چشم چین به دنبال نقش آمریکا در مذاکرات صلح خاورمیانه است

بیش از ۱۲ جناح فلسطینی، از جمله رقبای سرسخت فتح و حماس، روز سه‌شنبه در پکن اعلامیه مشترکی را امضا کردند و متعهد شدند که یک دولت وحدت موقت تشکیل دهند، اگرچه کارشناسان تردید دارند که فشار دیپلماتیک با میانجیگری چین موفق شود خصومت دیرینه بین این گروه‌ها را از بین ببرد.

به گزارش جماران، فارن پالیسی در گزارشی در این باره می‌نویسد: در این مذاکرات که از روز یکشنبه آغاز شد، دومین بار بود که نمایندگان حماس و فتح در سال جاری در پایتخت چین گرد هم آمدند. پکن در بحبوحه جنگ اسرائیل و حماس در غزه، محتاطانه به دنبال گسترش ردپای دیپلماتیک خود در خاورمیانه است.

وانگ یی، وزیر امور خارجه چین، در سخنانی پس از مذاکرات، از این توافق که بیانیه پکن نام گرفت، به عنوان لحظه‌ای تاریخی برای آزادی فلسطین استقبال کرد. رسانه‌های دولتی چین به سرعت این بیانیه را به عنوان یک پیشرفت بزرگ معرفی کردند. بر اساس گزارش گلوبال تایمز، یک روزنامه انگلیسی زبان، «چین کمک قابل توجه دیگری به صلح و ثبات جهانی در آشفتگی داشته است»، خبرگزاری دولتی شین هوا این توافق را «تجلی واضح اقدامات ملموس چین برای ترویج صلح و ساختن جامعه‌ای با آینده‌ای مشترک برای بشریت» خواند.

این سند خواستار ایجاد یک دولت وحدت فلسطین برای نظارت بر سرزمین‌های فلسطینی از جمله غزه و کرانه باختری تحت اشغال اسرائیل و زمینه سازی برای انتخابات عمومی نهایی است. حماس که تا این جنگ اخیر، نوار غزه را اداره می‌کرد و فتح، حزب سیاسی سکولار که کنترل تشکیلات خودگردان فلسطین را در دست دارد و بر بخش‌هایی از کرانه باختری اشغالی توسط اسرائیل حکومت می‌کند، در اواسط دهه ۲۰۰۰ در قالب یک جنگ داخلی شدید با یکدیگر جنگیدند.

این توافق در چین تنها چند هفته پس از آن صورت گرفت که به نظر می‌رسید تنش میان حماس و فتح به زودی به دلیل درگیری لفظی مقام‌های آن با یکدیگر به اوج خواهد رسید. در این جدال لفظی، محمود عباس، رهبر فتح، حماس را به مسئولیت «قانونی، اخلاقی و سیاسی» برای ادامه جنگ و مقامات ارشد حماس، فتح را به همسویی با اسرائیل متهم کردند.

مدیر برنامه انستیتوی خاورمیانه در امور فلسطین و اسرائیل به فارن پالیسی می‌گوید که تلاش‌های دیپلماتیک متعدد در طول سال‌ها برای ایجاد پل ارتباطی بین دو گروهی که بر سیاست فلسطین مسلط هستند، شکست خورده است و کارشناسان تردید دارند که بیانیه پکن بهتر از این عمل کند.

او افزود: فکر نمی‌کنم چیز‌های جدیدی در اینجا وجود داشته باشد. پیش از این نیز توافق‌های زیادی وجود داشته است که از سال ۲۰۱۱ در قاهره شروع شد. چندی پیش بیانیه مسکو بود. (روسیه میزبان تعدادی از مذاکرات میان جناح‌های فلسطینی در مسکو بوده است که آخرین آن در فوریه امسال بود.) بیانیه پکن فاقد هر گونه توصیفی از مکانیزم اجرایی برای تبدیل تعهدات خود به واقعیت است.

یکی از مقامات ارشد فتح که نامش فاش نشده است به روزنامه اسرائیلی هاآرتص گفت که این قرارداد عمدتاً به دلیل احترام به میزبانان چینی آن‌ها امضا شده است.

