جان کری در آخرین روزهای حضورش در سمت وزارت خارجه آمریکا در سخنانی که در یک نشست ایراد کرد، به دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا درخصوص «نادیده گرفتن برجام» هشدار داد و در سخنانی تاکید کرد که لغو توافق توافق هسته‌ای، ایالات‌متحده را با «دو گزینه بد» مواجه می‌کند. او همچنین در یادداشتی تحت عنوان « یادداشت خروج» یا «یادداشت ترک خدمت»، از توافق اتمی با ایران دفاع کرده است.
جان کری، وزیر خارجه آمریکا که در مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه1+5 نقش اثرگذاری داشت و حتی طی آخرین دور از مذاکرات در وین در تیرماه سال 94 که در نهایت به توافق برجام منجر شد، با اقامت طولانی مدت خود در محل مذاکرات، رکورد حضور مستمر در یک مذاکره بین‌المللی توسط یک وزیر خارجه آمریکا را در چهار دهه اخیر شکست. اکنون که چند روزی بیشتر جان کری عهده‌دار این سمت در ایالات متحده آمریکا نیست، در یادداشتی تحت عنوان «یادداشت ترک خدمت» به تشریح فعالیت وزارت خارجه آمریکا طی هشت سال گذشته پرداخته و آنچه را که دستاوردهای مهم در زمینه سیاست خارجی این کشور دانسته تحت عناوین مختلف توصیف کرده است.
او از توافق اتمی با ایران دفاع کرده و اما در عین حال مدعی شده است که فشار بر ایران برای جلوگیری از برنامه موشکی و آنچه او آن را حمایت از تروریسم و نقض حقوق بشر خوانده‌است، باید ادامه یابد. وزیر خارجه آمریکا دستیابی به تفاهم هسته‌ای با ایران و مقابله با برخی برنامه‌های جمهوری اسلامی در خاورمیانه را از دستاوردهای مهم سیاست خارجی دولت باراک اوباما توصیف کرده است.
در فصل مربوط به تقویت امنیت ایالات متحده در این گزارش، بخشی تحت عنوان «اقدامات قابل راستی‌آزمایی در جلوگیری از دستیابی ایران به اسلحه هسته‌ای» به بررسی برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، تحولات منجر به حصول برجام و نتایج آن برای ایالات متحده اختصاص یافته است. کری در این بخش از یادداشت ادعا کرده است که هنگام آغاز زمامداری باراک اوباما در سال ٢٠٠٩، ایران به سرعت در مسیر به دست آوردن مقدار لازم مواد هسته‌ای برای تولید اسلحه اتمی پیش می‌رفت و جهان در مورد چگونگی برخورد با این تهدید رو به رشد علیه امنیت بین‌المللی گرفتار تفرقه بود. این ادعا در شرایطی مطرح می‌شود که ایران همواره تاکید کرده هیچ قصدی برای ساخت سلاح اتمی نداشته و ندارد و بازرسی‌های مداوم و طولانی مدت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم هیچ‌گونه مدرکی دال بر انحراف ایران به سمت ساخت سلاح هسته‌ای را نشان نداده و همواره بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران تاکید داشته است.
کری در بخش دیگری از یادداشت خود افزوده است: «در دولت اوباما، ایالات متحده رهبری اقدامات دیپلماتیک را برعهده گرفت و با تلاشی توانفرسا توانست تمامی جهان، از جمله کشورهایی مانند روسیه و چین را در ائتلافی بی‌سابقه گرد آورد تا شدیدترین تحریم‌های چند جانبه در تاریخ را علیه ایران اعمال کنند.»
