ترکمن

جشن عروسی در میان ترکمن ‌ها، مانند لباس‌های رنگارنگ و پر نقش و نگارشان، دارای آداب و رسوم ویژه‌ای است که راز و رمز‌های خاص خود را دارد. سنت‌های عروسی ترکمن ‌های استان گلستان، نسل به نسل منتقل شده و هنوز اصالت خود را حفظ کرده‌اند، هرچند که تغییراتی نیز داشته‌اند. یکی از جنبه‌های مهم اهمیت مراسم ازدواج برای ترکمن ‌ها، نقش اقتصادی و اعتبار عشیره‌ای آن است. یکی از مراسم قدیمی و موردعلاقه ترکمن ‌ها، برگزاری مسابقات کشتی ترکمن ی (کشتی با شال) است که در پایان مراسم عروسی، در یک محوطه‌ی باز با حضور پهلوانان ترکمن برگزار می‌شود. این کشتی به نام "گورش" در زبان ترکمن ی و به معنی "دیدار" از میراث ناملموس ترکمن ‌ها به حساب می‌آید که روش‌های ماندگاری فرهنگ پهلوانی و جوانمردی را در بین طوایف ترکمن ترویج می‌دهد.

مراسم نکوداشت دویست و نود و یکمین سالروز تولد مختومقلی فراغی، شاعر و عارف بزرگ ترکمن با حضور مهمانانی از کشور ترکمن ستان، استاندار گلستان، نماینده مجلس خبرگان رهبری، مسئولین لشگری و کشوری و اقشار مختلف مردم، در روستای آق توقای شهرستان مراوه تپه، استان گلستان و در جوار آرامگاه ایشان برگزار گردید. برگزاری کشتی سنتی گورش، والیبال، موسیقی ترکمن ، شعر خوانی، رقص خنجر و... بخشی از برنامه‌های انجام شده در این مراسم بوده است.

ترکمن ‌های اهل سنت خراسان شمالی زن و مرد همدل و همراه با دیگر شهروندان استان حضوری شکوهمند در پای صندوق‌های رأی دارند تا با این حضور سهمی در حماسه آفرینی انتخابات ۱۱ اسفند داشته باشند.

کشتی گورش نوعی کشتی با شال بوده و قاعده اصلی بازی برهم زدن تعادل رقیب و زمین زدن اوست. جوانان علاقه‌مند جهت شرکت در مسابقات در روز عروسی از راه‌های دور و نزدیک در میدانی که برای این کار آماده شده دور هم جمع می‌شوند و همگی مهمان داماد هستند.

ازدواج و جشن عروسی در میان ترکمن ‌ها آداب و رسوم ویژه‌ای دارد، پر از رمز و راز است، مانند لباس‌های صدرنگ و هزار نقششان. آنچه امروز در میان مردم ترکمن استان گلستان جریان دارد، نسل به نسل و سینه به سینه نقل شده است؛ اگرچه تفاوت‌هایی با گذشته پدید آمده است، اما هنوز هم اصالت دارد. اهمیت مراسم ازدواج برای مردمان ترکمن ، از جهات گوناگونی است و یکی از این جنبه‌های مهم، وجه اقتصادی و اعتبار عشیره‌ای آن است. ترکمن ‌ها ازدواج و فرزندآوری را مایه افزوده شدن به قدرت خانواده و طایفه می‌دانند و رشد جمعیت برایشان اهمیت دارد. روزی که عروس را به خانه داماد میبرند را روز کجوه میگویند؛ عروس را سوار بر کجاوه شتر یا ماشین کرده و مهمانان با شادی سرور او را بدرقه میکنند.

در میان ترکمن ‌ها و در گذشته٫ کُجه‌وه یا کجاوه اتاقکی بود از جنس پارچه‌های رنگین و معمولاً چهل تکه که آن را به ویژه روی شتر قرار داده، درون و بیرون آن را می‌آراستند. از این کجاوه برای بردن عروس و ینگه‌های او استفاده می‌شد. از سقف آن زنگی، شبیه ناقوس می‌آویختند تا بر اثر حرکت شتر یا گاو به صدا در آید. صدای زنگ، بیانگر جشن و سرور و عروس‌کشان بود. معمولاً در قدیم زنان و مردان مهم و صاحب مقام را سوار بر کجاوه می‌کردند و مردان بر پشت چارپا نشسته و سفر می‌کردند. امروزه، به روز آخر عروسی در فرهنگ ترکمن «کجاوه» می‌گویند، و عروس را از خانه پدری تا خانه داماد با کجاوه راهی می‌کنند.