کارشناسان منطقه می‌گویند چین به احتمال زیاد از این مذاکرات برای تقویت اعتبار دیپلماتیک خود استفاده می‌کند، زیرا بیش از پیش به دنبال رقابت با ایالات متحده در صحنه جهانی است. شکاف بین واشنگتن و جنوب جهانی به نفع پکن است.

برخی از کارشناسان معتقدند که این تلاشی است برای کسب شهرت دیپلماتیک و البته بدون هزینه که چین را قادر می‌سازد تا خود را به عنوان یک دلال قدرت مهم در خاورمیانه، که قبلا قلمرو ایالات متحده بود، نشان دهد.

پکن روابط دیرینه‌ای با فلسطینی‌ها دارد و در سال ۱۹۸۸ چین یکی از اولین کشور‌های جهان بود که کشور فلسطین را به رسمیت شناخت. در ژوئن ۲۰۲۳، چین یک توافقنامه مشارکت استراتژیک با تشکیلات خودگردان در پکن امضا کرد، جایی که عباس با رئیس جمهور چین، شی جین پینگ دیدار کرد.

فشار دیپلماتیک چین برای اتحاد فلسطین همچنین پیامی قدرتمند به کشور‌های جنوب جهانی و سراسر جهان اسلام ارسال می‌کند، جایی که واکنش شدیدی به عملیات نظامی وحشیانه اسرائیل در غزه نشان داده است. پکن در تلاش است تا خود را به عنوان جایگزینی برای نظم تحت رهبری غرب در جهانی چندقطبی معرفی کند.

به گفته کارشناسان، هیچ کس در اسرائیل به طور جدی چین را به عنوان یک میانجی در نظر نمی‌گیرد. اسرائیل کاتز وزیر خارجه اسرائیل در واکنش به این توافق در حساب کاربری خود در شبکه ایکس یاوه گویی کرد و نوشت: «محمود عباس به جای رد تروریسم، قاتلان و متجاوزان حماس را در آغوش می‌گیرد. در واقع، این اتفاق نخواهد افتاد، زیرا حکومت حماس درهم شکسته خواهد شد و عباس از دور غزه را تماشا خواهد کرد.»

واشنگتن از لحاظ تاریخی ستون فقرات تلاش‌های دیپلماتیک بین اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها را فراهم کرده است و یکی از طرف‌های تلاش‌های جاری با قطر و مصر برای میانجی‌گری برای توافق آتش‌بس بین اسرائیل و حماس و تضمین آزادی اسیران باقی مانده در غزه است. از سوی دیگر، تلاش چین برای دستیابی به توافقی میان جناح‌های فلسطینی، نشان‌دهنده رویکرد پکن در قبال بحران‌های پرمخاطره است. چین نقش بسیار مهمی در ابتکارات کوچک برای واگذاری آن به سازمان ملل و به حاشیه راندن ایالات متحده دارد.

این توافق در حالی در پکن صورت گرفت که وزیر امور خارجه اوکراین نیز روز سه‌شنبه در پکن برای گفتگو در مورد راه‌های پایان جنگ با روسیه، در اولین سفر خود به چین از زمان آغاز تهاجم گسترده مسکو به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، حضور داشت.

در حالی که انتظار می‌رود در نتیجه مذاکرات اخیر در پکن با مشارکت جناح‌های فلسطینی، پیشرفت‌های کمی صورت گیرد، نزدیکی سیاسی بین حماس و فتح برای حکومت موثر در غزه پس از جنگ حیاتی خواهد بود. در شرایطی که بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، پس از حمله حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، دست به نابودی حماس زده است، ایالات متحده تشکیلات خودگردان تحت تسلط فتح را به عنوان بهترین نامزد برای پر کردن خلاء قدرت در نوار پس از پایان جنگ می‌بیند. نتانیاهو این ایده را قاطعانه رد کرده است.

اما اگر چه جنگ به طور قابل توجهی توانایی‌های نظامی و حکومتی حماس را کاهش داده است، مقامات و کارشناسان آمریکایی نسبت به ریشه‌کن کردن کامل این گروه و ایدئولوژی آن تردید دارند. این وضعیت احتمال شکل گیری سناریو همکاری حماس با تشکیلات خودگردان فلسطین در نوار غزه را افزایش داده است. با اینهمه برخی از کارشناسان بدبین هستند و معتقدند که حماس در نهایت در کار تشکیلات خودگردان در غزه اختلال ایجاد خواهد کرد.