وزیر امور خارجه آمریکا در عین حال گفته است که تحریم به تنهایی نمی‌توانست مانع از ادامه برنامه هسته‌ای ایران شود و ایالات متحده هم در نظر نداشت با تشدید هرچه بیشتر تحریم به چنین هدفی برسد. به گفته جان کری، هدف آمریکا ارزیابی این موضوع بود که آیا با تشدید تحریم می‌توان ایران را وادار به مذاکره کرد و این مساله را بدون توسل به جنگ فیصله داد؟ او افزود: «ایالات متحده پس از ارتباط با ایران در بالاترین سطوح و در پی دو سال و نیم مذاکره چند جانبه با مشارکت بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه، چین و اتحادیه اروپا سرانجام ایران را قانع کرد با برجام موافقت کند؛ یعنی توافقنامه‌ای که به شکلی قابل راستی‌آزمایی تمامی مسیرهای ایران به سوی تولید اسلحه اتمی را مسدود می‌کند.» این ادعاهای کری درخصوص ایران در شرایطی مطرح می‌شود که مقامات ایران بارها اعلام کرده‌اند که در پی تولید و ساخت سلاح هسته‌ای نبوده‌اند و حتی مقام معظم رهبری، تولید و استفاده از این سلاح را حرام اعلام کرده‌اند. وزیر خارجه آمریکا اضافه کرده است که بدون مذاکره هسته‌ای، آمریکا با دو گزینه بد مواجه بود: «ایران دارای سلاح هسته‌ای و جنگ دیگری در خاورمیانه.»
کری همچنین در ادامه ادعاهای خود گفت که تا قبل از برجام، ایران می‌توانست ظرف ٩٠ روز مواد لازم برای تولید یک سلاح اتمی را به دست آورد در حالی‌که این مدت در حال حاضر به یک سال افزایش یافته و در عین حال، «تمهیدات بی‌سابقه‌ای در شفاف‌سازی» فعالیت هسته‌ای تهران به اجرا درآمده که امکان آن را می‌دهد تا تقریبا به فوریت آگاه شویم که آیا ایران به تعهدات خود عمل کرده یا نه و وقت فراوانی را هم برای عکس‌العمل داشته باشیم. در ادامه این یادداشت وزیر خارجه آمریکا به این موضوع اشاره کرده که پس از توافق 1+5 با ایران، ایالات متحده آمریکا و شرکایش متقابلا تحریم‌های مرتبط با برنامه‌های هسته‌ای علیه ایران را لغو کردند.
او تاکید کرد: «یعنی تحریم‌‌هایی که مشخصا به منظور رسیدن به این نوع نتیجه دیپلماتیک به اجرا گذاشته بودیم.»همچنین جان کری توافق را پیش‌زمینه فرصت‌ها و چشم‌انداز بهتری برای مردم ایران دانسته و می‌گوید: «هنوز تنش میان دو کشور وجود دارد و باید فشار بر ایران حفظ شود تا در برخی سیاست‌های دولت تحول ایجاد شود.» وزیر خارجه آمریکا در بخش‌های دیگری از گزارش خود در مورد همکاری بین‌المللی نیز به تلاش وزارت خارجه آن کشور برای کسب حمایت جهانی در سازمان ملل برای مقابله با برنامه هسته‌ای ایران اشاره کرده و مدعی شده لازم است آمریکا به تلاش‌های خود برای ممانعت از رفتار بی‌ثبات ساز ایران در منطقه، شامل حمایت از گروه‌های تروریستی ادامه دهد.
دستاوردهای وزارت خارجه‌آمریکا
علاوه بر «یادداشت ترک خدمت» جان کری در یک نشست خبری نیز اولویت‌ها و دستاوردهای وزارت خارجه در طول دوره ریاست جمهوری باراک اوباما را شرح داد که بخشی از آن به روابط با ایران مربوط بود. او در این نشست با یادآوری فعالیت آمریکا در حصول برجام از طریق مشارکت و همکاری بین‌المللی، گفت: «امکان آن نبود که رویکردی یک جانبه یا خودداری از مذاکره دیپلماتیک، آن طور که بعضی‌ها توصیه می‌کردند، به نتیجه مناسب برسد بلکه ما را در برابر دو گزینه قرار می‌داد: «خطر کوتاه مدت وجود یک ایران مسلح به اسلحه اتمی، یا یک جنگ دیگر در خاورمیانه.»
