در اصل ۳۰ قانون اساسی آمده است: «دولت موظف است وسایل آموزش‌و‌پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفایی کشور به‌طور رایگان گسترش دهد.».
به گزارش تسنیم، این در حالی است که تقریباً اکثر مدارس دولتی عادی نه‌فقط در سال‌های اخیر بلکه حداقل از یک دهه قبل، به‌اجبار از والدین شهریه دریافت می‌کنند و کار تا جایی پیش رفته است که ارائه پرونده تحصیلی و کارنامه دانش‌آموزان به تسویه شهریه مشروط شده است.
مسئولان وزارت آموزش و پرورش از یک دهه گذشته تا امروز در تریبون رسانه‌های کشور بر ممنوعیت دریافت پول توسط مدارس دولتی عادی و برخورد جدی با آن سخن می‌گویند، اما هیچ گاه این اتفاق به‌شکل جدی رخ نداده است یعنی گزارشی از نحوه برخورد یا برکناری مدیران متخلف ارائه نشده است و همین اهمال باعث شده است این معضل دیرین تا امروز ادامه یابد.
از سوی دیگر مرور عملکرد وزارت آموزش و پرورش و وضع کنونی نشان می‌دهد که این وزارتخانه برنامه مدون و مؤثری برای تحقق اصل ۳۰ قانون اساسی و افزایش امکانات کمّی و کیفی خود نداشته است؛ این وزارتخانه همواره برای ارائه حداقل کمّیت و کیفیت، چشم به جیب مردم داشته و در غالب عرصه‌ها از اداره امور روزمره مدارس دولتی تا مدرسه‌سازی نیازمند مشارکت مالی مردم است.
پول‌های دریافتی مدارس دولتی در دوره‌های مختلف تحصیلی با عناوینی متفاوت دریافت می‌شود؛ در دوره ابتدایی به‌بهانه جشن‌های مختلف و در دوره متوسطه به‌بهانه کلاس‌های فوق‌برنامه! مصوبه انجمن اولیا و مربیان مدرسه هم تأییدی است برای دست باز مدیران مدارس دولتی در دریافت پول از والدین.
والدین می‌گویند:"مدیران مدارس برای دریافت پول‌های اجباری بهانه‌های مختلفی را مطرح می‌کنند مانند هزینه‌های مدرسه همچون تعمیرات یا خرید وسایل موردنیاز، اما هیچ گاه صورت‌حساب اقدامات انجام‌شده را ارائه نمی‌کنند یا اینکه فاکتورسازی برای هزینه‌های تعمیرات کار چندان دشواری نیست! "
با توجه به این نکته که اکثر مدارس دولتی جمعیت دانش‌آموزی بالایی دارند؛ اگر کف مبلغ دریافتی در این مدارس را ۴ میلیون تومان در نظر بگیریم، در یک مدرسه با جمعیت دانش‌آموزی ۷۰۰ نفره، میزان مبلغ دریافت‌شده از والدین معادل ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان خواهد بود؟! که عملاً هیچ نظارتی بر نوع هزینه‌کرد این مبالغ کلان توسط مدیران مدارس دولتی وجود ندارد و گزارشی از محل هزینه‌کردن آن نیز ارائه نمی‌شود!
نکته جالب دریافت این مبالغ غیرقانونی از والدین توسط مدارس دولتی اینکه بسیاری از این مدارس این مبالغ را به‌صورت نقدی از والدین دریافت می‌کنند.
یکی از شهروندان که فرزندش در پایه ششم دبستانی دولتی در منطقه ۱۳ شهر تهران تحصیل می‌کند، می‌گوید: تابستان سال گذشته با وجود نامه‌ای که از منطقه آموزش و پرورش برای ثبت‌نام در مدرسه داشتیم، به‌دلیل اینکه منزل ما چند خیابان با مدرسه فاصله داشت، خارج از محدوده جغرافیایی تعریف شده بودیم! و مدرسه ثبت‌نام نمی‌کرد به همین دلیل منطقه آموزش و پرورش نامه‌ای در موافقت با ثبت‌نام ارائه کرد، اما در عین حال مبلغ یک میلیون تومان پول از ما دریافت کردند به‌دلیل اینکه خارج از محدوده بودیم!
