خشکسالی ایران

با توجه به تنش‌های آبی در سطح کشور، حقآبه مورد نیاز تالاب هورالعظیم در غرب استان خوزستان به طور مطلوب تأمین نشده و اکنون به باتلاقی شبیه شده است.

سد کبار قم ظرفیت ذخیره سازی نیم میلیون متر مکعب آب را برای مصارف کشاورزی دارد که متاسفانه با کاهش شدید بارندگی و افزایش گرمای هوا، ذخیره آب افت شدیدی را داشته است.

شهر رُفیّع در بخش نیسان شهرستان هویزه در استان خوزستان و در نوار مرزی واقع شده است. این شهر که روزگاری در میان هور قرارداشته، با عقب نشینی، کوچک و کم آب شدن آن درگیر مشکلات زیادی شده است. پرورش گاومیش که مهمترین محل ارتزاق مردم این بخش بوده است در چند سال اخیر با مشکلات زیادی مواجه شده است. از بین رفتن دام‌ها و خشک شدن حوضچه‌های پرورش ماهی سبب مهاجرت تعدادی زیادی از ساکنین و زیان دیدن افراد باقیمانده در شهر شده است.

تالاب آق گل در جنوب شرقی شهر «اسلامشهر آق گل» از توابع شهرستان ملایر و روستای توتل در کنار کوه کت در مرز استان‌های همدان و مرکزی با وسعتی افزون بر ۸۳۰ هکتار واقع شده و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. امسال بعد از سه سال خشکسالی متوالی به دلیل بارش‌های مناسب، بالاخره تالاب جان دوباره گرفت.

طبق اعلام مسؤولان آذربایجان‌غربی وضعیت دریاچه ارومیه در روز‌های پایانی سال ۱۴۰۲ رو به بهبود بوده و این وضعیت در فروردین‌ماه، تنها در زیر پل میان گذر شهید کلانتری اینگونه به نظر می‌آید. این موضوع در حالی‌ست که سایر نقاط نگین فیروزه‌ای آذربایجان در شرایط مطلوبی قرار ندارد و همچنان از کم‌آبی و بی‌آبی در شرایط بدی به سر می‌برد. در ادامه گوشه‌هایی از این دریاچه زیبا را می‌بینیم.

با توجه با افزایش بارش‌های پائیزه بهبود وضعیت بارش‌های زمستانه در سال جاری حجم آب وارده شده به دریاچه از رودخانه‌های اصلی نسبت به سال گذشته ۳ برابر اعلام شده است که این امر موجب افزایش گردشگران برای تفریح در دریاچه ارومیه شده است.

تالاب بین‌المللی گاوخونی در جنوب شرقی استان اصفهان ایستگاه پایانی رودخانه‌ای تمدن‌ساز و پرآب‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران، زاینده‌رود است. تالابی با مساحت ۴۷۶ کیلومتر مربع که روزگاری میزبان انبوه پرندگان مهاجر و پناهگاهی برای حیات وحش بود با قطع جریان دائمی زاینده‌رود این روز‌ها سهمی جز اندکی پساب برایش باقی نمانده است و می‌رود تا به یکی از کانون‌های بزرگ گردوغبار در مرکز ایران تبدیل شود که نه تنها استان اصفهان بلکه استان‌های مجاور را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد.

شهرستان کوهرنگ استان چهارمحال و بختیاری، به عنوان برف‌گیرترین نقطه کشور و تامین کننده ۱۱٪ از آب شیرین کشور، در دومین روز از بهمن ماه سال ۱۴۰۲ حال و روز خوشی ندارد، طبق اعلام مدیرکل هواشناسی استان؛ کاهش بارش‌ها در فصل پاییز و زمستان امسال موجب شده تا این استان بعد از کهگیلویه و بویراحمد در ردیف دومین استان خشک کشور قرار گیرد، به نظر می‌رسد با توجه به این‌که شهرستان کوهرنگ منبع تامین آب شرب چندین استان می‌باشد، باید مسوولین توجه جدی در کنترل منابع و مصارف آب موجود در سد‌های پایین دست داشته باشند تا تابستانی کم‌تنش از نظر کمبود آب و برق را پشت سر بگذاریم.

تصاویری از کاهش شدید سطح آب سد امیرکبیر در کرج منتشر شده است.