کری با هشدار در مورد نادیده گرفتن برجام، تاکید کرد: «بگذارید صراحتا بگویم، لغو این توافق در زمان حاضر بار دیگر ما را با همان گزینه‌های بد مواجه می‌سازد.» دوره ریاست جمهوری باراک اوباما در روز ٢٠ ژانویه (اول بهمن) پایان می‌یابد و دولت دونالد ترامپ اداره امور آمریکا را در دست می‌گیرد. برخی از طرفداران ترامپ صراحتا خواستار لغو، یا مذاکره مجدد بر سر برجام شده‌اند. موضع رئیس‌جمهوری منتخب ایالات‌متحده در مورد برجام با ابهاماتی مواجه بوده است.
برخی اظهارات قبلی او حاکی از مخالفت با این توافق، برخی دیگر به معنی لزوم تجدید نظر در آن از طریق بازگشایی مذاکرات با ایران و برخی دیگر نشانه کم اهمیت بودن این موضوع در برنامه‌های دولت آینده است. احتمالا هشدار جان کری در مورد تبعات نادیده گرفتن برجام به رویکرد احتمالی دولت دونالد ترامپ نسبت به این توافق اشاره دارد.
تقدیر وزیر دفاع آمریکا از اوباما
از سوی دیگر اشتون کارتر، وزیر دفاع آمریکا در پیام خداحافظی خود، از عملکرد باراک اوباما در خاورمیانه برای حصول توافق هسته‌ای میان ایران و گروه 1+5 قدردانی کرد و گفت که این اتفاق بدون رهبری آمریکا ممکن نبود. به گزارش «ایسنا» اشتون کارتر وزیر دفاع آمریکا در پیام خداحافظی از کابینه دولت به توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 که در ژانویه ۲۰۱۶ اجرایی شد اشاره کرد و آن را از دستاوردهای باراک اوباما در دوران ریاست‌جمهوری‌اش توصیف کرد.
او در ادامه پیام خود با تکرار آنچه واشنگتن تهدید هسته‌ای ایران می‌خواند، مدعی شد: «رئیس‌جمهوری اوباما در خاورمیانه توافقی را تضمین کرد که مانع از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای شد و یک منبع خطر را در این منطقه حذف کرد. گامی مهم که بدون رهبری آمریکا اتفاق نمی‌افتاد.» بر اساس گزارش وب‌سایت رسمی وزارت دفاع آمریکا، کارتر همچنین با بیان اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایبندی ایران به تعهداتش را مورد تایید قرار داده است، گفت که برای حفظ منافع آمریکا باید این توافق حفظ شود؛ چرا‌که موجب مهار برنامه هسته‌ای ایران شده است.
حمایت مردم آمریکا از برجام
از سوی دیگر با وجود شعارهای تندوتیز ترامپ در مورد توافق با ایران و حتی احتمال دنبال شدن برخی سناریوهای بدبینانه در این باره از سوی رئیس‌جمهور منتخب آمریکا، بر اساس نتایج تازه‌ترین نظرسنجی‌ای که از سوی دانشگاه مریلند آمریکا صورت گرفت، اکثر مردم این کشور نظری مخالف با نظر دونالد ترامپ دارند و خواهان حفظ برجام هستند. بر اساس این نظرسنجی، حدود دوسوم از مردم آمریکا مخالف خارج شدن آمریکا از برجام و از سرگیری مجدد مذاکرات هستند.
استیون کول، رئیس برنامه‌های مشاوره عمومی دانشگاه مریلند در این باره می‌نویسد: «گرچه دونالد ترامپ در طول رقابت‌های انتخاباتی خود خواهان برهم زدن برجام شد و بیان کرد به دنبالی راهی برای از سرگیری مذاکرات است، اما با توجه به اینکه ایران به تمام تعهدات برجامی خود تاکنون پایبند بوده است اکثر مردم آمریکا ترجیح می‌دهند تا این توافق به شکل کنونی باقی بماند.»