ساخت زیورآلات ترکمن ، به عنوان یکی از صنایع دستی هنری توسط تعداد معدودی از صنعتگران ترکمن صورت می‌گیرد. این زیورها معمولاً از نقره ساخته می‌شود و از این رو صنعت زیورسازی ترکمن را نقره‌ کاری نیز می‌گویند. «رحمان درودی» نزدیک به ۵۰ سال است که در شهر آق قلا در کارگاه کوچک و قدیمی خود به همراه اعضا خانواده به ساخت زیور آلات ترکمن مشغول است. او در این سالها شاگردان زیادی را تعلیم داده است.

مراسم عروسی در گوشه گوشه ایران، آداب و رسوم مخصوص به خودش را دارد. ایران کشوری متمدن و با تاریخی کهن و گسترده است که در آن اقوام مختلفی زندگی کرده‌اند و هر کدام برای خود دارای آداب و رسوم خاصی هستند. این تکثر اقوام و آداب و رسوم، سبب شده تا ایران سرزمینی جذاب باشد. ترکمن ‌ها نیز یکی از اقوام ساکن ایران هستند، آن‌ها در مراسم گوناگون، آیین‌های دینی و مذهبی، مراسم سوگواری و عزا و حتی نوع پوشش از دیگر اقوام این سرزمین متمایزند و سنت‌های شان رنگ و بوی گذشته‌ها را دارد. آیین‌ها و سنت‌هایی که از گذشتگان و پیشینیان نسل به نسل انتقال یافته و به مردان و زنان امروزی رسیده است.

یک جامعه شناس برجسته عراقی که از سال ۲۰۱۴ در حال بررسی تأثیر سوءاستفاده داعش از زنان ایزدی و ترکمن بر جوامع خود بوده است، گفت که داعش از این تاکتیک برای وارد کردن بیشترین آسیب ممکن به مخالفان شیعه خود استفاده کرده است.

باغشی‌ها (به ترکمن ی خنیانگر) حاملان سنت موسیقیایی باغشی‌گری و شخصیت اصلی زندگی موسیقیایی قوم ترکمن هستند. از آن‌ها به عنوان نوازندگان موسیقی و خوانندگان ترانه‌های ترکمن یاد می‌شود. در روزگاری که نگارش نبود، رسالت بزرگشان، دنبال کردن روایات، داستان‌ها، نقل‌ها و به طور بنیادی، به دوش کشیدن حرکت تاریخی- فرهنگی بوده، سینه شان مالامال از عشق و گنجینه داستان‌های حماسی و عاشقانه و فرهنگ و هنر ترکمن است، اما همانند سازشان در گذر زمان رنج کشیده و از یاد رفته‌اند. باغشی‌ها موسیقی سنتی ترکمن را که جزو ریشه‌دارترین موسیقی‌های جهان به شمار می‌رود، با الهام از زندگی روزمره مردمان خود می‌نوازند و در هیچ ضربی از آن قطعات موسیقی دیگر ملت‌ها راه نیافته است. ریشه مضراب ساز‌های ترکمن الهام گرفته از محیط طبیعی و پیوندی از زندگی اجتماعی و عشایری مردمان منطقه است. زبان موسیقی ترکمن مخاطبان خود را می‌شناسد، وقتی که ساز نواخته می‌شود با مردم ساده‌دل صحرا حرف می‌زند و برای هر کسی پیامی دارد که می‌تواند خود آن را برگزیند.

اگر در خطه مرزی راز و جرگلان چشم بگردانی، هارمونی زیبایی از رنگ ها، نگاهت را خیره می‌کند، از این رو این خطه کهن و با اصالت را سرزمین رنگ‌ها هم می‌توان نامید.

