«کارمان به جایی رسیده است که راضی شده‌ایم «نفت‌وگاز»مان را با
«آب» تهاتر کنیم. آن‌هم با کشوری چون تاجیکستان. به قیمت تامین برق
تابستانی، آب پشت برخی سدها را هدر داده‌ایم تا اگر در ماه‌های آینده به
مقدار کافی بارش باران نداشته باشیم، پاییز و زمستان، بحران جدی کم‌آبی را
تجربه کنیم. کم‌آبی باعث شده است تا بعضی مزارع جنوب تهران با آبهای آلوده
آبیاری شوند، تا مصرف‌کنندگان تهرانی احتمال بیماری‌شان و سرطانشان بالا
رود. اقلیم ایران خشک‌تر می‌شود.» این خبرها از گفت‌وگوی اختصاصی با رییس
کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط‌زیست بیرون آمده است.
وزیر نیرو نیز دیروز اعلام کرد واردات آب وارد فاز مطالعاتی شده
است. او البته در پاسخ به درخواست نمایندگان مجلس برای واردات آب می‌گوید:
می‌توان از کشورهایی که با آنها تعاملاتی داریم آب وارد کنیم اما احتمال
تغییر در تعاملات است و وابستگی در مساله آب به‌هیچ‌وجه خوشایند نیست. حمید
چیت‌چیان گفت: موضوع واردات آب را مطالعه میکنیم و با برخی کشورها
مذاکراتی در این زمینه انجام داده‌ایم. چیت‌چیان همچنین توضیح می‌دهد:
واردات آب وابستگی ایجاد می‌کند. ممکن است درصورتی‌که واقعا نیازمند واردات
باشیم این کار انجام شود البته با تعاملاتی که با کشورهای همسایه داریم
جوابگو خواهد بود.
عباس رجایی، بیش از یک‌دهه است که نمایندگی اراک در مجلس شورای
اسلامی را برعهده دارد. ریاست کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و
محیط‌زیست در دوره‌های هشتم و نهم برعهده اوست. رجایی ابایی ندارد که صریح
سخن بگوید و توضیح دهد که وزیر نیرو برای توضیح درباره بحران آب به مجلس
آمده است: «آقای چیت‌چیان به کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط‌زیست
آمدند و برای مقابله با این بحران 12راهکار به ترتیب اولویت تدوین شده
است.» حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو برای مشکلات برق باید به کمیسیون انرژی
برود و برای مشکلات آب کمیسیون کشاورزی. آیا نمی‌توان بخش آب را به وزارت
جهاد کشاورزی برد یا وزارت «آب و محیط‌زیست» تشکیل داد؟ کل مصرف آب کشور
حدود 110میلیاردمترمکعب است. 92درصد آن در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.
کارشناسان معتقدند 65درصد آبی که به بخش کشاورزی اختصاص می‌یابد هدر
می‌رود.
برآوردهای انجام‌شده توسط کارشناسان بخش آب نشان می‌دهد برای تولید
یک‌کیلوگرم گندم هزارو300لیتر آب مصرف می‌شود. برای تولید یک‌کیلو گوشت
15هزارلیتر آب صرف شده و برای تولید یک‌قالب پنیر 500گرمی، دوهزارو500لیتر
آب مصرف می‌شود. وقتی از رییس کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و
محیط‌زیست می‌پرسم که در شرایط بحران آبی چه توجیهی دارد تا این همه آب در
بخش کشاورزی هدر رود صحت آمار را زیر سوال می‌برد: «این آمارها درست نیستند
و بر اساس حساب و کتاب و استنتاج درست تدوین نشده‌اند. بر اساس کدام سنجش
علمی گفته می‌شود که 92درصد آب استحصالی کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود
که بعد با روش‌های غیرعلمی آن را بر حجم محصولات کشاورزی تقسیم کنند و
بگویند برای تولید فلان محصول این مقدار آب مصرف شده یا آن مقدار هدر رفته
است.»
