فرارو- تصویر ایران در نزد افکار عمومی جهان عرب چندان مطلوب نیست.
به گزارش فرارو، روابط ایران و جهان عرب، بخصوص پس از تحولات بنیادین سال‌های اخیر در برخی کشورهای عربی، شاهد فراز ونشیب‌هایی بوده است. در سطح رسمی، برخی از کشورهای عربی، همچون عربستان و امارات، ایران را تهدیدی جدی برای امنیت خود می‌دانند و در مقابل، گروهی از کشورهای دیگر همچون عراق و سوریه، نه تنها در ایران تهدیدی نمی‌بینند بلکه این کشور را عامل ثبات و امنیت در منطقه می‌دانند. مواضع و اظهارات مقامات کشورهای عربی درباره ایران کم وبیش آشنا است، اما با توجه به ماهیت غیردموکراتیک نظام‌های اغلب کشورهای عربی، این پرسش مهم مطرح می‌شود که مردم این کشور‌ها درباره ایران چگونه فکر می‌کنند؟ مردم کشورهای عربی، سیاست خارجی ایران در منطقه را چگونه می‌بینند؟
پاسخ بدین پرسش‌ها بدون شک مستلزم دسترسی به داده‌ها و نظرسنجی‌های گسترده‌ای است. در همین رابطه، اندیشکده مرکز عربی پژوهش‌ها و مطالعات سیاسی، مستقر در دوحه، اخیرا نظرسنجی قابل‌توجهی در چندین کشور عربی درباره مسائل گوناگون انجام داده است.
گزارش مرکز عربی که تحت عنوان "شاخص عربی ۲۰۱۷/۲۰۱۸، برنامه سنجش افکار عمومی عربی" در ماه می گذشته منتشر شده، دیدگاه‌های جوامع عربی را درباره طیف گسترده‌ای از مسائل، از مسائل معیشتی محلی و اعتماد عمومی گرفته تا سیاست‌های خارجی کشورهای دیگر، توضیح می‌دهد.
گستره و تعداد شرکت‌کنندگان در نظرسنجی. مردم کشورهای سبز رنگ، در نظرسنجی شرکت کرده‌اند.
مرکز عربی پژوهش‌ها و مطالعات سیاسی، یک اندیشکده عربی قطری است که درباره علوم اجتماعی، تاریخ خاورمیانه و مسائل ژئوستراتژیک پژوهش می‌کند.
این نظرسنجی از چند جهت حائز اهمیت است: نخست آنکه عملیات نظرسنجی به صورت میدانی در ۱۱ کشور - موریتانی، مراکش، تونس، مصر، سودان، فلسطین، لبنان، اردن، عراق، عربستان و کویت - انجام شده است. ۸۵ درصد جمعیت عرب‌ها در این ۱۱ کشور سکونت دارند. مجموع کل شرکت‌کنندگان در نظرسنجی ۱۸۸۳۰ نفر است که در ۱۱ کشور مزبور توزیع شده‌اند. به لحاظ زمانی نیز، عملیات میدانی انجام نظرسنجی بین دسامبر ۲۰۱۷ و آوریل ۲۰۱۸ انجام شده است.
دوم آنکه این نظرسنجی درباره مسائل گوناگون بوده و صرفا مختص ایران نبوده است. علاوه بر این، اندیشکده مجری نظرسنجی، نسبت به بسیاری از مراکز مطالعاتی عربی، موضع نسبتا ملایمی در قبال ایران دارد. در غیاب داده‌های میدانی از جوامع عربی، وجود چنین گزارشی مغتنم است.
سوم: نظرسنجی این مرکز رویکرد مقایسه‌ای دارد. در سال‌های گذشته، نظرسنجی‌های مشابهی توسط مرکز عربی انجام شده و نتایج این نظرسنجی‌ها مقایسه شده است.
