هدررفت آب در ایران چقدر است؟

با توجه به قرارگیری ایران در منطقه‌ای خشک، نیمه‌خشک و همچنین تغییرات اقلیمی و افزایش دما، مدیریت منابع آب حیاتی‌تر از هر زمان دیگری است. طبق آمارها، ایران از لحاظ میزان مصرف آب در بخش‌های مختلف نظیر کشاورزی، صنعتی و شهری در وضعیت بحرانی قرار دارد.

به‌گزارش ایسنا، یکی از دلایل اصلی این بحران، هدررفت گسترده آب است. به طور متوسط، میزان هدررفت آب در شبکه‌های توزیع آب شهری و روستایی ایران حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد تخمین زده می‌شود. این بدان معناست که از هر ۱۰۰ لیتر آبی که وارد شبکه‌های توزیع می‌شود، حدود ۲۵ تا ۳۰ لیتر آن بدون استفاده از دسترس خارج می‌شود.

هدررفت آب در ایران تحت تأثیر چندین عامل قرار دارد که می‌توان آن‌ها را به دو دسته کلی عوامل ساختاری و عوامل مدیریتی تقسیم کرد، عوامل ساختاری و عوامل مدیریتی، بسیاری از لوله‌های توزیع آب در شهر‌ها و روستا‌ها قدیمی و فرسوده هستند. ترک‌ها و شکستگی‌های این لوله‌ها منجر به نشت آب و هدررفت آن می‌شود. همچنین در برخی مناطق، زیرساخت‌های آب‌رسانی به‌روز نشده و سیستم‌های قدیمی هنوز استفاده می‌شوند. این موضوع موجب می‌شود تا بخش عمده‌ای از آب به‌طور مستقیم هدر رود. علاوه بر این فقدان برنامه‌ریزی دقیق و عدم نظارت کافی بر مصرف آب در بخش‌های مختلف، هدررفت آب را افزایش می‌دهد.

کشاورزی سنتی و روش‌های آبیاری قدیمی در ایران از جمله مهم‌ترین دلایل هدررفت آب هستند. استفاده از آبیاری غرقابی و سایر روش‌های ناکارآمد باعث می‌شود تا مقدار زیادی آب بدون بهره‌وری مؤثر هدر برود. پیامد‌های هدررفت آب هدررفت آب تأثیرات مخرب متعددی بر منابع طبیعی و اقتصاد کشور دارد با توجه به کاهش منابع آبی و افزایش هدررفت، بسیاری از مناطق کشور با مشکل جدی کمبود آب مواجه شده‌اند.

هدررفت آب هزینه‌های سنگینی به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند، از جمله هزینه‌های بازسازی زیرساخت‌ها و کاهش تولیدات کشاورزی و صنعتی. از سوی دیگر کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها از پیامد‌های زیست‌محیطی هدررفت آب است که می‌تواند به از بین رفتن اکوسیستم‌های طبیعی منجر شود.

البته این مساله تنها مختص ایران نیست، هر ساله بیش از ۳۲ میلیارد متر مکعب آب تصفیه شده از طریق نشت از شبکه‌­های توزیع هدر می­‌رود. علاوه بر آن ۱۶ میلیارد متر مکعب در سال، آب تصفیه شده به دست مشترکان می‌رسد، اما به دلایلی همچون مصارف غیر مجاز (آب دزدی)، عدم دقت در اندازه‌گیری و خطای مدیریتی به حساب نمی‌آید. میانگین جهانی درصد هدررفت آب حدود ۳۵ درصد برآورد شده است، این در حالی است که در بعضی کشور‌های با درآمد کم، مقدار هدررفت در حدود ۵۰-۶۰ درصد منابع آبی است.

در کشور‌های در حال توسعه، هدررفت منابع ناشی از سطوح بالای آب بدون درآمد، قابل ملاحظه است. یک برآورد محافظه‌­کارانه از کل هزینه­‌های سالانه خدمات و تأسیسات آبرسانی مربوط به آب بدون درآمد در سراسر جهان، در حدود ۱۴ میلیارد دلار است که در حدود یک سوم از این مقدار مربوط به کشور‌های در حال توسعه است. در کشور‌های در حال توسعه روزانه در حدود ۴۵ میلیون متر مکعب آب از طریق نشت از شبکه‌­های توزیع هدر می­‌رود که این حجم، برای آبرسانی به حدود ۲۰۰ میلیون نفر کافی است.

سالانه و بر مبنای استراتژی‌های کاهش آب بدون درآمد بر مبنای استاندارد انجمن جهانی آب در ۳ سرفصل کاهش هدررفت فیزیکی (واقعی)، کاهش هدررفت غیرفیزیکی (ظاهری) و کاهش مصارف مجاز بدون درآمد فعالیت‌های عملیاتی تنظیم می‌شود، این استراتژی توسط شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور به شرکت‌های استانی ابلاغ و بر فرایند انجام آن در طول سال نظارت می‌شود.

آنطور که علی سیدزاده - مدیرکل دفترمدیریت مصرف آب، خدمات مشترکان و کاهش هدررفت شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور گفته اصلاح و بازسازی شبکه فرسوده آب، استانداردسازی انشعابات آب، تعویض کنتور‌های خراب مشترکان، کنتوردار کردن منابع تامین آب، انجام فعالیت مدیریت فشار و زون بندی، نشت‌یابی و رفع نشتی در شبکه‌های توزیع و خطوط انتقال آب، نشت‌یابی و رفع نشت مخازن آب و سایر اقدامات پشتیبان که به کاهش آب بدون درآمد کمک می‌کند مهمترین اقدامات است.

وی اقدامات مرتبط با کاهش آب بدون درآمد را بسیار هزینه بر عنوان کرد و گفت: بر مبنای برآورد‌های انجام شده جهت کاهش هر یک درصد آب بدون درآمد کل کشور، اعتباری معادل ۲۲ هزار میلیارد تومان مورد نیاز است.

برای مقابله با این بحران، باید راهکار‌های مؤثری در نظر گرفته شود. نوسازی و به‌روزرسانی شبکه‌های توزیع آب و تعویض لوله‌های قدیمی و اصلاح زیرساخت‌ها می‌تواند به کاهش نشت آب کمک کند. همچنین به‌کارگیری سیستم‌های آبیاری تحت فشار نظیر قطره‌ای و بارانی می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی میزان مصرف آب در کشاورزی را کاهش دهد، ترویج فرهنگ مصرف بهینه آب و آموزش شهروندان درباره اهمیت حفظ منابع آبی یکی از گام‌های اساسی برای کاهش هدررفت آب است.

علاوه بر این با تدوین برنامه‌های جامع و پایش مستمر وضعیت مصرف آب، می‌توان از هدررفت بی‌رویه آب جلوگیری کرد؛ و در مجموع باید گفت با توجه به محدودیت منابع آبی در ایران، مقابله با هدررفت آب یکی از اولویت‌های اصلی کشور است. برای تحقق این هدف، نیاز به همکاری همه‌جانبه از سوی دولت، بخش خصوصی و مردم وجود دارد. با اتخاذ سیاست‌های مناسب و اجرای راهکار‌های عملی، می‌توان از این بحران عبور کرد و منابع آبی کشور را برای نسل‌های آینده حفظ کرد.