یکی از مراسم بسیار قدیمی در بین ترکمن ‌ها برگزاری مسابقات کشتی ترکمن ی (کشتی با شال) می‏‌باشد که در طول برگزاری مراسم عروسی در یک محوطه باز در حیاط صاحب جشن با حضور پهلوانان ترکمن برگزار می‏‌گردد.

ترکمن ‌ها یکی از اقوامی هستند که در منطقه جرگلان از توابع شهرستان بجنورد در استان خراسان شمالی زندگی می‌کنند؛ شغل اکثر آن‌ها پرورش اسب اصیل ترکمن و قالی‌بافی است.

انواع دوتار در محدوده مرز‌های جغرافیایی ایران به دوتار خراسان با دو گونه شمال و شرق، دوتار ترکمن و دوتار مازندران، تقسیم می‌شود. دوتار ترکمن ، در فهرست نمایندگی میراث فرهنگی ناملموس، ثبت جهانی یونسکو شده است.

«باغلق» روستایی ترکمن نشین در منطقه جرگلان استان خراسان شمالی است. قبرستان این روستا از قبرستان‌های قدیمی خراسان و شکل آن نیز متفاوت از آرامگاه‌های متداول در ایران است. این گورستان دور از روستا و بر فراز یک تپه قرار دارد و مشخصات فرد دفن شده بر روی ستون‌های چوبی عمودی ثبت شده است.

در میان ترکمن ‌ها خانواده دختر ترجیح می‌دهند که دامادی را از میان خویشاوندان نزدیک و تقریبا هم سن داشته باشند. در حالی که خانواده داماد به دنبال عروس ازدواج نکرده هستند و سالم بودن و فعال بودن او و بچه آوردن برای آن‌ها اهمیت دارد.

تنگ لی روستایی است از توابع شهرستان گنبد استان گلستان که در مرز اینچه برون برون واقع شده است. زنان روستای تنگ لی علاوه بر سوزن دوزی که هنر اصلی شان در این روستاست و در سال ۱۳۹۹ به ثبت ملی رسیده است ازطریق سوزن دوزی، قالی بافی، نمد مالی و حصیر بافی کسب درآمد می‌کنند.

علاقه و استفاده ترکمن ‌ها به زیورآلات در جشن‌ها و زندگی روزمره خود، فرصتی را برای جوانان و علاقه‌مندان به ساخت زیورآلات و اشتغال آن‌ها فراهم کرده است. آقای صمد صفری در روستای پلی‌سفلی شهرستان مراوه‌تپه بخش گلی‌داغ، به همراه خانواده خود زندگی می‌کند. او یکی از هنرمندانی است که به همراه خانواده و دوستان در کارگاه کوچک روستایی مشغول و امرارمعاش می‌کند. صمد از این کار و حرفه راضی است، اما فضای کوچک کارگاه او فرصت فعالیت بیشتر و بکارگیری جوانان و آموختن فن ساخت زیورآلات سنتی ترکمن ی را از او گرفته و در آرزوی پیشرفت و توسعه، درخواست دریافت تسهیلات کم بهره خود را به بنیاد علوی داده و به امید توسعه دادن کارگاه خود است.

بیشتر افرادی که از اسب‌ها نگهداری می‌کنند از اسب‌های خود در رقابت‌های سوارکاری، زیبایی و همچنین گشت و گذار در طبیعت استفاده می‌کنند که هر کدام نیاز به هزینه و آموزش‌های خود دارند.

در زبان ترکمن ی به این کشتی گورِش یا کشتی با شال نیز می‌گویند، و در گروه سنی بزرگسالان و در میان مردان، بصورت دونفره و در فضای باز، در محلی که بستر آن از خاک نرم پوشیده است، انجام میشود. کشتی‌گیران فقط حق گرفتن کمر حریف را دارند و پس از آن است که یکدیگر را می‌تابانند. در این کشتی وزن و زمان معین مطرح نیست و سرعت عمل بر قدرت بدنی پیشی دارد. جشن‌های عروسی ترکمن ی بهترین مناسبت برای برگزاری مراسم کشتی است و در این مراسم کشتی‌گیران جوایزی نیز دریافت می‌کنند.