ظهور و افزایش ضریب نفوذ دو استارت‌آپ در بخش حملونقل مسافر طی ماه‌های اخیر، تقابلی را بین دو گروه فعال در این بخش یعنی آژانس‌داران و تاکسی‌های اینترنتی ایجاد کرده است؛ به‌طوری‌که طیف سنتی ضمن ایجاد یکسری باورهای غلط درمورد توسعه اقتصاد اینترنت‌محور، تلاش می‌کند تا رقبای خود را در بازار سفر حذف کند.
«دنیای اقتصاد» ضمن بررسی ابعاد تقابل آژانس‌ها و تاکسی‌های اینترنتی، مزایای کسبوکارهای جدید را نیز معرفی کرده است. مطابق بررسی‌ها، استارت‌آپ‌های جدید در بخش حملونقل مسافران درون شهری، سیستمی را طراحی کرده‌اند تا مسافران با پرداخت هزینه کمتر و البته حداقل معطلی، بتوانند بهترین خدمت را دریافت کنند. به‌علاوه امنیت استفاده از این خدمات از طریق دریافت مشخصات راننده و مسیر سفر از سوی مسافران، یکی دیگر از مزایای این نوع استارت‌آپ‌ها است. از سوی دیگر، مشاغل اینترنتی بیشتر از سایر بنگاه‌های اقتصادی خود را با تغییر و تحولات نوظهور در محیط کسبوکار همگام کرده و ضمن ایجاد اشتغال پایدار و ارزش افزوده در چرخه اقتصاد، برای بقا در محیط‌های رقابتی تلاش می‌کنند. در این شرایط، به‌نظر می‌رسد که با توسعه اقتصاد اینترنت‌محور همگان برنده هستند و در نهایت هیچ کس بازنده نیست؛ مگر کسانی که تمایل دارند در یک شرایط انحصاری کار کنند.
همزمان با فعالیت دو استارت‌آپ حمل و نقل مسافر در تهران، جدال سنتی‌های این بخش که همان آژانس‌داران هستند با اسنپ و تپسی نیز بالا گرفت؛ به‌گونه‌ای‌که اعتراض‌های ادامه‌دار آژانس داران درخصوص شیوه نوین حمل و نقل مسافر توسط این دو اپلیکیشن، به تیتر خبرهای رسانه‌ها بدل شد. دو روز پیش هم خبری درخصوص پلمب شدن اسنپ و تپسی منتشر شد اما اتاق اصناف با رد این خبر اعلام کرد که پرونده‌های صدور مجوز اسنپ و تپسی در حال بررسی است و فعلا خبری از پلمب آنها نیست.
در عین حال، سنتی‌ها سعی دارند با ایجاد فضای ناآرام درخصوص فعالیت تاکسی‌های اینترنتی، این دو اپلیکیشن را از میدان رقابت به در کنند. آژانس‌داران با استدلال‌های خود تلاش کرده‌اند که اطمینان استفاده از این اپلیکیشن‌ها را در جامعه کمرنگ کنند.
برخی از آنها به عدم امنیت استفاده از اسنپ و تپسی اشاره دارند که بر اساس یافته‌های «دنیای اقتصاد» تمامی رانندگان تاکسی‌های اینترنتی با هویتی کاملا مشخص، در بخش حملونقل درون شهری فعالیت می‌کنند. فعالیت آنها نیز با هزینه‌ای کمتر از آژانس‌ها و در حداقل زمان، صورت می‌گیرد. این موضوع قطعا به نفع مسافران خواهد بود. از سوی دیگر منتقدان فعالیت این دو اپلیکیشن به اشتغال‌زدایی اسنپ و تپسی اشاره دارند و رکود فعالیت آژانس‌ها را گواه این استدلال می‌دانند.