وی ادامه می‌دهد: در طول سال تحصیلی به‌بهانه‌های مختلف همچون برگزاری جشن، خرید هدیه، عکاسی و... از والدین پول دریافت کردند و در پایان سال تحصیلی برای ارائه پرونده تحصیلی، والدین را به پرداخت ۳۰۰ هزار تومان ملزم کردند!
این شهروند می‌گوید: «متأسفانه مدارس دولتی به‌بهانه کلاس‌های فوق‌برنامه یا برگزاری جشن‌های مختلف از والدین پول دریافت می‌کنند و مشخص نیست پول‌ها چگونه هزینه می‌شود، در حقیقت برگزاری جشن‌ها بهانه‌ای شده است برای دریافت پول بیشتر از والدین! مدرسه پسرم حدود ۵۰۰ دانش‌آموز دارد اگر از هر دانش‌آموز فقط در پایان سال تحصیلی و برای ارائه کارنامه یا پرونده، ۳۰۰ هزار تومان دریافت کنند رقمی معادل ۱۵۰ میلیون تومان می‌شود. مدرسه که در فصل تابستان تعطیل است پس پول را برای چه می‌خواهند؟!
از سوی دیگر مسئولان وزارت آموزش و پرورش دائم در تریبون رسانه‌ها می‌گویند؛ "دریافت پول اجباری در مدارس دولتی ممنوع است. "، اما در واقعیت این اتفاق نمی‌افتد گویا «قانون» فقط در حرف قانون است، ولی در عمل نه! این رفتار مدیران مدارس که به‌خلاف گفته‌های مسئولان وزارت آموزش و پرورش است، شهروندان را به عملکرد نظام جمهوری اسلامی و گفته‌های مسئولان به‌شدت بدبین کرده است!»
در حالی که وزارت آموزش و پرورش رسماً اعلام کرده است پرداخت هرگونه مبلغی به مدارس دولتی، داوطلبانه و غیراجباری است، اما در واقعیت، بسیاری از مدارس دولتی عبور از دو گلوگاه ثبت‌نام و ارائه کارنامه را مشروط به پرداخت اجباری وجوهی تحت عنوان کلی «کمک به مدرسه» کرده‌اند.
این موضوع به‌ویژه در مناطق شهری پرجمعیت شایع‌تر است و وزارت آموزش و پرورش به‌جز دادن اطلاعیه و مشروط کردن رسیدگی به تخلفات از طریق شکایت والدین، اقدام دیگری انجام نداده است.
شهروند دیگری که فرزندش در پایه نهم یکی از مدارس دولتی منطقه ۲ در شهر تهران تحصیل می‌کند درباره دریافت شهریه دو میلیون تومانی از دانش‌آموزان و پس از آن تحویل دادن فرم هدایت تحصیلی می‌گوید: خانواده‌ها به‌دلیل محدود بودن فرصت ثبت‌نام در پایه دهم چاره‌ای ندارند که به حرف زور مدرسه تن دهند و شهریه غیرقانونی ۲ میلیون تومانی را پرداخت کنند تا بتوانند فرم هدایت تحصیلی و پرونده را دریافت کنند!
وی این موضوع را مطرح می‌کند: «اغلب مدارس دولتی دارای جمعیت زیادی هستند، با احتساب ۳۰۰ تا ۵۰۰ دانش‌آموز مدرسه و دریافت هزینه دو میلیون تومانی، رقمی حدود ۶۰۰ میلیون تا یک میلیارد تومان درآمد برای مدرسه حاصل می‌شود؛ آیا مدرسه در طول سال تحصیلی این‌همه هزینه دارد؟!»
رویه دیرین دریافت پول توسط مدارس دولتی عادی در شرایطی است که مسئولان وزارت آموزش و پرورش می‌گویند؛ "مدارس اجازه ندارند هنگام ثبت‌نام یا ارائه پرونده تحصیلی دانش‌آموزان پول دریافت کنند و این کار تخلف و قابل پیگیری است. " و تأکید دارند: خانواده‌ها گزارش را در سامانه شکایات آموزش و پرورش ثبت یا به واحد ارزیابی عملکرد ادارات آموزش و پرورش گزارش کنند.