نگاهی به کوه‌های ایران نشان می‌دهد میزان بارش برف در کشور به نسبت سال‌های گذشته افت محسوسی داشته است و کوه‌هایی که روزگاری در ماه سرد سال از قله تا دامنه یک دست سفیدپوش از برف می‌شدند، در حال حاضر تنها میزبان رگه‌هایی از برف بر روی خود هستند. هواشناسی در روز‌های آینده بارش برف را برای مناطق شمالی و غربی کشور پیشبینی کرده است.

کشف رود یکی از رود‌های تاریخی و اساطیری مشهد است و عملا تمدن توس باستان در اطراف این رودخانه شکل گرفته است. در گذر زمان با توجه به موج مهاجرت به مشهد و افزایش تدریجی سکونت جمعیت زیادی در سمت حاشیه شهر مشهد، ساخت و ساز‌های غیر اصولی اطراف رودخانه، احداث سد‌های زیاد و ازدیاد برداشت آب و... همگی باعث شد کشف‌رود در گذر زمان خشک شود. در حال حاضر بخشی از رودخانه خشک است، اما بخشی دیگر از آن امروز فضایی برای تخلیه فاضلاب‌های شهری، بیمارستانی و صنعتی شهر مشهد شده است. مطابق آمار و اعلام دبیر کارگروه استانی ساماندهی و احیای رودخانه کشف‌رود، در حال حاضر در سطح شهر مشهد روزانه ۵۰۰ هزار متر مکعب در شبانه روز فاضلاب تولید می‌شود، این در حالی است که مجموع حجمی که تصفیه‌خانه‌های مشهد می‌توانند تصفیه کنند حدود ۳۰۰ هزار متر مکعب است و عملا ۲۰۰ هزار مترمکعب فاضلاب مازاد در مشهد تصفیه نمی‌شود. در نتیجه، راهکاری که به ذهن مسئولین رسیده ریختن این فاضلاب مازاد به کشف رود است. روزانه ۳۰۰ تانکر فاضلاب در کشف رود تخلیه می‌شود که تقریبا دو سوم این عدد فاضلاب‌های بیمارستانی هستند. موضوع تخلیه فاضلاب به کشف رود تقریبا دودهه است که در حال رخ دادن است و مساله امروز ما نیست. اگر این موضوع از دودهه گذشته پیش‌بینی می‌شد ما امروز این معضل را نداشتیم، اما مساله را مسکوت نگاه داشتند و کمتر به آن پرداختند. همین باعث شد که امروز مساله کشف‌رود به یک بحران تبدیل شود.

مدیریت مصرف آب از سوی شهروندان از اهمیت بالایی برخوردار است و با توجه به کاهش بارش ها، خطر کم آبی بیش از پیش احساس می‌شود؛ مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران حجم آب سد‌های استان را ۲۸۱ میلیون متر مکعب عنوان کرد که با احتساب ۱ میلیارد و ۹۳۰ میلیون متر مکعب حجم مخازن این ۵ سد، تنها ۱۴.۵ درصد مخزن این سد‌ها پر است.

خبرگزاری ایرنا تصاویری از برداشت نمک از بستر خشک دریاچه ارومیه منتشر کرده است.

از ابتدای مهر ۱۴۰۲ (که ابتدای سال آبی محسوب می‌شود) تا هشتم دی میانگین بارش در کشور به ۴۳ میلی‌متر رسید. این حجم بارش در دوره ۵۵ ساله ۳۳ درصد کاهش یافته است. همچنین موجودی مخزن ۲۸ سد کشور در ۹۸ روز گذشته کاهش شدیدی داشته است. بیشترین کاهش حجم سد مربوط به سد رودبال داراب در استان فارس است که نسبت به سال گذشته ۸۹ درصد کاهش یافته است.

امسال ما در چهارمین سال خشکسالی هستیم و در حقیقت بیش از ۵ دهه اطلاعات و آماری که ما داریم یکی از بدترین سال‌های کشور محسوب می‌شود. در حوزه صنعت آب و فاضلاب هم به جهت همین شرایطی که در بارش‌ها داشتیم برنامه ریزی بسیار دقیقی را داریم انجام می‌دهیم که ما حداقل بتوانیم آب شرب و بهداشت مردم را در شهر‌ها و روستا‌ها تأمین کنیم.