آقای رجایی، درست در نیمه تابستان بحران آب و برق به حدی جدی شده
است که وزارت نیرو اعلام کرده می‌خواهد برای تذکر عملی به برخی مشترکان
پرمصرف، آبرسانی به آنها را در تهران برای چندساعت محدود کند. می‌خواهم
سوالاتم را از اینجا آغاز کنم که جنابعالی به‌عنوان رییس کمیسیونی که نظارت
بر بخش آب کشور را برعهده دارد، عمق بحران آب را چطور ارزیابی می‌کنید؟
صریح می‌گویم که اگر بارندگی مناسب در پاییز و زمستان نداشته باشیم در
ماه‌های آینده واقعا بحران کم‌آبی خواهیم داشت. چراکه برای تامین برق
تابستانی، دستور داده شده است تا ذخایر سدهای نیروگاه‌های برق‌آبی آزاد شود
تا برق در تابستان قطع نشود. به همین دلیل ذخایر این سدها هدر رفته است.
این آب هرز رفته و در فصل پاییز و زمستان مشکل جدی ایجاد خواهد کرد.
نمی‌توان بحران کم‌آبی کشور را به رهاسازی آب سدهای برق‌آبی
برای تامین برق تابستانی مرتبط کرد. در حالی که گفته می‌شود 65درصد آب
اختصاص‌یافته به بخش کشاورزی هدر می‌رود. 92درصد آب کشور هم در بخش کشاورزی
مصرف می‌شود!
اولا؛ بنده بحران آبی کشور را تنها به رهاسازی آب پشت سدهای برق‌آبی منتسب
نکردم. گفتم که این مساله در تابستان باعث خواهد شد در دوفصل آینده اگر
نزولات آسمانی خوبی نداشته باشیم بحران کم‌آبی را جدی تجربه کنیم. دوما؛
قابل کتمان نیست که آب در بخش کشاورزی به‌صورت درست مصرف نمی‌شود. بنده
می‌گویم آماری که در مورد اختصاص 92درصد آب کشور به بخش کشاورزی و هدررفت
65درصد آن ارایه می‌شود با حساب و کتاب و دقیق تدوین نشده است. چنین آماری
را به این غلظت قبول ندارم.
به‌نظر شما در شرایطی که بحران آبی را تجربه میکنیم، کشت گسترده برخی محصولات کشاورزی با روش‌های آبیاری فعلی توجیه منطقی دارد؟
مشکل ما در کشت محصولات کشاورزی نیست. مشکل جای دیگری است. سد می‌زنند اما
کانال‌های انتقال اول و دومش را کامل نمی‌کنند. حدود 30درصد آب‌ها در
کانال‌ها تبخیر می‌شود. اجازه دهید یک مثال بزنم که متوجه شوید مشکل کجاست.
ما باید برای آبیاری نوین بخش کشاورزی برای پنج‌سال، سالی
10هزارمیلیاردتومان سرمایه‌گذاری کنیم. اما دولت در بودجه امسال فقط
300میلیاردتومان به این کار اختصاص داد. کلی در مجلس تلاش کردیم تا
هزارمیلیاردتومان هم به آن اضافه کردیم و بودجه آبیاری تحت فشار بخش
کشاورزی را به هزارو300میلیاردتومان رساندیم.
اما بر اساس قانون، دولت 85درصد هزینه آبیاری تحت فشار کشاورزان را تامین می‌کند.
درست است. اما دولت هزینه آبیاری تحت فشار هر هکتار را چهارمیلیون‌تومان
برآورد می‌کند. در حالی که هزینه واقعی آن 10میلیون‌تومان در هر هکتار است.
با این روش دولت در حقیقت تنها 40درصد هزینه آبیاری تحت فشار را به
کشاورزان پرداخت می‌کند.
با اوج‌گیری بحران آب در کشور، به‌تازگی شایعاتی درخصوص واردات
آب از کشورهای همسایه مطرح شده است. آیا این مطلب صحت دارد؟ اگر صحت دارد
آیا مجلس در جریان واردات آب قرار گرفته است؟
من مخالف واردات آب نیستم. اگر این کار بر اساس ضوابط و اصول خودش انجام
شود مشکلی ندارد. نکته مهم این است که نباید روی واردات آب به‌عنوان
مساله‌ای بلندمدت حساب کنیم.
