واکاوی پروژه جداسازی عراق از ایران

فرارو- رکس تیلرسون، وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا در جریانت سفر به عربستان از ایران خواست تا نیروهای نظامی خود را از عراق خارج کند.

 

به گزارش فرارو، تیلرسون که شامگاه شنبه وارد ریاض شد، روز یکشنبه و در جریان یک نشست خبری با همتای سعودی خود، عادل جبیر، سپاه پاسداران ایران را متهم کرد که منطقه را به «نابودی» کشانده است. وی خواستار بازگشت نیروهای بسیج مردمی عراق (حشد الشعبی) به خانه‌‌هایشان شد.

 

هدف از سفر تیلرسون به عربستان تلاش برای "کاهش نفوذ ایران" در منطقه عنوان شده بود. وزیر خارجه ایالات متحده، «یک عراق مستقل و قوی» را برای مقابله با «نفوذ مخرب ایران» در این کشور، مفید توصیف کرد.

 

به نظر می رسد آمریکا برای استراتژی تازه کاهش نفوذ ایران در خاورمیانه حرکت را از عراق آغاز کرده است.  ترامپ به دنبال این است که میان ایران با متحدان‌اش فاصله ایجاد کند و در این بین در منطقه بدیل عربستان سعودی را به جای ایران معرفی می کند.

 

عربستان سعودی هم در همین راستا عمل می کند. این کشور اخیرا تلاش می کند که وارد مناسبات اقتصادی گسترده تری با عراق شود.  همچنین سعودی ها تلاش می کنند که به چهره های شاخص شیعیان نزدیک شوند و میانه آنها اختلاف ایجاد کنند. تحلیلگران سفر چندی پیش مقتدی صدر به عربستان را درهمین راستا ارزیابی کردند.

 

سفر وزیر خارجه آمریکا به عربستان سعودی با حضور حیدر عبادی، نخست وزیر عراق در ریاض همزمان شد. روابط عربستان و عراق از سال ۱۹۹۰ و در پی حمله صدام حسین به کویت قطع شد. با این حال، این دو کشور روز یکشنبه اعلام کردند یک شورای هماهنگی مبارزه با تروریسم ایجاد می‌کنند. در همین روز، خطوط هوایی سعودی اعلام کرد پرواز‌های خود را پس از ۲۷ سال به عراق از سر خواهد گرفت.

حیدر عبادی نخست‌وزیر عراق در ریاض با ملک سلمان پادشاه عربستان دیدار کرد. او این دیدار را گام بسیار مهمی در توسعه و تقویت روابط دو جانبه دانست و گفت: «منطقه تقسیم‌ها و تجزیه‌های بیشتر را برنمی‌تابد. ما برنامه‌ای برای آینده منطقه كلید زده‌ایم كه به جای جنگ‌ها بر مبنای توسعه است. باید تمامی درهایی كه اجازه بازگشت تروریسم به عراق را می‌دهد، بسته شوند.»

ملك سلمان هم در بخش‌هایی از سخنان خود خطاب به العبادی گفت: «آنچه ما و عراق را به یكدیگر مرتبط می‌كند، تنها همجواری و منافع مشترك نیست بلكه ریشه‌های برادری، خون، تاریخ و سرنوشتی واحد است. امكانات زیادی كه به كشور ما داده شده، ما را در مقابل یك فرصت تاریخی قرار داده است»

 او در این دیدار در مورد خطر تروریسم، افراط‌گرایی و برخی تلاش‌ها برای بی‌ثبات كردن كشورهای منطقه هشدار داد.

حیدر عبادی در ریاض به سخنان رکس تیلرسون واکنشی نشان نداد او نشان داده است که نه مایل است روابطش با ایران خدشه دار شود و نه مایل است در مقابل آمریکا و متحدانش قرار گیرد. او سعی می کند بین روابط با ایران و امریکا و عربستان تفکیک قائل شود.

با این حال امروز دفتر حیدر عبادی امروز اظهارات وزیر خارجه آمریکا علیه حشد الشعبی را رد و اعلام کرد که هیچکس حق ندارد در امور مربوط به نیروهای داوطلب مردمی عراق دخالت کند و برای عراقی ها تصمیم گیری کند.

 

با این اوصاف سوال اصلی این است که نقشه  آمریکا و عربستان برای کاهش نفوذ ایران در منطقه چیست؟ آیا  در شرایط کنونی این نقشه می تواند به موفقیت نزدیک شود؟

داود هرمیداس باوند تحلیلگر مسائل بین الملل و استاد دانشگاه در این باره به فرارو گفت: «خط مشی جدید آمریکا درباره ایران همراه و همسو با کشورهای عربی منطقه است، تا فعالیت های آمریکا علیه ایران اقدام یک جانبه یک قدرت فرامنطقه ای تلقی نشود و با همراهی کشورهای منطقه باشد.»

این  کارشناس مسائل بین الملل افزود: «عراق اکنون نیاز به بازسازی و کمک اقتصادی دارد. در همین راستا عربستان از دو جهت وارد شده است، اول اینکه وارد معادلات اقتصادی در عراق شود و در این کشور سرمایه گذاری کند و دیگری اینکه در بازسازی عراق نقش داشته باشد.»

باوند با بیان اینکه شیعیان عراق که بیشترین قدرت در این کشور را دارند از این موضوع استقبال می کنند، اظهار کرد: «تمام هم و غم عربستان این است که نفوذ ایران در کشورهای عربی را یا کاهش دهد و یا قطع کند. در مورد عراق چون آمریکایی ها هم همسو با عربستان هستند، بنابراین از دو جهت می توانند دولت عراق را تحت فشار قرار دهد که هم روابط نزدیک اقتصادی با عربستان برقرار کند و هم به موازات ان تحولات سیاسی تازه ای ایجاد کند.»

