مرگ مشکوک بانوی دوم سوریه

فرارو- اندرو جی تبلر؛ پژوهشگر ارشد مارتین جی گروس در انستیتو واشینگتن و مدیر پیشین بخش سوریه در شورای امنیت ملی امریکا بوده است. تبلر پیش از پیوستن به انستیتو واشینگتن برای سیاست خاور نزدیک در مصر، سرزمین‌های اشغالی، اردن، لبنان، سوریه، تونس و ترکیه زمان زیادی را گذرانده است.

به گزارش فرارو به نقل از انستیتو واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، در تاریخ ۱۵ جولای دولت سوریه خبر مرگ "لونا الشبل" رئیس دفتر رسانه و اطلاعات "بشار اسد" رئیس جمهور سوریه را اعلام کرد. با این وجود، علت دقیق مرگ او نامشخص است. دولت سوریه اعلام کرد که او در جریان یک سانحه رانندگی از جاده منحرف شد و جان اش را از دست داد، اما شواهد دیگر نشان می‌دهند که او ممکن است ترور شده باشد.

حکومت سوریه اغلب خود را به عنوان حامی اقلیت‌ها معرفی کرده است. در همین راستا شبل یک از عالی رتبه‌ترین اعضای جامعه دروزی سوریه درون نظام سیاسی آن کشور بود. حمایت علنی او از برخورد حکومت سوریه با مخالفان بیش از یک دهه پیش منجر به طی کردن مراحل ترقی در درون حلقه نزدیکان به اسد شد. کار تا جایی پیش رفت که شایعاتی درباره رابطه بسیار نزدیک او با شخص رئیس جمهور مطرح شد.

با مرگ مرموز شبل و اعلام خبر ابتلای اسماء اسد به سرطان خون حاد میلوئیدی که دومین نبرد او با سرطان از سال ۲۰۱۸ میلادی محسوب می‌شود تغییرات داخلی در سوریه بیش‌تر محتمل به نظر می‌رسند و این تغییرات پیامد‌های بالقوه‌ای هم برای ساختار نظام سیاسی سوریه و هم برای تلاش کشور‌های عربی به منظور تعامل با دمشق به همراه خواهند شد.

ظهور شبل و رقابت‌های او

شبل که در سال ۱۹۷۵ میلادی در خانواده‌ای دروزی در استان سویدا در سوریه متولد شد پیش از راهیابی به تلویزیون دولتی سوریه در سال ۲۰۱۰ میلادی به عنوان گزاشگر برای شبکه خبری "الجزیره" کار می‌کرد. او در آنجا توجه حکومت سوریه را به دلیل پوشش شدیدا حامی اسد در روز‌های اولیه اعتراضات ۲۰۱۱ میلادی به سوی خود جلب کرد. بلافاصله پس از آن، او به عنوان افسر مطبوعاتی توسط کاخ ریاست جمهوری استخدام شد جایی که برای مدت زمانی طولانی برای "بوثینا شعبان" مشاور خاص بشار اسد و معاون او کار کرد.

شبل به سرعت در مناصب بالاتری قرار گرفت و کارنامه کاری خود را فراتر از حوزه ارتباطات گسترش داد. او در کنفرانس ژنو ۲ درباره آینده سوریه به طور برجسته پشت سر وزیر خارجه سوریه نشسته بود. ظاهرا بشار اسد به او اجازه داده بود تا با افسران ارتش در حوزه میدانی نیز ارتباط برقرار کند و در مورد عملیات نظامی مشاوره ارائه دهد.

شبل در سال ۲۰۱۶ میلادی با "عمار ساعاتی" نماینده پارلمان سوریه و از دستیاران معروف "ماهر اسد" برادر رئیس جمهور سوریه که لشکر چهارم زرهی او اغلب در کنار پرسنل نظامی فعالیت می‌کنند ازدواج کرد. این ازدواج باعث شد تا دولت ایالات متحده آن زوج را با طرح ادعای تحریم مقام‌های ارشد دولتی در فهرست تحریمی خود قرار دهد.

