سرپیچی دلار از دستور وزیر اقتصاد

فرارو- دلار آزاد و دلار نیما از ۹ شهریور تا حالا دست‌به‌یکی کرده‌اند تا هرطورشده روی وزیر اقتصاد را زمین بیندازند.

به گزارش فرارو؛ قیمت دلار بازار آزاد در روزی که عبدالناصر همتی رؤیای دست‌یابی به ارز تک‌نرخی را با رسانه‌ها در میان گذاشت، حدوداً ۵۹ هزار و ۵۰۰ تومان بود. یک ماه و ۲۰ روز بعد، قیمت دلار از ۶۴ هزار تومان گذشته و جایگاهی بین ۶۴ هزار و ۲۵۰ تومان تا ۶۴ هزار و ۴۰۰ تومان را ترجیح می‌دهد. رکورد قیمت دلار پس از رسیدن به قله ۶۴ هزار و ۷۰۰ تومان شکسته می‌شود. قیمت دلار نیما هم طی این مدت از ۴۵ هزار و ۴۶۲ تومان تا ۴۸ هزار و ۶۵۰ تومان پیش‌رفته است. رشد سه هزار و ۱۸۰ تومانی دلار بازار آزاد را معادل هفت درصد و رشد قیمت چهار هزار و ۸۰۰ تومانی دلار نیما را هشت درصد ارزیابی می‌کنند. اگر قرار بود آرزوی عبدالناصر همتی برآورده شود، باید فاصله این دو عدد کم می‌شد، اما به نظر می‌رسد دلار بازار آزاد و دلار نیما، دوست دارند مثل جن و بسم‌الله عمل کنند.

دلار چند نرخی از کجا آمد؟ 

دلار چندنرخی آفت اقتصاد است. تقریباً همه دلایل این اتفاق را می‌دانند ولی برای نمونه می‌توان به فساد چای دبش اشاره کرد. جایی که متخلفان به بهانه واردات کالای ضروری و موردنیاز جامعه، ارز دولتی با نرخ پایین‌تر از بازار آزاد گرفتند، با آن چای فاسد ارزان و تاریخ مصرف گذشته خریدند و دست آخر شیطان توی جلدشان رفت و وسوسه‌شان کرد تا همان محصول بی‌کیفیت را در بازار داخل به نرخ دلار بازار آزاد بفروشند.

اختلاف قیمت دلار دولتی و آزاد سرمنشأ فساد‌های بسیار است. همین حالا این عدد‌ها ۱۵ هزار تومان از هم فاصله گرفته‌اند تا فاصله ۳۲ درصدی قیمت دلار دولتی و دلار بازار آزاد توی چشم بزند. در مواقعی که دلار دولتی، با نرخ چهارهزار و ۲۰۰ تومان قیمت‌گذاری می‌شد، وسوسه شیطان قدرت بیشتری داشت.

ارز دولتی را در قالب حواله و اسکناس می‌فروشند و عرضه در سامانه‌های مختلف انجام می‌شود. جایی مثل مرکز مبادله ارز و طلای ایران یا سامانه سنا و ارز نیما. امکان خرید دلار باقیمت دولتی برای مردم عادی فراهم نیست و تنها برای مبادلات تجاری بزرگ مثل تولید، صادرات و واردات، صنعت و... امکان‌پذیر است. برای همین اگر فسادی رخ داد حجم و اندازه‌اش می‌تواند بهت‌آور باشد.

دلار چندنرخی از سال‌ها قبل، به اقتصاد ایران تحمیل شد. در خلال جنگ ایران و عراق به مسافران عازم خارج سهمیه دلار تعلق گرفت. مردم می‌توانستند به‌منظور خلاصی از شر دلار بازار آزاد، روانه بانک مرکزی شوند و با دریافت سهمیه، دلار دولتی بخرند. 

سهمیه ارز دولتی تا همین اواخر به مسافران عازم خارج کشور تعلق می‌گرفت. دانشجویان، بیماران و تجار هم از این خان نعمت بی‌دریغ، محروم نماندند. پرداخت دلار دولتی به افراد حقوقی هم امکان‌پذیر است. دولت پس از بحران ارزی سال ۹۷ برای تامین ارز مورد نیاز کالا‌های اساسی و اقلام ضروری کمر همت بست.

دلار چهارهزار و ۲۰۰ تومانی که به کنایه از آن با عنوان دلار جهانگیری یاد می‌کنند، مولود دوره بحران ارزی سال ۹۷ است و با اینکه پشتش نیتی خیرخواهانه وجود داشت، اما رفته‌رفته دردسر‌هایی ایجاد کرد. کوچکترین تخلفات ارزی آن دوره را کسانی مرتکب می‌شدند که ارز دولتی می‌گرفتند، محصولی وارد می‌کردند ولی موقع فروش، قیمت‌گذاری را بر اساس نرخ ارز بازار آزاد انجام می‌دادند.

گروهی خیره‌سری را به‌حداعلا رساندند؛ دلار دولتی گرفتند، چیزی وارد نکردند و با فروش دلار در بازار آزاد به سود رسیدند. این گروه برای شیطان کلاس خصوصی برگزاری می‌کردند. 