مجتبی هاشمی؛ مدیرکل ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات وزارت آموزش و پرورش درباره دریافت پول توسط مدارس برای تحویل پرونده دانش‌آموزان یا ثبت‌نام می‌گوید: «در مدارس دولتی فقط پول بیمه و کتاب در زمان ثبت‌نام دریافت می‌شود، امسال از زمان ثبت‌نام تا امروز ۴۲۰۰ شکایت در سامانه آموزش و پرورش بابت دریافت پول داشتیم که در ارزیابی مدیران مدارس تأثیر منفی دارد. در حوزه ثبت‌نام بیشترین موضوع شکایت دریافت وجه، عدم‌رعایت محدوده بندی و برگزاری آزمون و مصاحبه در مدارس فاقد مجوز است.»
این تنها مشکل گردش پول در مدارس دولتی نیست، بسیاری از خانواده‌ها نمی‌دانند مبالغی که به‌هرترتیبی به مدارس دولتی پرداخت کرده‌اند، چگونه و برای چه مواردی هزینه می‌شود! در این رابطه نیز آموزش و پرورش از مسئولیت نظارتی خود شانه خالی می‌کند و مدعی است با تشکیل انجمن اولیا و مربیان در مدارس دولتی، مسئولیت نظارت بر این امور به آن‌ها واگذار شده است و مدیر مدرسه موظف به ارائه گزارش به آنهاست.
معمولاً انجمن‌های تشکیل‌شده در مدارس دولتی، ضعیف، منفعل و تحت‌نفوذ مدیران مدارس قرار دارند بنابراین تبدیل به مجمعی برای هویت‌بخشی به دریافت وجه از دانش‌آموزان و رفع مسئولیت نظارت از آموزش و پرورش شده‌اند.
کارشناسان معتقدند: «به‌دلیل نحوه رفتار نامناسب کادر مدارس دولتی عادی با والدین و دانش‌آموزان، شهروندان جرئت مطالبه‌گری از مدارس دولتی عادی ندارند بنابراین باید سازوکاری برای پاسخگو کردن مدیران مدارس تعریف شود، در کدام سازمان، دو یا سه میلیارد تومان پول در اختیار یک فرد است آن هم بدون نظارت؟! هم‌اکنون این وضعیت را در برخی مدارس دولتی عادی شاهد هستیم و انجمن اولیا و مربیان که وظیفه نظارت بر این مسائل را عهده‌دار است، چون در ادامه خدمت مدیر نقش ندارد، به ابزار دست آن‌ها تبدیل شده است و صرفاً نظر مدیر را تأیید می‌کند!»
منصور مجاوری؛ مدیرکل اسبق بودجه وزارت آموزش و پرورش درباره پول‌های دریافتی از شهروندان در مدارس دولتی می‌گوید: بنده از مدارسی بازرسی کردم که چندین سال قبل حدود ۲ میلیارد تومان پول در حساب آن‌ها بود، ما اصطلاحی داریم مبنی بر اینکه "حساب مدارس چاه ویل است" و مدیر مدرسه هم صاحب اختیار آن است!
وی با ابراز اینکه "هم‌اکنون تمام مدارس دولتی از دانش‌آموزان پول دریافت می‌کنند، اما ارقام آن متفاوت است. "، می‌افزاید: متأسفانه نظارتی وجود ندارد تا مدارس درباره پول‌های دریافتی پاسخگو باشند، در طول دو دهه گذشته، دیوان محاسبات و سازمان حسابرسی چه نظارتی بر حساب مدارس دولتی انجام داده‌اند؟ اگر نظارتی هم بوده در صورت وقوع یک تخلف مالی بزرگ انجام شده است.
در چند سال گذشته وزارت آموزش و پرورش سعی کرده است با اجرای طرح «حساب یکپارچه مدارس دولتی» تمام دریافتی‌های مدارس دولتی از مردم و نحوه مصرف آن را شفاف کند و به اطلاع والدین و مدیران وزارت آموزش و پرورش برساند، اما علی‌رغم وعده وزیر آموزش و پرورش وقت (به‌عنوان نمونه مصاحبه محسن حاجی‌میرزایی وزیر آموزش و پرورش در بهمن ۱۳۹۸ با خبرگزاری صداوسیما) این موضوع تاکنون محقق نشده است.
حاجی‌میرزایی در آن ایام درباره افتتاح حساب یکپارچه مدارس گفته بود که این موضوع به شفافیت پول‌های دریافتی در مدارس و هزینه‌کرد آن‌ها تحت‌نظر اولیا کمک می‌کند و وزارت آموزش و پرورش هم می‌تواند آگاه باشد که چه اتفاقی در حساب مدارس رخ می‌دهد.
