معینی معتقد است قرآن تاثیر شگرفی در فرهنگ عامه ایرانیان دارد و از بدو تولد تا حیات پس از مرگ مورد استفاده قرار می‌گیرد، وی همچنین به آسیب‌شناسی آشنایی فرهنگ عامه با قرآن می‌پردازد.
به گزارش ایکنا، نشست هفتگی شهر کتاب با عنوان «قرآن کریم در فرهنگ عامه ایرانیان» با سخنرانی محسن معینی، قرآن‌پژوه و نویسنده کتاب «کتاب فرهنگ امثال و تعابیر قرآنی» در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.
معینی در آغاز سخنانش گفت: قرآن تاثیر شگرفی در زندگی ما ایرانیان داشته است. شاید در خصوص برخی از تاثیرات ناآگاهانه باشد اما برخی از این تاثیرات به صورت آگاهانه است.
قرآن‌پژوه و نویسنده کتاب «کتاب فرهنگ امثال و تعابیر قرآنی» ادامه داد: مراد از فرهنگ عامه یا فولکلور فرهنگ و دانش عوام است. قلمرو فرهنگ عامه بسیار وسیع است و رابطه انسان‌ها با یکدیگر، رابطه انسان‌ها با محیط زیست و رابطه انسان‌ها با جهان اطراف خود را پوشش می‌دهد.
وی با بیان اینکه قرآن از بدو تولد ایرانیان تا پایان زندگی و حتی پس از مرگ ایشان حضور دارد، گفت: در برخی از فرهنگ‌های ایرانی پس از تولد یک قرآن را زیر سر نوزاد می‌گذارند. همچنین نام‌هایی را که می‌خواهند انتخاب کنند در میان اوراق قرآن می‌گذارند و با باز کردن یکی از صفحات نامی انتخاب شود و یا پس از باز کردن صفحه قرآن، نامی از آیات انتخاب می‌کنند. پس از تولد فرزندان نام، تاریخ و ساعت تولد فرزندان در یکی از صفحات آخر قرآن یادداشت می‌شود.
معینی تصریح کرد: چند سال پس از تولد بچه به او گفتن «لا اله الا الله» را یاد می‌دهند و خانواده‌های مذهبی سعی می‌کنند اذکار دیگر را یاد دهند. در گذشته فرزندان را در ۳ و ۴ سالگی به مکتب‌خانه می‌گذاشتند که جزوه‌هایی به نام «ام جزء» یا جز سی‌ام را می‌خواندند و پیش از ورود به مدرسه الفبا را از این طریق می‌آموختند.
وی افزود: قرآن یکی از چیزهای ثابتی است که در سفره‌های عقد وجود دارد. پیش از مستقر شدن در خانه جدید نیز قرآن و آینه قرار می‌دهند تا رویدادهای ناگوار در آن خانه رخ ندهد.
معینی ادامه داد: همچنین در آداب و رسوم زبانی و گفتاری ما قرآن حضور دارد. در نماز که عملی قرآنی است، سوره فاتحه و توحید خوانده می‌شود. بسیاری از اذکار زندگی روزمره ما قرآنی و یا برگرفته از قرآن است. اذکاری مانند «الله اکبر» در هنگام اعتراض و یا توکل، «سبحان الله» در هنگامی که از چیزی تعجب می‌کنی استفاده می‌شود. در این میان ذکر «الحمد‌لله» از بسامد زیادی برخوردار است و حتی کاربرد آن در کشور ما از کشورهای عربی نیز بیشتر است. آموزه مهم دیگری که رواج زیادی دارد و کم‌باورترین مسلمانان نیز آن را استفاده می‌کنند «ان شا الله» است که پیش از یک انجام یک عمل گفته می‌شود و اتفاقا توصیه قرآنی نیز در این زمینه وجود دارد.
قرآن‌پژوه و نویسنده کتاب «کتاب فرهنگ امثال و تعابیر قرآنی» تصریح کرد: توصیه شده است در هنگام تنهایی فرد چهار بار آیه «فَاللَّهُ خَيْرٌ حَافِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ: پس خدا بهترين نگهبان است و اوست مهربانترين مهربانان»(یوسف، ۶۴) در آغاز مسافرت نیز این ذکر گفته می‌شود. همچنین قرائت آیت‌الکرسی در بسیاری از مواقع مرسوم بوده است.