اما به هر حال، یکی از نقاظ ضعف این نظرسنجی مهم، عدم مشارکت شهروندان چهار کشور سوریه، یمن، بحرین و لیبی است. شاید بنا به دلایل امنیتی حضور آمارگیران مرکز عربی در این کشور‌ها برای بررسی افکار عمومی مقدور نبوده، اما به هر حال، این چهار کشور در سال‌های اخیر کانون کشمکش‌های منطقه‌ای بوده و دیدگاه مردم آن‌ها می‌توانست نتایج نظرسجنی را پربارتر کند. اهمیت این مسئله زمانی معلوم می‌شود که بدانیم کشورهای سوریه و یمن در کنار الجزایر و عمان، که شهروندان آن‌ها در نظرسنجی شرکت نکرده‌اند، در سطح رسمی روابط حسنه‌ای با ایران دارند.
بررسی تفصیلی گزارش ۳۶۷ صفحه‌ای مرکز عربی مقدور نیست، اما در ادامه آنچه درباره ایران در این گزارش آمده، تشریح می‌شود.
در ادامه، نتایج نظرسنجی مرکز عربی درباره سیاست خارجی ایران و برخی کشورهای دیگر آمده است. شایان ذکر است که نتایج این نظرسنجی لزوما منعکس‌کننده دیدگاه فرارو نیست بلکه صرفا برای اطلاع نخبگان منتشر می‌شود.
مقایسه نتایج نظرسنجی سال ۲۰۱۸ با سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ درباره سیاست خارجی ایران در منطقه عربی نشان می‌دهد که ارزیابی منفی از نقش ایران در جهان عرب اندکی کمتر شده، اما باز از نظرسنجی‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ بیشتر بوده است. در این نظرسنجی، ۶۵ درصد معتقدند که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در منطقه عربی "منفی" است. این در حالی است که در سال ۲۰۱۶، میزان ارزیابی منفی از سیاست ایران ۷۱ درصد بوده است. در مقابل، ارزیابی مثبت از سیاست خارجی ایران اندکی بهبود یافته و در این نظرسنجی به ۲۱ درصد رسیده است. همین ارزیابی در سال ۲۰۱۶، ۱۸ درصد، در سال ۲۰۱۵، ۲۸ درصد و در سال ۲۰۱۴، ۲۷ درصد بوده است.
بر اساس نظرسنجی سال ۲۰۱۸، اکثریت افکار عمومی جهان عرب - ۶۴ درصد - معتقد است که سیاست خارجی ایران در قبال منطقه عربی، "منفی" یا "تاحدودی منفی" است. ۲۱ درصد نیز گفته‌اند که سیاست ایران "مثبت" یا "تاحدودی مثبت" است. ۷ درصد با قاطعیت گفته‌اند که سیاست خارجی ایران مثبت، و ۴۹ درصد با قاطعیت گفته‌اند این سیاست منفی است. طبق داده‌های این نظرسنجی، بیشترین دیدگاه منفی درباره سیاست خارجی ایران در مصر و اردن و کمترین دیدگاه منفی در لبنان وجود دارد.
سیاست خارجی ایران در قبال برخی کشورهای عربی
به طور کلی افکار عمومی جهان عرب درباره سیاست خارجی ایران منفی است اما نکته قابل تامل این است که بیشترین دیدگاه منفی، متعلق به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال عراق است. دو جدول زیر، دیدگاه شهروندان عرب درباره سیاست خارجی جمهوری اسلامی را توضیح می‌دهد.
طبق نظرسنجی مرکز عربی، ۵۶ درصد افکار عمومی جهان عرب سیاست ایران در قبال فلسطین را منفی و ۲۹ درصد آن را مثبت می‌دانند. مقایسه نتایج نظرسنجی ۲۰۱۸ با نظرسنجی سابق نشان می‌دهد که میزان ارزیابی منفی از سیاست جمهوری اسلامی در قبال فلسطین کمتر شده است. در ارزیابی‌های سابق این ارزیابی ۶۰ و ۶۳ درصد بوده است. نکته دیگر آنکه در نظرسنجی کنونی، بیشترین دیدگاه منفی درباره سیاست خارجی ایران، متعلق به سیاست ایران در قبال عراق است. مجموع کسانی که معتقدند سیاست ایران در قبال عراق منفی است، ۶۲ درصد بوده است. البته در این زمینه وجهه ایران در مقایسه با نظرسنجی سال ۲۰۱۶، اندکی بهبود یافته است.