پاسخ سوالم را ندادید. آیا صحت دارد که ایران برای واردات آب از کشورهای همسایه در حال مذاکره است؟
بله. مذاکراتی با تاجیکستان برای واردات آب انجام شده است. قرار شده به تاجیکستان نفت و گاز بدهیم و از آنها آب بگیریم.
مذاکرات ایران و تاجیکستان بر سر تهاتر چه مقدار آب با نفت و گاز است؟
در حال مذاکره با تاجیکستان برای واردات حدود دو تا سه‌میلیاردمترمکعب آب
هستیم. البته تا جایی که بنده در جریان هستم فعلا این موضوع در حال مذاکره
است. تاجیک‌ها در این‌باره اعلام آمادگی کرده‌اند.
اما ایران با تاجیکستان مرز مشترک ندارد. بنابراین انتقال آب
این کشور به ایران بسیار دشوار خواهد بود. اگر این مذاکرات به نتیجه برسد
چه شیوه‌ای برای انتقال آب در نظر گرفته خواهد شد؟
بالاخره این موضوع یکی از محدودیت‌های واردات آب از تاجیکستان خواهد بود.
اگر مذاکرات به نتیجه نهایی برسد قاعدتا باید آب تاجیکستان از طرق خط لوله
یا کانال از مسیر یکی از کشورهای همسایه به ایران برسد.
آقای رجایی، در چندماه اخیر درباره بحران آب زیاد بحث شده است.
آیا وزیر نیرو را دراین‌باره به مجلس و کمیسیون کشاورزی فراخوانده و
جمع‌بندی مشخصی از آینده آبی کشور کرده‌اید؟
بله. آقای چیت‌چیان به کمیسیون آمدند و به‌صورت جدی درباره بحران کم‌آبی
بحث کردیم. 12روش هم برای مقابله با بحران آب مشخص کرده‌ایم که طبیعتا باید
به ترتیب اولویت اجرا شود. به این جمع‌بندی رسیده‌ایم که اقلیم کشور به
سمت خشک‌ترشدن پیش می‌رود. مگر آنگه با رحمت پروردگار، بارش‌های مناسبی
داشته باشیم. البته آمار بلندمدت بارش‌ها تغییر زیادی نداشته و نزولات
آسمانی قابل‌قبولی داشته‌ایم اما نحوه و زمان بارش‌ها به هم ریخته است.
به‌طور مثال همین هفته گذشته در برخی نقاط کشور شاهد بارش تگرگ بودیم در
حالی که در تابستان هیچ‌وقت این وضع را نداشتیم.
مهم‌ترین راهکارهای این 12روشی که تدوین کرده‌اید، چیست؟
یکی اینکه طرحی را پیشنهاد کرده‌ایم که برای 10سال، سالی یک‌میلیارددلار
در بخش آبخیزداری و آبخوان‌داری (اجرای عملیات مکانیکی روی زمین که سرعت
حرکت آب را کند می‌کند تا آب فرصت نفوذ در زمین را پیدا کند.) هزینه شود.
این برنامه موافق محیط‌زیست است و باعث تعادل در زمین و محیط‌زیست می‌شود.
طرح دیگر این است که روی باروری ابرها بیشتر کار کنیم. یک طرح هم استفاده
مجدد از پساب‌های کشور است.
بحث استفاده از پساب‌ها حساس است. ابتدا مایلم بدانم اساسا آمار دقیقی از پساب‌های کشور دارید؟
بله. مجموع پساب‌های شهری، کشاورزی و صنعتی کشور 40میلیاردمترمکعب است که
می‌توان آن را با شش یا هفت‌بار تصفیه قابل شرب کرد. یا با سه‌بار تصفیه
برای مصارف دیگر استفاده کرد.
ممکن است مردم ایران قبول نکنند تا از پساب‌های تصفیه‌شده برای مصرف شرب استفاده کنند!
ممکن است بعضی از مردم در این زمینه ملاحظاتی داشته باشند اما باید درباره‌اش فرهنگ‌سازی کرد.
