سیکل سردرگمی در اقتصاد ایران

فرارو دکتر پیمان مولوی با اشاره به مشکلات پیش‌آمده برای طیف وسیعی از بنگاه‌های تجاری، تولیدی و اقتصادی کشور از فقدان یک راهبرد درست برای حرکت به سمت توسعه اقتصادی سخن می‌گوید: «متاسفانه با مرور تجربیات اقتصاد ایران در چند دهه اخیر و درک وضعیت کنونی باید بگوییم که درکی از توسعه نداریم و این را می‌توان در قالب‌های مختلفی به وضوح دید. نخست اینکه ما هیچ نهاد واقعی و دقیقی برای توسعه خلق نکرده‌ایم. سازمان‌های مختلفی اعم از برنامه و بودجه، وزارت اقتصاد، وزارت صمت، کار ورفاه و تامین اجتماعی و ... به محلی به تلنبار شدن نیرو‌های ضد توسعه بدل شده و حتی اگر نیرو‌هایی که دوستدار و عامل به توسعه هستند در این بخش‌ها نفوذ می‌کنند، پس از مدتی به واسطه چارچوب ضدتوسعه حاکم بر اقتصاد ایران، به افرادی با کارایی بسیار پایین تبدیل می‌شوند.»

این اقتصاددان در گفتگو با فرارو در ادامه خاطرنشان کرد: «دومین مورد به امنیت فکری روانی جامعه برمی‌گردد. ما با از بین بردن آرامش و امنیت فکری جامعه عملا امکان رسیدن به توسعه را از مردم سلب کرده‌ایم. در مقطع کنونی هم با اشتباهات سیاستی متعدد، سطح آرامش فکری مردم ایران به کمترین میزان خود رسیده است و همین دلیل بسیاری از رفتار‌هایی است که در معادلات اقتصادی روز به وفور می‌توان دید، چه در احتکار پوشاک و شیرخشک و چه در هجوم به بازار ارز.»

دبیرکل انجمن اقتصاددانان ایران خاطرنشان کرد: «خوب می‌دانیم که ریشه برخی از مشکلات امروز به معضلات بین‌المللی برمی‌گردد که بر ما تحمیل شده‌اند. اوج این مسئله را البته در دوره آقای احمدی نژاد دیدیم و تجربیات آن دوره، در خاطره جمعی مردم وجود دارد. از یک سال قبل هم که این قضیه تحریم و مشکلات بین‌المللی به صحنه اقتصاد ایران بازگشته، که مشخص نیست حاصل سوءنیت یا سوءتدبیر است، شاهد بازگشت دوباره برخی از رفتار‌های عمومی هستیم. دومین مورد به سیاست‌های اشتباه و متناقضی مربوط می‌شود که وضعیت بحرانی فعلی را تشدید می‌کند.»

مولوی با اشاره به تناقضات سیاست‌گذاری دولت در ماه‌ها اخیر گفت: «قطع ثبت سفارش برخی کالاها، اعلام قضیه دلار ۴۲۰۰ تومانی، دریافت اضافه بها از کالا‌هایی که با ارز مرجع وارد شده‌اند و مواردی دیگر همه و همه باعث شده تا ما را در سیکل حلزونی تورم گرفتار کند. عرضم این است که وضعیت امروز دلار حاصل سیاست‌های قبلی بوده که در اردیبهشت ماه اتخاذ شده و در شهریور ماه به افزایش قیمت ارز و رشد تورم تولیدکننده منجر شده و با ظهور شوک ناشی از تحریم نفت، قطعا تبعات تورمی بدتری به خود خواهد گرفت.»

این کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به احتمال بروز تورم ۳ رقمی در پاییز امسال، گفت: «افزایش افسارگسیخته تورم که توامان باعث کاهش سطح سرمایه‌گذاری و افت مصرف در جامعه شده، مردم را به این نتیجه رسانده که هر کالایی که می‌بینند را انبار کنند تا از خود در برابر شوک‌های تورمی و ارزی محافظت نمایند. کمیابی‌های اخیر در برخی از کالا‌ها حاصل همین رویه است. وقتی قدرت خرید مدام تضعیف می‌شود، انبار کردن کالا‌ها به موضوعی بدیهی تبدیل می‌شود.»

وی افزود: «از این به بعد هم ممکن است شاهد بروز اتفاقاتی مشابه در بازار کالا‌های بهداشتی، مواد فلزی، لوازم خانگی و کالا‌های سرمایه‌ای باشیم که مورد استفاده مردم عادی و کارخانه‌های داخلی هستند.»

پیمان مولوی در ادامه با اشاره به ویژگی‌های تاریخی جامعه ایران در عصر حاضر به ذکر نکاتی در خصوص رفتار روزمره مردم پرداخت و گفت: «جامعه‌ای که به رفاه عادت کرده باشد را نمی‌توان به سادگی به سال‌های دهه شصت و اقتصاد کوپنی بازگرداند. هر تلاشی برای تغییر در الگوی مصرف مردم با شکست مواجه خواهد شد و مردم را برای هجوم به بازار‌ها مصرتر می‌کند. در هر اقتصادی هم این رویه حاکم باشد، شاهد اتفاقی مشابه خواهیم بود چه ترکیه باشد چه ونزوئلا چه روسیه.»