وی ادامه داد: پس از مرگ رایج بود که روی سینه متوفی قرآن بگذارند و یک قاری حاضر شده و قرآن بخواند تا شیطان در پیکر متوفی نفوذ نکند. قرائت حمد و سوره در روزهای پنجشنبه پس از تعارف انجیر و خرما نیز رایج بوده است. همچنین قرائت سوره قدر پس از تدفین برای آمرزش در گذشته مرسوم بوده است.
معینی افزود: ما ایرانیان سر سفره تحویل قرآنی می‌گذاریم و بسیاری آیاتی از قرآن را پیش از لحظه آغاز سال نو قرائت می‌کنند. در قدیم قرآن کاربردهای دیگری نیز داشت که ممکن است امروز برخی از آنها خرافی قلمداد شود، استفاده‌هایی مانند بخت‌گشایی، دفع عواقب اتفاقی، اعتقاد به شکستن طلسم و یا جدا کردن افراد خاص از هم، آزادی از زندان.
قرآن‌پژوه و نویسنده کتاب «کتاب فرهنگ امثال و تعابیر قرآنی» تصریح کرد: در گذشته افراد یک قرآن کوچک و کامل را به خود می‌بستند و یا پیراهنی که قرآن به صورت کامل روی آن نگاشته شده بود را می‌پوشیدند. امروزه ما در سردر ورودی خانه‌های‌مان و یا درون منازل آیه «وَإِنْ يَكَادُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَيَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ: و آنان كه كافر شدند چون قرآن را شنيدند چيزى نمانده بود كه تو را چشم بزنند و مى‌گفتند او واقعا ديوانهاى است» (قلم، ۵۱) را می‌نویسیم که به منظور جلوگیری از چشم زخم است که ریشه‌ای قرآنی دارد.
وی افزود: مردم در گذشته در مکاتب و مدارس با قرآن آشنا می‌شدند و یا در مجالس وعظ و خطابه این کار صورت می‌گرفت که مورد دوم امروز نیز انجام می‌شود. امروزه فضای مجازی، اینترنت و صدا و سیما از جمله مسیرهای آشنایی با قرآن است. آشنایی با قرآن از طریق علمای آشنا به قرآن باید صورت گیرد. یکی از آسیب‌هایی استفاده فرهنگ عامه از قرآن می‌تواند از مجاری غیر قابل قبول و دروغینی باشد که ادعای ارشاد جامعه را دارند. در بعضی از موارد این مراجع اذکاری دروغین از قرآن را برای رسیدن به حاجتی می‌آموزند که با نرسیدن فرد به حاجت ممکن است آسیب‌هایی داشته باشد.
معینی در پایان گفت: یکی از آسیب‌های ممکن در برخی از اعتقادات مردم خرافه است، برخی از علمای شیعه در رد برخی از باورهای دینی نادرست آثاری نوشته‌اند. این مسئله ریشه در سنت نبوی نیز دارد. وقتی که پسر پیامبر اسلام(ص) فوت کرد کسوفی رخ داد و بسیاری از مردم این دو را در ارتباط با هم ارزیابی کردند که پیامبر چنین ارتباطی را نفی کرد. در این جاست که باید علما تبلیغ‌ها و استفاده‌های نادرستی که از قرآن می‌شود و با روح قرآن و سنت ناسازگار است را به مردم آگاهی‌رسانی کنند. استفاده از قرآن تنها در مواردی مجاز است که این توصیه ریشه در احادیث صحیح داشته باشد.
یادآور می‌شود، نشست هفتگی شهر کتاب بعد از ظهر دیروز سه‌شنبه ۲۳ خرداد، با عنوان «قرآن کریم در فرهنگ عامه ایرانیان» با سخنرانی محسن معینی، قرآن‌پژوه و نویسنده کتاب «کتاب فرهنگ امثال و تعابیر قرآنی» در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.