این ادعای آنها نیز قابل پذیرش نیست؛ چرا که اسنپ و تپسی توانسته‌اند طیف وسیع‌تری از افراد را در بر بگیرند؛ اما سوال اینجاست که آیا اقتصاد اینترنت محور بازنده‌ای دارد؟ در گزارش پیش رو ابعاد مختلف این موضوع درخصوص تاکسی‌های اینترنتی مورد بررسی قرار گرفته است که در نهایت نشان می‌دهد با توسعه این‌گونه کسبوکارها، تمام افراد جامعه برنده هستند؛ البته به جز کسانی که ترجیح می‌دهند در فضای غیررقابتی و کاملا انحصاری به فعالیت‌های خود ادامه دهند.
اقتصاد اشتراکی در جهان با ابزارهایی همچون دنیای دیجیتال و اینترنت، روند رو به توسعه‌ای را طی کرده است. پیش از این مدل‌های اقتصاد مشارکتی در قالب‌های گوناگون استفاده می‌شد؛ اما در اکثر این مدل‌ها طرفین اشتراک دو یا معدود بودند.
این در حالی است که هم اکنون اقتصاد اشتراکی به‌دنبال درگیر کردن طرفین بیشتر در استفاده از کالاها و خدماتی است که نیازهای یک نفر را در مدت کوتاهی برطرف می‌کند. اقتصاد اشتراکی از دیرباز وجود داشته؛ در این مدل مالکیت یک نفر یا یک شرکت بر کالا یا خدمت به اشتراک گذاشته شده و کاملا مشخص است. توسعه فناوری موجب شده تا دامنه اقتصاد اشتراکی توسعه یابد و به یک روش جدی در کسبوکار تبدیل شود. روشی که امکان دارد به مذاق برخی خوش نیاید.
همزمان با توسعه اقتصاد اشتراکی در دنیا، توسعه کسبوکارهای دانش‌بنیان در ایران نیز مورد تاکید قرار دارد. در حالی که در برخی اوقات، ظهور استارت‌آپ‌ها که نمودی از این نوع کسبوکارها هستند، با اعتراض طیف سنتی بازار مواجه می‌شوند. در نتیجه سنگ‌اندازی‌هایی نیز در مسیر فعالیت‌های نو ظهورها صورت می‌گیرد. اعتراض طیف سنتی نشان می‌دهد که هنوز باور لازم درخصوص فعالیت استارت‌آپ‌ها برای این طیف به‌وجود نیامده است. از سوی دیگر رقابت با کسبوکارهای نو برای سنتی‌هایی که سال‌ها است روند فعالیت خود را به روز نکرده‌اند، نگران‌کننده خواهد بود. از این رو طبیعی است که مخالفت‌هایی نیز در این باره صورت گیرد.
جایگاه کسبوکارهای دانش‌بنیان در دنیااقتصاد یک کشور زمانی شکوفا می‌شود که بستر لازم برای نوآوری و حضور در بازارهای رقابتی فراهم شود. حرکت به سوی نوآوری و ایجاد تغییر در ترکیب محصولات و خدمات در قلمرو فعالیت‌های یک کسبوکار دانش‌بنیان قرار دارد. این کسبوکارها در تبیین و مدل‌سازی فرآیندهای تولید، تحقیق و توسعه، غنی‌سازی علمی و فنی، آموزش، پرورش و توسعه انسانی، انتقال دانش و نشر و اشاعه نوآوری در کشور نقش مهمی ایفا می‌کنند.
در کسبوکارهای دانش‌بنیان، رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال، متناسب با ظرفیت نوآوری تحقق می‌یابد. به عبارت دیگر دستاوردهای تحقیق و توسعه به‌طور پیوسته از طریق سرمایه‌گذاری به محصول، فرآیند یا سیستم‌های نوین تبدیل می‌شود و دسترسی به ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری برای کارآفرینان و پژوهشگران افزایش یافته و این عامل مهمی در ایجاد نوآوری و بهره‌برداری از توان فناوری در اقتصاد ملی است.