اصلاح شیوه‌های بهره‌وری از آب شاید یکی از مهم‌ترین راه‌های مبارزه با بحران کم‌آبی است. برای آن کاری نکرده‌اید؟
بودجه آبی کشور الان پنج‌هزارمیلیاردتومان است. با این بودجه سال‌ها طول
می‌کشد که پروژه‌های نیمه‌تمام آبی به اتمام رسد. تاکنون
200هزارمیلیاردتومان صرف سازه‌های آبی کرده‌ایم در حالی که نیازمان
500هزارمیلیاردتومان است تا سازه‌های نیمه‌تمام آبی به اتمام رسد. اجازه
بدهید مثالی بزنم. اگر شهرداری در زمان خودش بزرگراه‌ها را تکمیل نکند به
علت افزایش خودروها ممکن است بعد از تکمیل بزرگراه، باز هم مشکل ترافیک حل
نشود.
اخیرا وزارت نیرو برنامه‌ای برای محدودکردن مصرف مشترکان پرمصرف
تهرانی اعلام کرده است. شما به‌عنوان رییس کمیسیون کشاورزی، آب، منابع
طبیعی و محیط‌زیست مجلس با محدودکردن آب مردم برای جلوگیری از کمبود آب
موافق هستید؟
به‌نظرم بیشتر باید در این زمینه فرهنگ‌سازی شود. مردم را نمی‌توان از
فاکتورهای حیاتی محروم کرد. الان برای تامین آب به‌ویژه در تهران بیشتر از
آب چاه استفاده می‌شود که به سفره‌های زیرزمینی آسیب می‌رساند.
بحران بی‌آبی در کشور تا چندسال دیگر ادامه خواهد داشت؟ دراین‌باره ارزیابی‌ای دارید؟
عمق بحران آب به حدی است که اگر اقدامات سریع و حیاتی برای استحصال و نحوه
مصرف آب انجام ندهیم در 10سال آینده به جای نامناسبی می‌رسیم.
جای نامناسب یعنی کجا؟
یعنی مشکلات جدی پیدا میکنیم.
مشکلات جدی پیدا میکنیم یعنی چه آقای رجایی؟
یعنی دشت‌ها فرومی‌نشینند. مهاجرت‌های بی‌رویه آغاز خواهد شد. مشکلات
تامین آب شرب وجود خواهد داشت و آسیب‌های جدی به زمین وارد می‌شود.
با این اوصافی که شما گفتید توجه به بخش آب باید یکی از مهم‌ترین
فصل‌های برنامه ششم توسعه باشد. درباره برنامه ششم تمهیدی اندیشیده‌اید؟
همین‌طور است. برنامه ششم توسعه باید روی برخی موضوعات جدی و حاکمیتی کشور، تمرکز خاص کند. از مهم‌ترین این موضوعات بخش آب است.
اخیرا خبرهایی در مورد آبیاری برخی مزارع حاشیه تهران با آبهای آلوده منتشر شد. مجلس این موضوع را پیگیری نکرده است؟
بحثش در کمیسیون مطرح شده است. خود من هم بارها اعلام کرده‌ام میزان
آلاینده‌های آب‌هایی که مزارع جنوب تهران با آن آبیاری می‌شود از حد
استاندارد بیشتر است و ممکن است باعث بیماری‌های میکروبی شود.
فقط بیماری‌های میکروبی؟! چون گفته می‌شود پساب‌های شهری حاوی سرب و مواد کربنی و آرسنیک هستند.
همین‌طور است. ممکن است محصولات مزارعی که با این آب‌ها آبیاری می‌شود باعث بیماری‌های سرطانی هم شود.
چقدر احتمال دارد که استفاده از محصولات مزارع حوالی جنوب تهران
که با پساب‌های آلوده آبیاری می‌شوند باعث بروز سرطان شود؟ شما خودتان از
چه محصولاتی استفاده نمی‌کنید؟
احتمالش وجود دارد. هشدار درباره سرطان‌زابودن محصولاتی که در برخی مزارع
جنوب تهران با پساب‌ها آبیاری می‌شوند، جدی است. بنده به خانواده‌ام
گفته‌ام که دقت کنند سبزی‌هایی که استفاده میکنند برای جنوب تهران نباشد.
محصولاتی نظیر کلم یا سیب زمینی که ریشه‌شان غده‌ای است و از اطراف جنوب
تهران می‌آید، استفاده نکنند.
لطفاًفرهنگ مصرف درست را ترویج دهید.