شهرستان هریس در شمال شرقی استان آذربایجان شرقی با مساحتی حدود ۲۳۴۱ کیلومتر مربع این روز‌ها حال خوشی ندارد و از کم آبی و بحران شدید آب در رنج است. هریس با ۱۸۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا در منطقه‌ای سردسیر واقع شده است و از لحاظ موقعیت توپوگرافی حدود ۸۰ درصد اراضی آن شوره زار است و مهمترین رودخانه جاری در این منطقه تلخه رود، که جزو زیرمجموعه‌های آبریز دریاچه ارومیه محسوب می‌شود. با توجه به عدم وجود رودخانه‌های دائمی و کاهش شدید نزولات جوی بیش از ۱۵ سال اخیر و وقوع خشکسالی‌های متعدد یکی از مهمترین و بزرگترین معضلات این شهرستان "کاهش شدید منابع آبی" است که در صورت عدم توجه به این امر خسارات جبران ناپذیری این منطقه را تهدید خواهد کرد.

دریاچه ارومیه یک دریاچه شور در شمال غربی ایران و بزرگ‌ترین دریاچه داخلی این کشور است. این دریاچه میان دو استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی قرار گرفته‌است. سطح آب دریاچه در دهه‌های اخیر به‌طور چشمگیری کاهش پیدا کرده و تا سال ۱۴۰۱، ۹۵ درصد دریاچه خشک شده‌است. مساحت این دریاچه در سال ۱۳۷۷ در حدود شش هزار کیلومتر مربع بود که در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار می‌گرفت. دریاچه ارومیه به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران، بزرگ‌ترین دریاچه آب شور در خاور میانه، و ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا شناخته می‌شد.

سد بارزو شیروان در سال ۱۳۸۲ با توان ذخیره سازی ۹۲ میلیون مترمکعب به بهره برداری رسید، این سد در سال‌های اخیر به دلیل کم‌بارشی شاهد افت شدید میزان ذخیره آب بوده است.

پناهگاه حیات وحش میانکاله با دو اکوسیستم آبی با وسعت ۴۴ هزار هکتار و خشکی با وسعت ۲۴ هزار هکتار طی دهه اخیر با تداوم خشکسالی، کاهش نزولات جوی و نوسانات سطح آب دریای خزر و از طرف دیگر مهار آب‌های سطحی در حوضه بالادست، درگیر خشکسالی از غرب به شرق شده است، به‌طوری که بررسی آخرین تصاویر ماهواره‌ای کاهش بیش از ۳۰ درصدی منابع آبی را نشان می‌دهد. با توجه به تغییرات اقلیمی و گرم شدن کره زمین تالاب‌های زیادی ازبین رفته اند و تالاب میانکاله نیز از این تغییرات زیان دیده است؛ پس از حضور رییس جمهور در اسفند ماه ۱۴۰۰ در خلیج گرگان، دستور فوری آغاز لایروبی و رسوب برداری از کانال‌های سه گانه منطقه صادر و پس از مدت کوتاهی با هماهنگی سازمان بنادر و دریانوردی به عنوان مجری و قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا به عنوان پیمانکار، مرحله نخست این عملیات آغاز شده و امید است سبب احیای تالاب میانکاله و بازگشت پرندگان مهاجر شود. تصفیه فاضلاب شهر‌های بالادست و شهرک‌های صنعتی حاشیه خلیج و دادن حق آبه تالاب و یا جایگزین کردن آب‌های برداشت شده در بالادست از سایر حوزه‌ها از جمله پیشنهادات دیگر برای احیای این منطقه ارزشمند است.

کاهش بارندگی‌ها و خشکسالی‌ها باعث شده است تا حجم ذخیره آب سد بارزو شهرستان شیروان در استان خراسان شمالی به شدت کاهش یابد؛ که امروز به پایین‌ترین میزان خود از زمان بهره برداری (حداکثر یک میلیون مترمکعب) ذخیره آب رسیده است که این حجم نیز قابل تحویل و استفاده نیست و باید برای ملاحظات ایمنی و پایداری سد در مخزن باقی بماند. طبق نتایج حاصل از هیدروگرافی مخزن سد، با توجه به انباشت روسوبات، حجم مخزن سد بارزو شیروان از ۹۲ میلیون مترمکعب به ۸۷ میلیون متر مکعب کاهش یافته است. سد بارزو شهرستان شیروان در سال ۱۳۸۲ با توان ذخیره سازی ۹۲ میلیون مترمکعب به بهره برداری رسید که بیشترین میزان ذخیره سازی آن در سال ۱۳۹۹ به میزان ۵۳ میلیون مترمکعب بوده است.