براساس مطالعات انجام گرفته، پایدارترین اقتصادها در جهان مربوط به اقتصادهای دانش‌محور است و در این میان کسبوکارهای کوچک دانش‌بنیان موتور محرک و توسعه این اقتصادها هستند. براساس بررسی‌های انجام شده، نوآوری‌ها و پیشرفت‌های صنعتی طی دهه‌های اخیر در سطح جهان، حاصل فعالیت‌های نوآورانه کسبوکارهای کوچک نوآور و دانش محور بوده است. علاوه بر این محققان، اشتغال در بنگاه‌های کوچک به‌ویژه شرکت‌های فناور را در دوران رکود و التهاب اقتصادی، پایدارتر از اشتغالی می‌دانند که توسط بنگاه‌های بزرگ ایجاد شده است.
اسنپ و تپسیایدههای نو، قابلیت تجاری بودن ایده و رقابت‌پذیر بودن از ویژگی‌های اساسی کسبوکارهای دانش‌بنیان است. از این رو استارت‌آپ‌ها را می‌توان زیرمجموعه‌های کسبوکارهای دانش بنیان دانست. این کسبوکارها می‌توانند در توسعه فناوری و رونق اقتصادی جامعه نقش اساسی ایفا کنند.
اسنپ و تپسی به‌عنوان دو کسبوکار نوظهور در بخش حملونقل مسافران در درون شهر، سیستمی جدید را به این بازار وارد کرده است. سیستمی که به‌واسطه آن، مسافران با پرداخت هزینه کمتر و البته حداقل معطلی می‌توانند از خدمات این دو اپلیکیشن استفاده کنند. اما این روزها اخبار ضد و نقیضی مبنی بر پلمب کردن این دو اپلیکیشن به گوش می‌رسد؛ هرچند پیش از این نیز فعالیت این دو، با اعتراض طیف سنتی این بخش(اتحادیه آژانس‌داران) همراه بود. برخی از کارشناسان اعتقاد دارند اقدامات و اعتراض‌هایی از این دست، موجب ایجاد فضای ضد رقابتی در کشور خواهد شد. «دنیای اقتصاد» در این گزارش، مزایای استفاده از اپلیکیشن‌های حملونقل درون شهری را نه تنها در ایران بلکه در دنیا بررسی کرده است.
اشتغال‌زایی یا اشتغال‌زدایی!؟یکی از مواردی که درخصوص فعالیت‌های کسبوکارهای نوظهوری همچون اسنپ و تپسی زیر ذره‌بین منتقدان قرار دارد، موضوع اشتغال‌زدایی آنها است. منتقدان بر این باورند که اسنپ و تپسی، اشتغال را از بین می‌برند؛ چرا که موجب کاهش فعالیت آژانس‌های سطح شهر می‌شوند. این در حالی است که فعالیت‌های این دو استارت‌آپ، نه تنها موجب اشتغال‌زدایی نمی‌شود، بلکه با انتقال اشتغال از بخشی به بخش دیگر، اشتغال‌زایی خواهد کرد. این انتقال اشتغال، به نفع مسافر خواهد بود و تعادلی جدید به‌واسطه آن به‌وجود خواهد آمد. از سویی در استارت‌آپ‌ها نوعی اشتغال‌زایی ایجاد شده که دولت در آنها هیچ دخالتی ندارد. ضمن اینکه این استارت‌آپ‌ها، سودآور نیز هستند و البته مزایایی نیز برای دولت دارند. به‌عنوان مثال کسبوکارهای نوظهور و اینترنتی برای هرگونه خدماتی که ارائه می‌دهند، فاکتور را در اختیار مشتریان می‌گذارند. بنابراین مالیات خدمات آنها به‌صورت شفاف اعلام می‌شود و ابهاماتی که درخصوص سایر شرکت‌ها در مورد درآمدهای کلی و میزان مالیات آنها وجود دارد، برای کسبوکارهای اینترنتی وجود نخواهد داشت.