نتیجه این نظرسنجی حاکی از آن است که 64 درصد از شرکت‌کنندگان خواهان حفظ برجام در شکل کنونی هستند و تنها 34 درصد از آنها به از سرگیری مذاکرات رأی داده‌اند. این نتایج به تفکیک گرایش حزب‌های سیاسی نیز ارائه شد. بر این اساس، 86 درصد از دموکرات‌ها و 58 درصد از مستقل‌ها از حفظ برجام حمایت کردند که در مقایسه با سهم موافقت 40 درصدی جمهوری‌خواهان از برجام، می‌توان حمایت بیشتر افراد غیر جمهوری‌خواه از حفظ برجام را مشاهده کرد. در این راستا 58 درصد از جمهوری‌خواهان حمایت خود را از لغو برجام و شروع دور جدید مذاکرات اعلام کردند.
این درحالی است که تنها 57 درصد از کسانی که به لغو برجام رأی دادند عقیده دارند که در صورت لغو این توافق، رسیدن به توافقی جدید امکان‌پذیر است. گرچه این توافق با مخالفت برخی همچون عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی همراه بود، اما نهایتا در ژوییه 2015 به امضای طرفین توافق رسید.
نامه موافقان برجام به ترامپ
در طول رقابت‌های انتخاباتی، دونالد ترامپ بارها توافق هسته‌ای با ایران را مورد انتقاد قرار داد. او که از این توافق به‌عنوان بدترین توافق مذاکره شده تاریخ یاد کرد، قول داد که در صورت انتخابش به‌عنوان رئیس‌جمهوری آمریکا آن را برهم زند. تاکنون بسیاری به ترامپ توصیه کرده‌اند که برجام را حفظ کند. در این راستا هفته گذشته گروهی از دانشمندان نخبه آمریکایی با امضای نامه‌ای از ترامپ خواستند تا برجام را لغو نکند. این افراد از برجام تحت عنوان میراث آمریکایی یاد کردند.
از سوی دیگر در برابر نامه قبلی به دونالد ترامپ از سوی شماری از ایرانیان مقیم خارج که خواستار افزایش تحریم‌ها علیه ایران شده بودند، این بار نامه دیگری به رئیس‌جمهور آمریکا نوشته شده که در آن از ترامپ خواسته شده توافق هسته‌ای را حفظ کند. به گزارش الف، در این نامه آمده است: «ما، هنرمندان، دانشمندان، پیشروان کسب‌وکار، مدافعان حقوق‌بشر و فعالان طرفدار دموکراسی، همگی وقتی که توافق هسته‌ای بین ۵+۱ و ایران حاصل شد، نفس راحتی کشیدیم. برای ما، (این توافق) به معنای اطمینان از پرهیز از جنگی فاجعه‌بار بین ایالات متحده و ایران بود.»
در این نامه تاکید شده همان‌گونه که دانشمندان و کارشناسان برجسته کنترل تسلیحات در ایالات متحده و سراسر جهان دیدند و بیان داشتند، این یک توافق خوب بود؛ زیرا به‌نحو چشمگیری از احتمال (راه‌افتادن) یک رقابت در خاورمیانه برای دستیابی به سلاح هسته‌ای کاست.
همچنین این افراد نوشته‌اند: «در حالی که سبک‌کردن تحریم‌ها که ناشی از این توافق بوده هنوز اثر ملموسی در زندگی مردم عادی در ایران نداشته، بی‌تردید این امید را به میلیون‌ها نفر داده که اقتصاد کشورشان از لبه پرتگاه به عقب کشیده شود.»
در این نامه با اشاره به اینکه کنار گذاشتن برجام تنها ثابت می‌کند که ادعای تندروها در ایران که می‌گفتند ایالات متحده هرگز در عمل به تعهداتش در هیچ توافقی قابل اعتماد نیست، درست بوده و بار دیگر ایالات متحده و ایران را در مسیر جنگ قرار می‌دهد، تاکید شده است که ایالات متحده و ایران بیش از هر زمان دیگری باید به دنبال مراوده و گفت‌وگو باشند. در نهایت در این نامه از ترامپ درخواست شده به خاطر این دلایل، دیپلماسی را به‌جای تحریم‌ها و جنگ در برخورد با ایران انتخاب کند و توافق هسته‌ای بین ۵+۱ و ایران را پاس بدارد.