این اقتصاددان با اشاره به ضرورت تغییر نگرش در استفاده از نیرو‌های متخصص در کشور گفت: «شوربختانه در ایران اعتقادی به استفاده از نیرو‌هایی که در چارچوبی متفاوت از قرائت رسمی فکر کنند نداریم. از نیرو‌های جوان و خوشفکر که از دانش و تخصص به روز بهره می‌برند در کشور استفاده نمی‌شود ضمن اینکه اگر کسی هم با این ویژگی‌ها به کار گرفته شود، چون مستقل است برای انجام امور استقلال در تصمیم گیری خواهد خواست و البته سیستم دست به چنین ریسکی نمی‌زند.»

مولوی افزود: «من تصور می‌کنم هنوز تصمیمی واقعی برای اینکه توسعه یافته شویم یا اینکه از کشوری در حال توسعه به کشور توسعه نیافته عقب گرد کنیم در کشور اتخاذ نشده است و ما دچار سیکل سردرگمی هستیم. البته در برخی حوزه‌ها حرکت‌هایی صورت گرفته و شاهد تصمیماتی هستیم، اما در نهایت، ما در کلان قضیه به صورت شفاف تصمیمی برای خروج از شرایط فعلی نگرفته‌ایم.»

تحلیلگر ارشد مسائل ایران اضافه کرد: «وقتی تصمیم نمی‌گیرد همه را گیج می‌کنید و وقتی افراد گیج می‌شوند شروع به کاهش ریسک خود در هنگام انجام فعالیت‌های اقتصادی می‌کنند. جالب است که بانک‌های ما چارچوب مدیریت ریسک ندارند، ولی مردم به شکل دقیقی این چارچوب را اجرا می‌کنند. این کار در قالب خرید پوشاک و مایحتاج و برنج و وسایل اساسی و ذخیره کالا‌های مختلف صورت می‌گیرد و نتیجه آن هم برهمه عیان است.»

مولوی دلیل رفتار‌های عجیب مردم را تناقضات سیاستی دولت می‌داند و می‌گوید: «از آن سو سرمایه‌دار اعم از واردکننده یا تولیدکننده هم حق دارند کالا‌ها را انبار کنند. این حکم عقل است که وقتی ریسک بالا رود با احتیاط بیشتری تصمیم گرفت. خب وقتی او می‌داند که دولت هر دم طرح جدیدی رو می کند یا تصور می‌کند گمرک کالا‌های جدید را ترخیص نکند یا اینکه قیمت ار مرجع بالا رود یا ارز تخصیصی برای فلان کالای اساسی قطع شود، بدیهی است که بسیاری از کالا‌ها انبار شوند.»

این اقتصاددان خاطرنشان کرد: «ما تا مادامی که به درستی منطق بازار را نفهمیم و از مکانیسم عرضه و تقاضا یا تعادل آگاهی نداشته باشیم، تصور می‌کنیم تنها راهکار جلوگیری از رفتار‌های احتیاطی دستگیری و بگیر و ببند است. الان در فقره بازار آتی سکه، چندین سال زحمت کشیده شد تا چنین بازاری برای فعالان سرمایه علاقمند به معاملات سکه شکل بگیرد. با بسته شدن این بازار به صورت چکشی این پیام به سرمایه‌گذار صادر شد که هر لحظه ممکن است بازار تعطیل شود. حذف بازار‌های رسمی برای مردمی که نقدینگی عظیمی در دست دارند به این معنی است که باید به سمت فعالیت‌های واسطه گری بروند تا ارزش دارایی خود را حفظ کنند.»

دبیرکل انجمن اقتصاددانان ایران با اشاره به افزایش سطح ریسک در اقتصاد ایران در روز‌های آینده  گفت: «در هنگام تحلیل بازار‌های دارایی اعم از ارز و طلا و ...، باید به اصل تاثیر متقابل بازار‌ها روی هم تاکید کرد. استفاده از رویکرد تعذیراتی در کنترل یک بازار هرگز جواب درستی نمی‌دهد، چون منطق گردش سرمایه منطق متفاوتی است. پول و سرمایه به جایی می‌رود که قدرت و ارزش خود را حفظ کند و یا افزایش دهد.»

دکتر پیمان مولوی با انتقاد از سخنان اخیر رییس کل بانک مرکزی خاطرنشان کرد: «حرف‌های آقای همتی در مورد ذخایر ارزی بانک مرکزی این پیام را به بازار و مردم فرستاد که عرضه ارز در بازار کاهش پیدا می‌کند. مردم هم این قضیه را درک می‌کنند. سیکل سردرگمی این چنین است که خلق می‌شود و فعلا در پیک یا بالاترین حد از سردرگمی به سر می‌بریم. طولانی شدن این سیکل اقتصاد ایران را به وضعیت‌های خطرناکی می‌کشاند که عواقب آن قابل جبران نیست.»

این کارشناس مسائل اقتصادی در پایان گفت: «به واسطه آشنایی و همکاری با اکثر بخش‌های اقتصاد ایران از دارو، لوازم خانگی و نفت تا صنایع خرد خدماتی که متعلق به بخش خصوصی هستند، به شما می‌گویم که بحث تعدیل و اخراج نیرو‌ها در اغلب شرکت‌های تولیدکننده و واردکننده در ماه‌ها و هفته‌های اخیر به شدت جدی است. الان تحت عنوان تعطیلات تابستانی بسیاری از شرکت‌ها واحد‌های خود را تعطیل کرده‌اند که این به مرور تبعات خود را در بازار کار نشان می‌دهد.»