مالچ پاشی

در چند روز اخیر، فعالان محیط‌زیستی خوزستانی کارزار «نه به مالچ‌پاشی» به راه انداختند و در فضای مجازی تا جایی که در توان‌شان بود از مضررات این اقدام سخن گفتند. پروژه مالچ‌پاشی از دهه ۴۰ و برای تثبیت شنزار‌ها استفاده شد. مالچ آخرین فرآورده نفتی است. در چند دهه گذشته از مالچ برای تثبیت شنزار‌های خوزستان و سپس کاشت گونه‌هایی مانند کهور استفاده می‌شد. در پروژه مالچ‌پاشی سال ۱۴۰۲ به وسعت ۹۰۰ هکتار، علاوه‌بر نهال کهور از اکالیپتوس، آکاسیا و اسکنبیل استفاده خواهد شد.

با آغاز عملیات مالچ‌پاشی نفتی در غرب رود کرخه در استان خوزستان، تعدادی از چادرنشین‌ها با بیش از ۳۰۰ نفر شتر در محاصره آلودگی‌های نفتی قرار گرفته‌اند. منطقه «حیر ام‌الدلیان» در اطراف روستا‌های خسرج در ۳۰ کیلومتری شهرستان حمیدیه، محل سکونت این خانواده‌هاست. پرورش شتر بصورت سنتی و خانوادگی، میراثی است که از صد‌ها سال پیش در این منطقه رواج داشته و نسل به نسل منتقل شده است. عملیات مالچ‌پاشی نفتی از چهارشنبه ۲۷ دی در حالی در منطقه خسرج شروع شده که سازمان حفاظت محیط زیست مخالفت خود را با آن اعلام کرده بود

مالچ‌پاشی نفتی در شنزارهای غرب کرخه در استان خوزستان از سال ۹۸ به دنبال اعتراض فعالان و کارشناسان محیط‌زیست و مردم منطقه متوقف شده بود. اما از ابتدای این هفته با ورود ۹ تانکر حمل سوخت دوباره از سر گرفته شد.

بیش از ۶۰ سال از نخستین مالچ پاشی در شن زار‌های خوزستان می‌گذرد و این زمان طولانی هم نتوانسته میان موافقان و مخالفان استفاده از مالچ تفاهمی ایجاد کند. حالا این داستان قدیمی بار دیگر محل بحث فعالان و کارشناسان محیط زیست قرار گرفته است. موافقان مالچ پاشی تبدیل ۶۳ هزار هکتار از شن زار‌های خوزستان به جنگل‌های دست کاشت را دلیلی بر موفقیت اجرای مالچ پاشی در استان می‌دانند و مخالفان نیز تثبیت خاک به بهای سنگین از بین رفتن اکوسیستم طبیعی شن زار‌ها و آسیب به محیط زیست را غیرقابل توجیه می‌دانند. کارشناسان حوزه بیابان و منابع طبیعی معتقدند مالچ پاشی به همراه تثبیت بیولوژیک یکی از روش‌های موفقیت آمیز تثبیت ماسه‌های روان است و مخالفان بر این باروند که آثار و پیامد‌های منفی مالچ پاشی بیشتر از نتایج مثبت است و به دلایلی انجام این کار را لازم نمیدانند. برخی فعالان و کارشناسان محیط زیست از بین رفتن اکوسیستم تپه‌های شنی و ماسه‌ای و متعاقب آن گیاهان و جانوران منحصر به فرد و کمیاب مناطق شنی و مهاجرت گونه‌های کمیاب جانوری بومی را از جمله نتایج منفی مالچ پاشی می‌دانند و از طرفی در دفاع از مالچ پاشی ، تثبیت ماسه‌های روان، افزایش تولید علوفه در هکتار و توسعه دامداری، جلوگیری از هجوم ماسه‌های روان به مناطق مسکونی و در نهایت جلوگیری از مهاجرت روستاییان را دستاورد‌های مثبت مالچ پاشی می‌دانند.