دلار جهانگیری پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم مورد عتاب قرار گرفت و کنار گذاشته شد، اما جانشین‌هایش یکی پس از دیگری دقیقاً همان سرنوشت را تجربه کردند. دولت‌ها به‌منظور حمایت از تولید و حفظ ریتم واردات، ناچار هستند به شکل کنترل‌شده ارز موردنیاز واردات را تأمین کنند. دلار نیما، دلار سنا، دلار مرکز مبادله و انواع حواله‌جات ارزی به همین منظور اختراع شده‌اند.

رابطه دلار بازار آزاد و دلار نیما، تقریبا چیزی شبیه جن و بسم‌الله است

چرا وعده ارز تک‌نرخی محقق نشد؟ 

عبدالناصر همتی، قطعاً بهتر از دانشجویان صفرکیلومتر رشته اقتصاد یا خبرنگاران و دبیران سرویس اقتصادی رسانه‌های اصول‌گرا اصول ابتدایی اقتصاد را می‌داند. بااین‌حال وزیر اقتصاد دولت، در اولین روز‌های قبول مسئولیت موقع تبیین برنامه‌های خود به رسانه‌ها گفت دنبال ارز تک‌نرخی است.

ارز تک‌نرخی در سال‌های گذشته به رؤیایی دور از دسترس تبدیل شده است. همه می‌خواستند این طلسم را بشکنند و نگذارند ارز چندنرخی، در راستای نیل به اهداف گروهی طماع کارکرد داشته باشد؛ اما هر وقت کسی برای زیرگیری از دلار چندنرخی اقدام کرد، فن بدل خورد.

دلار بازار آزاد صد تا چشم دارد ولی حتماً چهار جفت آنها را به دلار دولتی در قابل نیما و سنا و مرکز مبادله می‌دوزد. به‌محض اینکه قیمت دلار دولتی رشد کرد، بازار آزاد هم با ناز و کرشمه به بالا و پایین خود تاب می‌دهد تا، چون ماری خوش‌خط‌وخال به جلو بخزد.

منتقدان در واکنش به مصاحبه ۹ شهریور وزیر اقتصاد نجابت به خرج دادند. قیمت دلار، آن زمان، تازه از قله ۶۰ هزار تومان فاصله گرفته بود و به سمت نیمه کانال ۵۷ هزار تومان حرکت می‌کرد، اما تحولات منطقه ورق را برگرداند و احتمالا همتی را به فکر انداخت برای اعمال فشار روانی بر بازار، از کلیدواژه ارز تک نرخی بهره ببرد. احتمال دارد عبدالناصر همتی در آن زمان تصور می‌کرده پس از سرکوب تقاضای خرد در بازار ارز، فقط خریداران عمده باقی مانده‌اند و، چون فرآیند پاسخگویی به این جنس تقاضا، در قالب سامانه سنا، دلار نیما و... از مدت‌ها قبل فراهم شده پس بازار ارز را مثل موم در دست دارد.

قیمت دلار با وزیر اقتصاد همراهی نکرد و یک ماه پس از طرح وعده تک‌نرخی کردن قیمت ارز، دوباره از مرز ۶۰ هزار تومان گذشت. سپس تحولات منطقه‌ای به موتور متحرک بازار ارز تبدیل شد و قیمت دلار بازار آزاد را ابتدا تا ۶۲ هزار و ۶۹۰ تومان، بعد تا ۶۳ هزار و ۴۵۵ تومان و در نهایت تا ۶۴ هزار تومان پیش برد.

رکورد قیمت دلار، آخرین بار در ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ با رسیدن به قله ۶۴ هزار و ۷۰۰ تومان شکسته شد و با اینکه پس از آن تا ۵۷ هزار و ۲۲۰ تومان عقب نشست در حال حاضر برای ثبت رکوردی جدید دورخیز کرده است.

دلار روز یکشنبه ۲۹ مهرماه ۱۴۰۳، معاملات را با نرخ ۶۳ هزار و ۷۹۵ تومان آغاز کرد. دلالان بازار آزاد بالاترین و پایین‌ترین قیمت دلار را تا عصر این روز به ترتیب ۶۴ هزار و ۵۹۵ تومان و ۶۳ هزار و ۷۹۰ تومان گزارش کرده‌اند. 

دلار با این اوصاف، تا قله تاریخی قیمت خود فاصله اندکی دارد و باید این نکته را هم در نظر داشت که در دو هفته گذشته معمولاً روز را با گام‌های ۴۷۰ تومانی به پایان رسانده است. دقیقاً همین امروز قیمت دلار نیما در قالب حواله به ۴۸ هزار و ۶۵۰ تومان رسید و در سامانه سنا، اسکناس دلار را ۵۰ هزار و ۲۵۵ تومان قیمت‌گذاری کردند. 

قیمت دلار نیما، طبق بررسی‌ها از ۹ شهریور تا الان هفت درصد افزایش پیدا کرده و در حالی که قیمت دلار در سامانه سنا دو درصد بالا رفته، بازار آزاد با افزایش هشت درصدی بهای دلار روبرو است. تقریبا شبیه رابطه جن و بسم الله!