امنیت اسنپ و تپسیعدم اطمینان از امنیت این دو اپلیکیشن نیز موضوعی بود که از آن به‌عنوان نقطه ضعف استفاده از اسنپ و تپسی یاد شد. آژانس‌داران اعتقاد داشتند که این دو اپلیکیشن، ضوابط لازم را برای امنیت مسافران ندارند. این موضوع نیز در حالی مطرح می‌شود که ضروری است هر یک از رانندگان فعال در این دو اپلیکیشن، برای تحویل مدارک برای احراز هویت حقیقی خود، یک بار به‌صورت فیزیکی در دفاتر تپسی و اسنپ حضور یابند. از سویی فعالیت رانندگان منوط به ارائه عدم سوءپیشینه است. به عبارتی به رانندگان 15 روز مهلت داده می‌شود که گواهی عدم سوءپیشینه خود را تحویل دهند.
در صورتی که در زمان مقرر این گواهی ارائه داده نشود، آن راننده نمی‌تواند به اپلیکیشن دسترسی مجدد داشته باشد؛ بنابراین فعالیت رانندگان اسنپ و تپسی شناسنامه‌دار بوده و ادعای نا امن بودن آنها با چنین اقداماتی، رد می‌شود. از طرف دیگر شفافیت فعالیت اسنپ و تپسی به لحاظ اینکه مشخصات خودرو و راننده به‌صورت ایمیل و پیامک به مسافر اعلام می‌شود، می‌تواند تا حدی این امنیت را تضمین کند. از سویی رصد مسیر از طریق GPS نیز بر میزان امنیت استفاده از اسنپ و تپسی می‌افزاید. نکته قابل توجه در استفاده از این اپلیکیشن‌ها، ضرورت ارزیابی رانندگان ازسوی مسافران است و برعکس. چنانچه رانندگان طی یک بازه زمانی مشخص، از امتیاز کافی برخوردار نباشند، همکاری آنها با اسنپ و تپسی، قطع خواهد شد. این موضوع بیانگر آن است که پایش لحظه‌ای از طرف مسافر در این مورد وجود دارد. البته چنین ارزیابی درخصوص مسافران نیز انجام می‌شود. یعنی در صورتی که در چند نوبت، رانندگان به یک مسافر، امتیاز خوبی ندهند، سرویس‌دهی به آن مسافر نیز قطع خواهد شد. درخصوص این دو استارت‌آپ یک موضوع دیگر نیز مورد توجه است. اسنپ و تپسی برای مسافران خود، یک شناسنامه مالی هم طراحی می‌کنند. یعنی اگر مسافری برای مدت مشخصی از این اپلیکیشن‌ها استفاده کند، امکان استفاده از خدمات آنها برای آن مسافر در یک یا چند سفر، مشمول تخفیف خواهد شد. حتی در برخی موارد امکان استفاده از خدمات به‌صورت رایگان نیز وجود دارد.
چشم‌انداز استفاده از تاکسی‌های اینترنتیاین مدل کسبوکارها در گروه کسبوکارهای دانش‌بنیان قابل تعریف و طبقه‌بندی بوده و حمایت از آنها از مهم‌ترین راهکارها برای ایجاد اشتغال پایدار و ارزش افزوده در چرخه اقتصاد است. این کسبوکارها بیشتر از سایر بنگاه‌های اقتصادی خود را با تغییر و تحولات نوظهور در محیط کسبوکار همگام کرده‌اند و برای بقا در محیط‌های رقابتی در حال تلاش هستند. ضمن اینکه فعالیت‌های آنها سبب رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال متناسب با ظرفیت نوآوری می‌شوند.