این کارشناس مسائل بین المللی  با اشاره به موضع منفی سنی های عراق به دولت حاکم بر این کشور، اظهار کرد: «عربستان سعی می کند با نفوذی که بر سنی های عراق دارد آنها را قانع کند که وضع موجود را با تعدیلاتی پذیرا شوند. یعنی یک موازنه منصفانه بین سنی ها و شیعیان برقرار شود، حکومت اکثریت شیعه حفظ شود و در کنار آن مشارکت قابل توجه ای هم برای سنی ها ایجاد گردد. با این سیاست سنی ها هم با نفوذ عربستان رویکرد معتدل تری را در پیش خواهند گرفت.»

او در ادامه تاکید کرد "یک نکته مهم را نباید در این موضوع فراموش کرد. آن هم این است که تعصبات عرب گرایانه عراقی ها بیش از تعصبات شیعه گرایانه آنهاست. از طرف دیگر هر کشوری به دنبال منافع خود است، اگر تشخیص دهد با آمریکا و عربستان از نظر اقتصادی و سیاسی به نتایج مثبتی می رسد خیلی آرام سعی می کند این خط مشی را در پیش گیرد. البته در ابتدای امر ایران را راضی نگه می دارد اما در رویه مسلط به تدریج در راستای عربستان و آمریکا حرکت خواهد کرد."

هرمیداس باوند درباره تلاش عربستان برای نفوذ در شیعیان عراق و دیدار چندی پیش مقتدی صدر از این کشور گفت: «این گریز ناپذیر است، قدرت در عراق در دست اکثریت شیعیان این کشور است بنابراین عربستان این واقعیت را نمی تواند نادیده بگیرد. عربستان به دنبال موازنه بین شیعیان و سنی هاست، چنانچه پیشتر هم در عراق ایاد علاوی نخست وزیر عراق بود و حزب و او تلاش می کرد موازنه برقرار شود. عربستان هم به نظر می رسد همان خط مشی را احیا کند، اما این بار با دولت موجود این استراتژی را در پیش گرفته است.»

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره احتمال ایجاد اختلاف در میان شیعیان عربستان با سیاست تازه عربستان گفت: «شرقی ها اصولا فرهنگی دارند که بر مبنای آن هر زمان یک جریان مسلطی پدیدار شود، سعی می کنند خیلی سریع خود را با آن همسو کنند. به نظرم شیعیان عراق اگر به نتیجه برسند که آمریکا مصمم است این استراتژی را پیش ببرد و عربستان هم راه تعدیل را در پیش گرفته است، آنها هم تلاش می کنند از جریان دور نمانند.»

او افزود: «البته این یک رویداد فوری و فوتی نیست، یک زمینه سازی است که بتدریج عراق را از زیر نفوذ ایران خارج کنند. الان ایران در عراق جایگاه مسلط را دارد اما این در شرایطی بوده که عراق دچار بحران داخلی بوده است. تا الان داعش حضور داشت، حالا مسئله داعش هم در حال حل شدن است. در مورد کردها هم دولت مرکزی عراق دستاوردنسبی کسب کرده است. در این شرایط دوری از ایران استراتژی تدریجی در عراق است نه استراتژی خلق الساعه ای.»

این استاد دانشگاه همچنین معتقد است: «در جهان سوم معمولا هر وقت یک قدرت مسلط اثرگذار باشد، در آینده نزدیک گروه های سیاسی سعی می کنند به نوعی تعدیل شوند و گفت وگو سازنده را با آن قدرت مسلط در پیش گیرند.»

هرمیداس باوند در پاسخ به این سوال که ایا ممکن است اوضاع کنونی عراق به وضعیت لبنان نزدیک شود، اظهار کرد: احتمال این وجود دارد، به هر حال اجرای این استراتژی  واکنش هایی در پی خواهد داشت، در عراق سنی ها از وضع موجود راضی نیستند، بنابراین هر قدرتی که بتواند تامین  کننده خواسته های آنها شود، آنها نیز همراهی خواهند کرد. بنابراین احتمال ایجاد نوعی بحران داخلی یا درگیری داخلی بعید نیست. مگر اینکه طرفین ظرافت در عمل سیاسی به خرج دهند و گام به گام و حرکت تدریجی را در پیش گیرند. اما اگر بخواهد حالت  تهاجمی را در پیش بگیرد امکان برخورد و درگیری وجود خواهد داشت. مضافا اینکه حالا کردها در پی ناملایمات حکومت مرکزی پس از همه پرسی از دولت مستقر عراق ناراضی هستند و ممکن است در آینده نزدیک به جریان جدید  و استراتژی تازه آمریکا و عربستان ملحق شوند.»

او در ادامه از سیاست ایران درباره همه پرسی کردها انتقاد کرد و گفت: «موضع ایران می بایست مقداری نسبت به کردها با مواضع دیگر کشورها متفاوت باشد و باعث نشود که کردها احساس غیر دوستانه نسبت به ایران پیدا کنند. نباید شرایط به گونه ای پیش رود که نافرجامی کردها در همه پرسی به اسم ایران تمام شود. ترکیه در ابتدا شاخ و شانه کشید ولی الان سیاست صبر و انتظار در پیش گرفته است و از وضعیت موجود هم نهایت استفاده را می کند. ایران نفوذ مسلط در عراق دارد ولی نباید فراموش کند که طرف های مقابل سعی می کنند در زمینه هایی که ایران  نفوذ مسلط دارد رخنه کنند و  شرایط را به نفع خودشان تغییر دهند.»