اسد در نوامبر ۲۰۲۰ میلادی شبل را به سمت مشاور ویژه رئیس جمهور منصوب کرد و رتبه او را ارتقا داد. در حالی که دمشق پس از یک دهه انزوای دیپلماتیک برای پیوستن به اتحادیه عرب تلاش می‌کرد شبل به عنوان یکی از برجسته‌ترین مشاوران اسد در این مورد خدمت کرد و در نشست سران عرب در ۲۰۲۳ در جده زمانی که اسد بازگشت سوریه به اتحادیه عرب را اعلام کرد شبل پشت سر او نشسته بود.

شبل هم چنین نقش کلیدی در سازماندهی تعاملات بین المللی مهم برای اسد، از جمله سفر او به چین در سال ۲۰۲۳ داشت. ظاهرا ظهور شبل باعث ایجاد رقابتی علیه او در حلقه داخلی افراد نزدیک به اسد شده بود. برای سالیان متمادی اسماء همسر رئیس جمهور (یک سنی از خانواده‌ای برجسته در حمص) تلاش می‌کرد تا شبل را از کاخ ریاست جمهوری بیرون کند. در این میان شایعاتی مربوط به رابطه احتمالی شبل با اسد وجود داشت و کاربران سوری در رسانه‌های اجتماعی از او به عنوان بانوی دوم سوریه یاد می‌کردند.

"بوثینا شعبان" اولین رئیس شیبل در کاخ ریاست جمهوری نیز با حضور او در کاخ مخالفت کرده بود و احتمالا او را رقیب جوان تری برای خود می‌دانست. شعبان اولین بار به عنوان مترجم انگلیسی پدر بشار یعنی حافظ اسد در دهه ۱۹۹۰ به شهرت رسید. شبل با کار برای هسته نظام سیاسی سوریه خود به عضوی از طبقه نخبگان حاکم تبدیل شد. او علاوه بر نقش خود در کاخ ریاست جمهوری یک رستوران لوکس روسی را در مرکز شهر دمشق در سال ۲۰۲۲ میلادی افتتاح کرد که با توجه به گمانه زنی‌ها در مورد سایر ارتباطات و پیوند‌های با ارزش مالی هنگفت او در روسیه اقدامی قابل توجه بود.

مرگ مرموز و واکنش حکومت سوریه

پس از اعلام خبر مرگ شبل در رسانه‌های اجتماعی، در خبرگزاری‌های مستقل و در میان شهروندان سوری گمانه زنی‌هایی درباره علت مرگ او مطرح شد. برخی ادعا کردند که خودروی بی ام دابلیوی او توسط یک خودروی زرهی مورد اصابت قرار گرفته و خودرو محبور به وارد شدن در میانه ترافیک شده بود. برخی دیگر استدلال کرده اند که عکس‌های منتشر شده و توضیحات رسمی نشان دهنده پنهان کاری برای لاپوشانی یک ترور است.

هم چنین، گزارش‌هایی مبنی بر فوت وی پس از مداوا شدن به دلیل جراحات سر در بیمارستان مطرح شده بود. تاکنون هیچ گونه شواهد محکمی برای تایید دقیق چگونگی مرگ او به دست نیامده است. اما چرا او ممکن است مورد هدف قرار گرفته باشد؟

لونا شبل روابط نزدیکی با مقام های ارشد روسیه برقرار کرده بود و بنا بر گزارش‌ها در هفته های اخیر به دنبال انتقال تمام خانواده خود به سوچی بوده است. 

پا را فراتر از گلیم خود گذاشتن

طبق گزارش‌ها شبل ساعاتی از نزدیک با "خضر علی طاهر" یکی از دستیاران بانوی اول سوریه که شرکت ارتباطاتی "اِماتل" را تاسیس کرده بود همکاری داشتند. گفته می‌شود که این سه نفر بدون اطلاع بشار و اسماء در فعالیت‌های اقتصادی از جمله نقل و انتقالات بین المللی بزرگ به خارج از سوریه از طریق سرمایه گذاری در املاک در امارات متحده عربی و روسیه شرکت داشتند. اگر این ادعا صحت داشته باشد بشار و اسماء اسد ممکن است به این نتیجه رسیده باشند که شبل پا را از گلیم اش فراتر گذاشته بود و از حد و حدود اختیارات اش تجاوز کرده و با سرمایه گذاری در خارج از سوریه بی وفایی کرده بود.