با نگاهی به آینده فعالیت اسنپ و تپسی می‌توان به چند نکته پی برد با استفاده از این اپلیکیشن‌ها می‌توان یک مرکز اطلاعات بزرگ در طرح‌های ترافیکی آینده ایجاد کرد. اگر در یک بازه زمانی فعالیت دو اپلیکیشن نام برده در سطح شهر بررسی شود، به راحتی می‌توان متوجه شد که مسافران داخل شهر بیشتر از چه مسیرهایی استفاده می‌کنند و تردد آنها در طول روز چقدر است. از سویی اسنپ و تپسی به کاهش ترافیک نیز کمک می‌کنند. معمولا زمانی که مسافری برای سفر درون‌شهری خود به آژانس‌ها درخواست می‌دهد، خودروی حامل مسافر، پس از رسیدن به مقصد، باید بدون مسافر به آژانس برگردد.
این در حالی است که اسنپ‌ها در بین مسیر هم می‌توانند در همان محدوده در صورت درخواست مشترکان، مسافر سوار کنند. در نتیجه نیازی نیست یک مسیر را تک‌سرنشین طی کنند. همچنین این دو اپلیکیشن می‌توانند سفرهای درون شهری را محدود کنند. به دلیل اینکه کرایه پرداختی به اسنپ و تپسی نسبت به آژانس‌ها کمتر است، برخی افراد ترجیح می‌دهند به جای استفاده از خودروی شخصی خود به منظور تردد در مناطق پر ترافیک، از این دو اپلیکیشن استفاده کنند. اسنپ و تپسی مزایای دیگری هم دارد؛ آژانس‌ها برای فعالیت خود نیاز به مکانی ثابت دارند. ضمن اینکه خودروهای فعال در این آژانس‌ها به پارکینگ نیازمندند. حال آنکه اسنپ و تپسی نه نیازی به مکان ثابت برای استقرار دارند و نه نیازمند پارکینگ هستند.
تغییر بافت سنتی حملونقل درون شهریاز سوی دیگر ورود اسنپ و تپسی به چرخه حملونقل موجب ایجاد تغییراتی در بافت سنتی حملونقل شهری شده است. به دنبال فعالیت دو اپلیکیشن، آژانس‌داران نیز سعی کرده‌اند با استفاده از شیوه‌های نوین، از میدان رقابت بیرون نروند. بنا به گفته یکی از آژانس‌داران تهران، 40 آژانس دار فعال در نقاط مختلف این شهر قراردادی را بین خود منعقد کرده‌اند که بر این اساس، خودروهای فعال در هر یک از این آژانس‌ها، در صورتی که مسافری را به مقصد رساندند، خود را به نزدیک‌ترین آژانس طرف قرارداد آن منطقه معرفی کرده و برای سرویس‌دهی مجدد، اعلام آمادگی می‌کنند. این موضوع نشان می‌دهد که کسب‌و‌کارهایی که به‌صورت سنتی در حوزه نقل‌وانتقال در بازار سفر وجود دارد، متوجه ضعف خود شده‌اند و به این عرصه رقابت راه یافته‌اند. عملا این آژانس‌ها کاری می‌کنند که از این بازار جا نمانند و اتفاقا این موضوع می‌تواند به نفع آنها باشد.
نمونه‌های موفق کسبوکارهای اینترنتی در جهاننخستین نمونه جهانی تقریبا مشابه اسنپ یا تپسی که می‌توان به آن اشاره کرد «اوبر» است. این کسبوکار پرطرفدار با اپلیکیشنی کار می‌کند که روی گوشی نصب می‌شود و هرکسی که درخواست خودرو داشته باشد از طریق آن و با کمک مکان‌یاب گوشی درخواست خود را ثبت می‌کند و نزدیک‌ترین خودرو به سرعت در محل حاضر می‌شود.