چند دهه است که برای تثبیت شن‌های روان از مالچ نفتی استفاده می‌شود؛ مالچ ماده‌ای شبیه قیر و یکی از آخرین محصولات نفتی پالایشگاهی است که در عرصه‌های نیمه بیابانی خوزستان به طور گسترده استفاده می‌شود؛، اما این ماده ممکن است برای برخی گونه‌های جانوری خطر آفرین باشد؛ منابع طبیعی البته استفاده دوباره از این ماده را رد کرده است.

رئیس سازمان محیط زیست گفت: این‌که گفته شود دریاچه ارومیه مالچ‌پاشی شده است، کاملاً کذب است و هیچ جای دنیا چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد و از منظر علمی هم امکان‌پذیر نیست. این موضوع که انجام شده مربوط به یک کار آزمایشگاهی است.

کاربران فضای مجازی و برخی رسانه‌ها مالچ‌پاشی را پایانی بر احیای دریاچه ارومیه و پذیرفتن خشکی دریاچه دانسته‌اند.

تصاویری از آغاز مالچ پاشی برای جلوگیری از طوفان‌های نمکی در منطقه منتشر شده است.

با فعالیت انجمن‌های مردمی خوزستان، مالچ‌پاشی نفتی در کشور یک‌سال متوقف شده است، با این حال تجربه بیت‌کوصر نشان می‌دهد که منافع مالی به راحتی می‌تواند منجر به نقض قانون و حکم دادگستری شود، به نظر می‌رسد همچنان سایه نفت و پول‌های حاصل از آن بر محیط‌زیست سنگینی می‌کند و تا زمانی که سازمان‌های مسئول حفاظت از محیط‌زیست، خود مشوق استفاده از قیر هستند، سنگینی این سایه سبک نخواهد شد.

طبق اظهارات فعالان محیط زیستی گویا متولیان امر تعهدی سخت به اجرای کار ۵۰ ساله مالچ پاشی دارند و بر خلاف نظر کارشناسان محیط و فعالان محیط زیست که انجام مالچ پاشی را تأیید نمی‌کنند به این کار اصراری وافر دارند و شاید هم آن گونه که برخی می‌گویند مالچ پاشی برای مسئولان محیط زیست،دستوری است که باید انجام دهند. سکوت در برابر اعتراض حامیان محیط زیست از سوی مقامات استانی به ویژه استاندار آن هم درباره چنین موضوع مهمی خود می‌تواند تا حدی بر اهمیت منافع حامیان مالچ پاشی صحه بگذارد. به نظر می‌رسد برای حفظ دستاورد فعالان محیط زیستی در راستای توقف مالچ پاشی باید به رساتر شدن صدای این اعتراضات کمک کرد تا شاید توقف مالچ پاشی برای همیشه باشد و نکند باز در میان غوغای کرونا مالچ پاشی از جای دیگری آغاز شود و صدای اعتراض فعالان محیط زیستی شنیده نشود.

با اجرای مالچ پاشی ، محیط‌زیست برخی از مناطق بکر طبیعت خوزستان از جمله شهرستان «بُستان»، آسیب جدی دیده و به موزه جانداران تبدیل شده است.

بر اثر مالچ‌پاشی، تمام گیاهان و جانوران زیر خاک خشک می‌شوند و امکان زیست در منطقه مالچ‌پاشی‌شده برای همیشه از بین می‌رود، همچنین رنگ سیاه مالچ نفتی، ضریب حرارتی زمین را بالا می‌برد و باد گرم ایجاد می‌کند. گفته می‌شود گازی که از مالچ نفتی بلند شده و با وزش باد به هر سو می‌رود، بوی نفت سوخته دارد و استشمام آن سرطان‌زاست.

حشرات، خزندگان و پستانداران کوچک اولین قربانیان مالچ‌پاشی هستند و جانوران بزرگتر مثل آهو هم محل را برای همیشه ترک می‌کنند.