در چنین سناریویی شبل کشته شد تا پیامی به افراد درون نظام سیاسی سوریه ارسال شود که باید طبق قوانین بازی کنند و حد و حدود خود را بدانند در غیر این صورت با سرنوشت مشابه سرنوشت شبل مواجه خواهند شد. از سوی دیگر، شایعه رابطه شبل با بشار اسد و آگاهی زیاد او از فعالیت‌های شخص اسد ممکن است باعث شده باشد که او به هدفی تبدیل شود که باید از میان برداشته شود.

واکنش حکومت سوریه به مرگ شبل گویا بود. گزارش شد که "منصور عزام" رئیس دبیرخانه عمومی کاخ ریاست جمهوری سوریه و از مقام‌های دروزی آن کشور از شبل در بیمارستان عیادت کرده بود و در مراسم تشییع جنازه او شرکت کرد، اما تعداد کمی از شخصیت‌های دیگر حکومت سوریه در مراسم دیده شدند و پرچم سوریه بر روی تابوت شبل قرار داده نشده بود. هم چنین، مقام‌های ارشد سوری و رسانه‌های رسمی و غیر رسمی سوریه به سختی آن سانحه و پیامد‌های آن را پوشش دادند و بشار اسد برخلاف عادت همیشگی خود پس از فوت سایر مقام‌های ارشد هنوز در مورد مرگ شبل اظهارنظر شخصی نداشته است.

شبل به سرعت در دمشق و نه در استان زادگاهش سویدا به خاک سپرده شد.

اگرچه تمییز واقعیت از داستان کاری دشوار است، اما مرگ شبل احتمالا خبر از تغییرات بیش تری در نظام سیاسی سوریه در یک مقطع حساس می‌دهد زمانی که کشور‌های عربی به طور رسمی‌تر با دمشق تعامل می‌کنند و واشنگتن در حال آماده شدن برای تمدید تحریم‌های سزار علیه سوریه پیش از انقضای آن است.

یک پیام مرگ شبل آن است که سایر شخصیات‌های غیر علوی که پس از اعتراضات ۲۰۱۱ میلادی وارد هسته نظام سیاسی تحت کنترل علوی‌ها شدند می‌توانند به زودی و به هر طریقی از صحنه حذف شوند از جمله اسماء بانوی اول سوریه که بشار در سال ۲۰۱۹ میلادی از او برای مدیریت فعالیت‌های اقتصادی نظام سیاسی سوریه استفاده کرد و جایگزین پسر دایی اسد یعنی "رامی مخلوف" شد و اکنون در حال درمان دومین مبارزه اش با سرطان می‌باشد.

مطمئنا بعید به نظر می‌رسد که مرگ شبل به خودی خود باعث ایجاد تنش‌های فرقه‌ای در سوریه شود. او بدین خاطر در دمشق به خاک سپرده شد، زیرا معترضان دروزی در سویدا شبل را مهره اسد قلمداد می‌کردند. با این وجود، ادامه روند خارج شدن شخصیت‌های غیر علوی از حلقه قدرت اطراف اسد می‌تواند نشان دهنده آن باشد که توزیع قدرت مبتنی بر فرقه در داخل نظام سیاسی سوریه به سطوح پیش از اعتراضات باز خواهد گشت و این موضوع می‌تواند به طور بالقوه باعث تشدید ناآرامی‌ها در آن کشور شود.

مرگ شبل هم چنین ممکن است یک پیام هشدار دهنده از سوی عناصر ارشد نظام سیاسی سوریه باشد. شاید شبل به سادگی اطلاعات زیادی در مورد شخص رئیس جمهور سوریه و حلقه نزدیک به او داشته و به دلایل دیگری باید حذف می‌شد. در هر صورت، چنین ترور‌هایی می‌تواند برای تضمین نظم و انضباط داخلی باشد، زیرا کشور‌های عربی، ترکیه و حتی اروپا با دمشق در حال مذاکره درباره فهرستی از مسائل هستند و واشنگتن در فکر عقب نشینی بالقوه از شمال شرق سوریه است.