است نشان دهنده این مسئله باشد که محور‌های جدیدی در منطقه درحال شکل‌گیری است. پس از ترور جمال خاشقجی، روزنامه نگار عربستانی در کنسولگری کشورش در استانبول، روابط عربستان و ترکیه بشدت تیره شد. ترکیه در جریان این بحران تلاش‌های فراوانی برای برکناری محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، انجام داد و حتی در مرحله‌ای، موقعیت بن سلمان بسیار متزلزل به نظر می‌رسید، اما به هر حال، ولیعهد سر جای خود باقی ماند. این واقعه بدون شک در تغییر سیاست خارجی عربستان و متحدانش در برابر ترکیه تاثیرگذار بود.

صف‌بندی جدیدی که مرحله آغازین آن در خاورمیانه در حال شکل گیری است، عمدتا نقش ترکیه در منطقه را هدف می‌گیرد. انور قرقاش، وزیر مشاور دولت امارات در امور خارجی، به مناسبت بازگشایی سفارت کشورش در دمشق، توئیت کرد: «تصمیم دولت امارات متحده عربی برای اعاده کار سیاسی و دیپلماتیک در دمشق پس از بررسی عمیق تحولات گرفته شد و نتیجه این اعتقاد است که مرحله آینده مستلزم حضور و تماس عربی با پرونده سوریه است.»

قرقاش ادامه داد: «نقش عربی برای مقابله با سیطره ایران و ترکیه بر منطقه ضروری‌تر شده است. امروز امارات بواسطه حضورش در دمشق تلاش می‌کند این نقش را فعال کند تا گزینه‌های عربی در دسترس باشند.»

کشور‌های عربی همچون امارات، عربستان، بحرین و مصر، که عادی‌سازی روابط با سوریه را وجهه همت خود قرار داده‌اند، دیدگاه مساعدی نسبت به ایران ندارند. آن‌ها همواره علیه نفوذ منطقه‌ای ایران موضع می‌گیرند. اما در چند ماه گذشته به طور محسوس نسبت به ترکیه هم ظنین و بدگمان شده‌اند. این کشور‌ها عمدتا به دلیل حمایت ترکیه از اخوان المسلمین با آن مشکل دارند. مداخله ترکیه در بحران قطر و ماجرای خاشقجی، فقط بدگمانی کشور‌های عربی نسبت به ترکیه را بیشتر کرد.

عادی سازی روابط امارات با سوریه و تلاش برای بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب، را می‌توان تلاشی علیه ترکیه ارزیابی کرد.

پس از خروج نیرو‌های آمریکایی از سوریه و تنها شدن کرد‌های این کشور، ترکیه خود را برای حمله به شهر کردنشین منبج آماده کرد. اما به دلیل عقب‌نشینی کرد‌ها از این شهر، این حمله تاکنون انجام نشده است. در این شرایط کشور‌های عربی هم وارد ماجرا شده‌اند تا از گسترش نفوذ ترکیه در شمال سوریه جلوگیری کنند. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که در روز‌های گذشته افسران اماراتی و مصری از شهر منبج بازدید کرده و شرایط را برای اعزام نیرو‌های عربی به آنجا ارزیابی کرده‌اند.

در سال‌های اخیر معمولا در بیانیه‌های پایانی اکثر نشست‌های عربی، از ایران به عنوان یک تهدید یاد می‌شد. به نظر می‌رسد نام ترکیه هم در کنار ایران به عنوان یک تهدید اضافه خواهد شد.