منابع تهدید امنیت و ثبات منطقه
در راستای شناخت دیدگاه‌های شهروندان کشورهای عربی درباره قدرت‌های منطقه‌ای و بین المللی، مجریان نظرسنجی از شرکت‌کنندگان پرسش‌هایی درباره سیاست‌های برخی قدرت‌های جهانی و تاثیرات آن بر امنیت و ثبات منطقه پرسیده‌اند. طبق نتایج این نظرسنجی، ۹۲ درصد پاسخ‌دهندگان معتقدند که اسرائیل امنیت و ثبات منطقه را تهدید می‌کند. فقط سه درصد چنین اعتقادی ندارند. ایالات متحده آمریکا در مرتبه دوم قرار دارد. ۸۷ درصد گفته‌اند که آمریکا بزرگ‌ترین منبع تهدید امنیت و ثبات منطقه است. در رابطه با ایران که در مرتبه سوم قرار دارد، ۶۷ درصد پاسخ‌دهندگان معتقدند که ایران امنیت و ثبات‌شان را تهدید می‌کند. در مقابل فقط ۲۲ درصد چنین دیدگاهی ندارند. در مقایسه با نظرسنجی سابق، وجهه ایران اندکی بهبود یافته است به طوری که در نظرسنجی قبلی، ۷۳ درصد ایران را تهدیدی برای امنیت و ثبات می‌دانستند.
نکاتی درباره این نظرسنجی
۱- با وجود اینکه در سال اخیر تصویر ایران در نزد افکار عمومی جهان عرب اندکی بهبود یافته است، اما همچنان درصد زیادی از مردم کشورهای عربی دیدگاهی منفی درباره سیاست خارجی ایران دارند.
۲- بهبودی اندکی که در سال‌های اخیر حاصل شده، نشان می‌دهد امکان تغییر افکارعمومی جهان عرب به نفع ایران وجود داد. اگر چه چنین چیزی مستلزم برنامه‌ریزی دقیق و هوشمندانه است.
۳- پرسش‌هایی که در نظرسنجی مرکز عربی طراحی شده‌اند، بسیار کلی بوده و دلایل وجود دیدگاه منفی درباره سیاست‌های جمهوری اسلامی را توضیح نمی‌دهد. شایسته است دستگاههای ذیربط با طراحی پرسش‌های مخصوص ایران، خود اقدام به افکارسنجی در کشورهای عربی کنند و دلایل چنین دیدگاهی را جویا شوند.
۴- با توجه به اینکه همواره در رسانه‌ها جهانی، ایران و عربستان را دو رقیب سرسخت معرفی می‌شوند، اما میزان افکارعمومی منفی میان مردم عربستان درباره ایران کمتر از برخی کشورهای دیگر است. به عنوان نمونه، بیشترین دیدگاه منفی به ترتیب در کشورهای اردن، مصر و کویت است.
۵- تمرکز دیدگاه منفی درباره ایران در میان مردم مصر و اردن نشان می‌دهد مسئله ایران‌هراسی صرفا محصول دستگاه تبلیغاتی و رسانه‌ای عربستان نیست بلکه عوامل دیگری در این زمینه دخیل هستند. چرا که اگر ایران‌هراسی را محصول رسانه‌های عربستان بدانیم، میزان دیدگاه منفی مردم عربستان بایستی بیشتر از مردم مصر و اردن باشد. علاوه بر این، مردم کشور عراق که غالبا شیعه هستند، دیدگاه منفی نسبتا بالایی درباره سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران دارند.
بهتره تبلیغ و فعالیت رسانه ای رو از غرب یادبگیریم!