به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای اقتصاد»، یک مرکز تحلیل داده‌ها به نام «سیمیلار وب» که میزان دسترسی و استفاده از اپلیکیشن‌های درخواست خودرو بر گوشی‌های اندروید را در 171 کشور جهان مورد بررسی قرار داده، به این نتیجه رسیده است که اپلیکیشن «اوبر» بزرگ‌ترین نقش‌آفرین در بخش وسیعی از جهان شامل آمریکای شمالی، بخش اعظم اروپا، آفریقا و آمریکای‌جنوبی است. این کسبوکار که در سانفرانسیسکو پاگرفت، ابتدا در آمریکا به یکی از محبوب‌ترین کسبوکارهای اینترنتی تبدیل شد تا جایی که 21 درصد از گوشی‌ها و تبلت‌های اندرویدی آمریکا به اپلیکیشن آن مجهز شدند. این در شرایطی است که بزرگ‌ترین رقیب داخلی اوبر به نام «لیفت» موفق شده بود تنها 3 درصد از ابزارهای اندرویدی را به اپلیکیشن خود مجهز کند. در سال‌جاری 150 میلیون نفر از افراد بالغ آمریکایی از خدمات خودروهای اشتراکی یا سایر انواع خدمات حملونقل اقتصاد اشتراکی (اقتصاد اینترنت محور) استفاده می‌کنند که این تعداد افزایشی 5/ 20 درصدی را نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد.
در واقع رشد این‌گونه کسبوکارها در آمریکا در حال طی کردن نقطه اوج خود است و در شرایطی که رشد استفاده از حملونقل اقتصاد اشتراکی (اقتصاد اینترنت محور) در آمریکا طی سال 2016 همچنان دو رقمی بوده است، انتظار می‌رود از این پس اوج خود را پشت‌سر بگذارد و با نرخ رشد تک رقمی به روند توسعه خود ادامه دهد. موفقیت این‌گونه استارت‌آپ‌های محبوب اما تنها به آمریکا محدود نشده است. در سپتامبر 2014 ضریب نفوذ اپلیکیشن «اوبر» در بازار هند 02/ 5 درصد بود که در سپتامبر 2015 به 59/ 10 درصد افزایش یافت. ضریب نفوذ اپلیکیشن اوبر در سپتامبر 2014 در کلمبیا 04/ 1 درصد بود که در سال 2015 به 61/ 4 درصد افزایش یافت. در سنگاپور در سپتامبر 2014 ضریب نفوذ این اپلیکیشن 17/ 2درصد بود که در سپتامبر 2015 به 95/ 3درصد افزایش یافت. اما سریع‌ترین رشد در بازار برزیل روی داده است؛ طی این دوره ضریب نفوذ این اپلیکیشن رشد خوبی داشته و از 56/ 0درصد به 14/ 2 درصد رسیده است. در روسیه، ضریب نفوذ اپلیکیشن اوبر در سپتامبر 2014 برابر با 40/ 0 درصد بوده که در سپتامبر 2015 به 98/ 0 درصد افزایش یافته است. ضریب نفوذ این اپلیکیشن در بریتانیا نیز رشد کرده و از 80/ 0 درصد در سپتامبر 2014 به 30/ 2 درصد در سپتامبر 2015 رسیده است.
رقابت با سنتی‌ها
تحلیلگران بر این باورند که در آمریکا رقبای سنتی اوبر هم تسلیم نخواهند شد و همچون سال‌های گذشته برای حفظ سهم خود در بازار تلاش خواهند کرد، رقابتی نفسگیر که تاکنون به نفع اوبر و استارت‌آپ‌های نوپا تمام شده است. اسکار اوروزکو، تحلیلگر مرکز «ایی مارکتینگ» می‌گوید: «در شرایطی که اوبر در شهرهای بیشتری از آمریکا مورد استقبال قرار می‌گیرد، انتظار داریم در سال پیش‌رو تقاضا برای حملونقل اینترنت محور همچون اوبر با کمی کاهش روبه‌رو شود که علت عمده آن تداوم رقابت سرویس‌های تاکسی‌های سنتی است.»
